شخصيتون ۽ خاڪا

سيوهڻ جون ادبي شخصيتون (تحقيق)

هي ڪتاب “سيوهڻ جون ادبي شخصيتون” شاعر ۽ ليکڪ مير حاجن مير جو تحقيقي پورهيو آهي.
هي ڪتاب سچائي اشاعت گهر دڙو پاران 2014ع ۾ ساحل پرنٽرس وٽان ڇپايو ويو. لک ٿورا سائين يوسف سنڌيءَ جا جنهن هن ڪتاب جي سافٽ ڪاپي ڏني ۽ مهربانيون مير حاجن مير جون جنهن ڪتاب سنڌ سلامت تي پيش ڪرڻ جي اجازت ڏني.
Title Cover of book سيوهڻ جون ادبي شخصيتون (تحقيق)

حڪيم فتح محمد سيوهاڻي (ولادت 1213/1882ع وفات 1361هه1948ع)

حڪيم فتح محمد سيوهاڻي ولد خليفو غلام محي الدين عباسي سيوهاڻي جو جنم 1300هه 1882ع تي سيوهڻ شريف ۾ ٿيو. ابتدائي تعليم ديني ۽ پرائمري پنهنجي والد کان حاصل ڪيائون. “گلستان” مولوي محمد عمر چنا وٽ پڙهيو، بعد ۾ مولوي عطا الله فيروز شاهي جي مدرسي شاهه پنجو تعلقي ميهڙ مان بوستان ۽ زليخان پڙهيو. بعد ۾ بوبڪن ۾ مولانا عبدالرئوف بختيار پوري وٽ “جامع، تعليمات پڙهيو. حڪيم فتح محمد سيوهاڻي جي 21 سالن جي عمر ۾ 1321هه دستار بندي ٿي. دستار بندي ٿيڻ بعد پاڻ درٻيلي ۾ سيد الهندو شاهه جي ٻارن کي ديني تعليم پڙهائيندو هو. حڪيم صاحب تاريخ، ادب، شعر، حديث، تفسير جو ماهر هو. 1925ع ۾ “الجامع” رسالو جاري ڪيائين، ان کان پوءِ “الصلاح” هفتيوار اخبار جاري ڪيائين. سندس جي باري ۾ شمس العلماءَ عمر بن محمد دائود پوٽو لکي ٿو “حڪيم فتح محمد صاحب جن علم ادب جي ميدان ۾ گهڻيون خوبين ۽ صفتن جا صاحب هئا ۽ نثر توڙي نظم ۾ امتيازي درجو حاصل هئن. سندن وفات کان پوءِ اهڙو جامع الصفات ماڻهو پيدا نه ٿيو آهي. جو سندس جوڙ ۽ جيس هجي ۽ سندن جتي ۾ پير پائي”. سندس همعصر مولوي عبدالعزيز ملڪاڻي، مولوي عبدالرزاق بوبڪائي، مولوي عبدالله سيتائي مولوي رحمت الله سيتائي، عبدالڪريم بختيارپوري ٻيا هئا. حڪيم صاحب سياسي، سماجي ۽ ادبي پارٽين جو پڻ ميمبر رهيو. پاڻ سنڌي ادبي بورڊ، انجمن علماءِ سنڌ، سنڌ مسلم ليگ، سنڌ مسلم پوليٽيڪل پارٽي جو بنيادي ميمبر هو. حڪيم صاحب جي، ڪتابن جي، سنڌي ادب هڪ وڏي حيثيت آهي. سندس تي آپا شمس عباسي پي.ايڇ.ڊي. ڪئي آهي. پاڻ 13 ڊسمبر 1361هه 1942ع تي ڪراچي ۾ وفات ڪيائين. سندس کي ڪراچي ۾ دفن ڪيو ويو. سندس ڪتابن جا نالا هي آهن:
1. حيات النبي (صلي الله عليه و آله وسلم)
2. اخلاق محمدي (فتح محمدي)
3. ڪمال ۽ زوال
4. بهار اخلاق
5. قلندر نامو
6. خدا هڪڙو آهي
7. دل ۾ گهاءِ ڪندڙ مناجات
8. ابوالفضل ۽ فيضي
9. مير جي صاحبي
10. آفتاب ادب
11. مقدم ابن خلدون
12. تنوير الايمان
13. مقدم تفسير نور الايمان
14. ڪتاب آئينه سڪندر (مرتب ٿيل)
15.الغياث في اثباب الطلقات الثلا 1321هه
16. دارالعلوم ديوبندڪا معانيته اومعا ينفه
ڪنده ڪي اثرات (اردو) سفر نامو
17. آئينه سڪندر تذڪره لعل شهباز قلندر (اردو)
18. داستان قوم
19. سنڌ جي تاريخ ڀاڱو پهريون
20. دينيات ڪلاس (ا)ڪلاس( 2)ڪلاس، (3) ۽ ڪلاس چوٿين لاءِ

پاڻ اعليٰ پايي جو نثر نگار ۽ شاعر هو.سندس نثر ۽ شاعري جو نمونو هيٺ ڏجي ٿو.
“جڏهن به ڪا قوم ٻيءَ قوم جي حڪومت هيٺ رهي عيش ۽ آرام سان گذارڻ لڳي ٿي ۽ ملڪي معاملات ۾ داخل ٿيڻ ڇڏي ڏئي ٿي. فقط ٽڪن ڪمائڻ کي لڳي وڃي ٿي ۽ ماڻهو پنهنجي ڌن ۽ دولت، مال ۽ مايا جي زور تي وڏيون وڏيون عمارتون ۽ محلاتون ٺهرائڻ لڳن ٿا، فقط ڌنڌن کي وڌائڻ ۾ جنبي وڃن ٿا، ته انهيءَ حال ۾ رهڻ مان نتيجو اهو ٿو نڪري ته هنن مان اها قوميت ۽ اهو قومي جذبو، جنهن سان هو پنهنجا حق گهري سگهن، ۽ اها جرئت ۽ بهادري، جنهن سان هو پاڻ کي پنهنجي حقن کي بچائي سگهن، سڀ ڪجهه فنا ٿيو وڃي. (ڪتاب ڪمال ۽ زوال تان ورتل)

غزل
ڪي ٿين قربان پنهنجي يار تان،
يار جي رفتار ۽ گفتار تان،
ڪي وري گهورين سڀ ڪجهه ڪن نثار،
يار جي سرتان ۽ هڪ هڪ وار تان،
مال ۽ زر تان ڪي ڪن ٿا صدقي سر،
ڪي ٿا سر گهورين دنيا دار تان،
۽ ٿين ٿا ڪي فنا اولاد لاءِ،
ڪي عزيز و خويش رشتيدار تان.
غرق ٿيا ڪي ڪنهن نه ڪنهن سوداءَ ۾،
ڪي وڃن ٻلهار ٿا واپار تان.
ڪي مرن اڄ پنهنجي نالي لاءِ ٿا،
ڪي فدا ٿين ڪرسيءَ ۽ درٻار تان.
صدقي ٿيا شل آئون خدا جي نانءُ تي،
آئون ٿيا قربان پالڻهار تان.
گهور ٿيا شل آئون وطن جي خاڪ تان،
گهور ٿيان شل آئون وطن جي خار تان.
*

غزل
بقا جي ۽ فنا جي سڀ حقيقت،
اڙي غافل گل و گلزار کان پڇ.

ڀلائي ڀائپيءَ جو ڀيد ۽ رمز،
مهاجر کان ۽ پڻ انصار کان پڇ.

چڪو وحدت ۽ آزاديءَ جو پيتم،
اچي سا ڪيفيت سرشار کان پڇ.

منهنجي همت ۽ طاقت جي حقيقت،
رقيب رهزن و مڪار کان پڇ.

منهنجي هن شعر جو ڪو قدر قيمت،
وڃي تون ڪنهن در شهوار کان پڇ.
*

مختلف غزلن جا بند
ڪيترو ئي نرم ٿي آزيون نيازون ٿو ڪريان
ڪو اثر ظاهر نه ٿو ٿئي، ڄڻ ته دل پٿر اٿس.

حال منهنجي جي خبر آهي سڄي شهر کي، پر،
هي عجب آهي، جو تون ئي ٿو رهين ناواقف!

در ڪينڪي ڇڏيندس، جي تون تڙين به تنهنجو،
ساري اِتي گذاريان ڇڏ يار عمر پنهنجي.

تون منهنجي عرض ڪرڻ تي به منهن کٽو ٿو ڪرين،
ڇا تنهنجي مرضي اِها آ (سبي ڇڏيان آنءٌ وات).

دفتر اخلاق جڏهن پارهه پارهه ٿو ٿئي،
قوم جو هر فرد جڏهن صاف گهمراه ٿو ٿئي.

عيش عشرت، ناز نعمت ۾ ٿي گذري زندگي،
يار دل ٿي ٿئي خلق جي خدمت ۽ رب جي بندگي.

بي مروت ملڪ وارن سان رهي جا قوم ٿي،
ظلم کي جنهن قوم نادان جي هٿان پهچي هٿي.