آ
1. آپے چنگے، جگ چنگا۔ (کہاوت)
ٻيا، اھڙو ورتاءُ ورتيندا، جھڙو ساڻن ورتبو. ھر ڪنھن کي عزت، قرب ۽ تعظيم پسند آ ۽ ان جو طالبو/ڳولائو آ. ھڪ دفعو، اڳلا قرباني ڏيندا آھن. موٽ ۾ ساڻن چڱائي ٿي ته پنھنجو قدم پختو رکندا ۽ چڱيرڙو ورتاءُ قائم رکيو ايندا. ٻيءَ صورت ۾ ھر ڪو پير ڍرو ڪندو ويندو، تان جو ھڪٻئي سان اجنبين واري روش ٿي ويندي.
مطلب؛ ۱. آپ ڀلو، جڳ ڀلو.
۲. پاڻ ڀلو ھلبو، سارو جڳ ڀلو ھلندو.
۳. جيئن ٻين سان ھلبو، تيئن ٻيا ھلندا.
2. آخنی تیہو کی، سنانی نوآں کی۔ (کہاوت)
ڌيءُ، پيٽ-ڄڻيو اولاد آ. پيار ڏبس ته پيار ئي سمجھندي. دڙڪو ڏبس ته به دل ۾ نه ڪندي. آيل نونھ، پرائي-ڄائي آ. ڏنل پيار قرب ۾ به پئي شڪ ڪندي. دڙڪو ڏبس ته برقعو کڻي ڪلھي تي رکندي. حڪمت عملي ان ۾ آ ته سختي پنھنجي ڌيءُ تي ڪجي. نونھ تي پڻ اثر پوندو. اھا سمجھي ويندي؛ ساڳئي ڪم لاءِ جيڪي پنھنجي ڌيءُ کي دڙڪو ڏيندي دير نه ٿا ڪن، سي مون کي پڻ ڏيندا. نتيجتًا موقعو ئي نه ڏيندي جو کيس دڙڪو ڏيڻو پوي. اگر نونھ تي اثر نه پيو ته ڪم از ڪم پنھنجي ڌيءُ، چال سڌاري ھلندي. ڦيٽاڙو به نه پوندو ۽ گھر پرسڪون پيو ھلندو.
مطلب؛ ۱. چئو ڌيءُ کي، لاھڻي لاھ نونھ تي.
۲. ڌڪ ھڻجي ڌيءُ کي، سکي نونھ.
۳. سناناں تیہو کی، آخناں نونہں کی۔ (کہاوت)
۴. چئجي ڌيءُ کي، ٻڌائجي نونھ کي.
3. آدھا پہانڈا بھلا چھلکے۔ (کہاوت)
آدھا؛ اڌورو. پہانڈا؛ ڀانڊو، مٽ، دلو، ٿانءُ. بھلا؛ ڀلو، چڱو، سٺو. چھلکے؛ ڇلڪي.
ٺڪر جو ٿانءُ، پنھنجي وڄت منجھان سڃاتو ويندو آ. ٻاڙو وڄي ته منجھس سير پيل ھوندي يا پڪل گھٽ ھوندو. مٽي ڳوھيل صحيح نه ھوندس يا چيڪي مٽي استعمال ٿيل نه ھوندي. جڏھن پڪل صحيح ھوندو ۽ ڪا سير پيل نه ھوندس ته ٿورڙي ٺينشڙي تي به منجھانئس سٺي وڄت جو آواز پيو ايندو. منجھس پيل پاڻي ڇلڪندو ته ڳاڱيي وارو سريلو آواز به پيو آلاپبو.
اگر مٽ يا دلو ڀلي ٻاڙو نه ھجي، پر ڀريل پورو آ ته به ڇلڪي جو آواز ماريل ھوندس. جڏھن ته اڌوري ڀريل ٿانءَ منجھان، ٿوري به ڇلڪي تي، پاڻيءَ جي ڳاڱيي جو آواز پيو ايندو. اڌوري گھڙي ۾ پاڻيءَ کي ڇلڪي لڳڻ سان، ڀريل دلي جي ڀيٽ ۾، اڳتي پوئتي ٿيڻ لاءِ، چڱي خاصي وٿي مليو وڃي، جنھن سان آواز وڏي وويڪ سان نڪري ٿو ۽ ٻڌڻ ۾ اچي ٿو.
مطلب؛ ۱ . دلو اوڻو، ڇلڪي گھڻو.
۲ . آدھا کہڑا زیدے چھلکناں۔
۳. جہڑا پہانڈا سکھناں، او بہوں کھڑکناں۔ (کہاوت)
۴. سکھناں کہڑا، بہوں کھڑکناں۔
۵. سکڻو گھڙو، وڄي گھڻو.
۶. سکھنے پہانڈیاں نیں بہوں کھڑکار۔
۷. سکڻي گھڙي جي وڄت وڏي.
۸. سکڻي ڪني، اڀامي گھڻي.
۵ . ٺلھو چڻو، وڄي گھڻو.
4. آزمی نا رہنا، اسنی گل رئی گشنی۔ (کہاوت)
آزمی؛ آدمي، ماڻھو. گل؛ ڳالھ، واس.
دنيا اندر انسان ڪجھ وقت لاءِ آيو آ. ڪالھ ڄائو، اڄ ننڍو، سڀان جوان، پرينھن دنيا مان چالاڻو ڪري ويو. آيو ھٿين خالي، بنا قوت ۽ طاقت، بنا علم ۽ ڄاڻ، بنا لٽي ڪپڙي. ويو ته ھن دنيا جي ڪا شيءِ ساڻ نه ھيس. جيڪو وقت گھاريائين، سو ورثي طور مليل يا ھٿ سان ڪمايل شين سان گھاريائين. انھن جي بل بوتي تي بانوريو، ٽيڳريو، ھليو ۽ چليو. وقت گذري ويو. پوئتي، ڪيل ڳالھين جي فقط ياد آ. باقي دڦ ئي دڦ آ.
مطلب؛ ۱. ماڻھو نه رھندو، وڃي رھندي ڳالھ.
۲. دلبر ھن دنيا ۾، وڃي رھندو واس.
۳. بندہ مری گشناں، گل رئی گشنی۔ (کہاوت)
۴. بندہ نا رہناں، اسنی گل رئی گشنی۔ (کہاوت)
۵. گلاں رئی گشنیاں، بندہ نا رہناں۔ (کہاوت)
۶. ڳالھيون رھجي وينديون، ماڻھو نه رھندو.
۷. ویلا گذری گشناں، گل یاد رہنی۔ (کہاوت)
۸. وقت ويندو گذري، ڳالھ ياد رھجي ويندي.
5. آئی جہڑا کیں راسو، کل اوئے کپسو۔ (کہاوت)
آئی؛ اڄ. راسو؛ راھيندئو، راڌيندئو، پوکيندئو. اوئے؛ اھو ئي. کپسو؛ ڪپسو، ڪپيندئو، لڻندئو.
دنيا دارالعمل آ. جيڪي ڪجھ ڪجي ٿو، اتي ئي ان جو ڦل لڻجي ٿو. دنيا اندر ڪا ڪمي رھجي وئي ته اصل حساب ڪتاب، آخرت ۾ ملندو. ٻين سان چڱو ھلبو، ٻيا چڱو ھلندا. ٻين سان برائي ڪبي، سڀاڻي پاڻ سان ٿيندي.
مطلب؛ ۱. اڄ جيڪي پوکبو، سڀاڻي سو ئي لڻبو.
۲. جہڑا کیں راسو، اوئے کیں کپسو۔ (کہاوت)
۳. جھڙو پوکيندئو، تھڙو لڻندئو.
6. آئی مہاڑے نال، کل تواڑے نال۔ (کہاوت)
آئی؛ اڄ. مہاڑے نال؛ مون سان. تہاڑے نال؛ تو سان.
دنيا جا حالات، ھر وقت تبديل ٿيندا رھن ٿا، جيئن اتي ئي انسان کان امتحان وٺي سگھجي. ڪنھن کي ڏئي، ڪنھن کان کسي آزمايو ويندو. اڄ دولت تو وٽ آ، سڀاڻي مون وٽ. ڏکيا ڏينھن اڄ مون تي، سڀان تو تي. مون تي آيل ڏينھن، تو لاءِ نياپو. تون منھنجي حال تي قياس نه ٿو کائين ته ڀؤ ڪر تو تي ساڳيا حالات آيا ته تو تي قياس کائڻ وارو ڪير نه ھوندو.
مطلب؛ ۱. اڄ مون سان، سڀان تو سان.
۲. آج ھمان، ڪل تمان.