يارڪ ڊيل شاپنگ مال
اڄ ٽورنٽو ۾ پروموشن ڊي هو تنهنڪري ڊان ويلي روڊ تي گاڏين جي غير معمولي ٽريفڪ ڏسڻ ۾ پئي آئي ۽ گاڏي جي رفتار به هر هر وڃي زيرو تي پئي بيٺي. قسمت سانگي جڏهن اسانکي چڱي وٿي ملي ته فرحان اوچتو پراڻي پل جي پاسي کان ڊان درياھ جي ٻئي پاسي گاڏي کي موڙيندي چيو. ”بابا هلون ٿا آغاخان ميوزم ۽ اسماعيلي سينٽر ڏسڻ.“ مون چيومانس ته ”پھريون ٻارن سان ته صلاح ڪر.“ وراڻيو ”مڙئي خير آ بابا ٻارن جي به تفريح ٿيندي.“ آغاخان ميوزم ويندي مونکي ائين محسوس ٿي رهيو هو ڄڻ اسان ڊان ويلي مان گذري هڪ حسين پاڪستاني وادي ۾ پيا سير ڪريون. هن خوبصورت وادي جي رستن جي ٻنهي ڪنارن تي برف ڄمي پئي هئي. ڊگها ميپل ۽ پلتر جا وڻ مونکي بنا پنن جي غريبن جي اگهاڙن ٻارن جيان پئي لڳا. انهن وڻن جي ٽارين تي پکين جي اڏيل آکيرن جو حال پڻ ساڳيو هو. مون سوال ڪندي فرحان کان پڇيو. ”ڊان رور جي ٻنهي ڪنارن تي جيڪي وڻ پئي ڏٺاسون تن جي اگهاڙين ٽارين ۾ ڪئين پکين جا سڪل آکيرا ٽنگيا پيا ھئا پر پکي هڪ به نظر نه پئي آيو؟“ هو وراڻيو ”بابا برفباري جي سيزن ۾ هتان جا اڪثر پکي ميڪسيڪو ۽ ڏکڻ آمريڪا جي معتدل علاقن ڏانهن هجرت ڪري هليا ويندا آھن.“ باقي رابن. جهرڪيون ۽ ابابيل جن جي اڏام ايتري سگهاري ناهي، اهي ماڻھن جي گهرن جي ڇتين جي ڪنڊن پاسن ۾ پنهنجا گهر ۽ آکيرا ٺاهي هتان جي سرد موسم سان منهن ڏئي ويندا آھن.“ ميوزم جي ويجهو پهچي آغا خان ڪميونٽي جي اسمائيلي سينٽر ۽ ميوزم جي شاندار لوڪيش ۾ نهايت حسين منظر ڏسي دل خوشي ٿي وئي. نيري آسمان هيٺان نيري پيرامڊ شيپ ڊزائن تي نيري گنبد واري ڇت نهايت خوبصورت پئي لڳي. وري ميوزم جي عمارت جي ڇت هيٺان نيري زمين جي گولي کي وڏي آرٽ جي انداز سان ٽنگيل ڏسي وڏي حيرت اتپڻ ٿئي پئي. آغاخان اسماعيلي سينٽر جي ميوزم ۾ گرانقدر آرٽ ۽ ڪلچر سان گڏ انمول تاريخي نوادرات جو خزانو پڻ موجود آھي. عربي، ترڪي، پاڪستاني خاص ڪري آغاخاني انداز جي پرموٽ ڪيل جيوميٽريڪل ڊزائن جا نمونا جن تي سنڌي ڪاشي ڪاري فن جي ڇاپ نمايان نظر پئي آئي، سي سهڻن ۽ نفيس ڪٻاٽن ۽ شوڪيسن ۾ سجايل هئا. شيشي، چيني، چمڙي، ٺڪر، اوني ۽ سوٽي ڪپڙي تي جديد ۽ قديم دور جي ڪيليگرافي جا بي بها نمونا پڻ ميوزم جي زينت بڻيل ھئا.
ان کانسواءِ ڪوفي، نستعليقي ۽ ٻين سهڻن خطن ۾ لکيل قديم ۽ جديد قرآن شريف جا انمول جلد پڻ رکيل هئا. آغا خان اسمائيلي سينٽر ٽورنٽو کي ڏسڻ لاءِ وقت گهربل هو جيڪو اسان وٽ محدود هو. ڇاڪاڻ جو اسان سڀني کي اها اڻتڻ هئي ته بليڪ فرائيڊي پروموشن ڊي اسان جي هٿان نه نڪري وڃي ۽ سالياني لڳندڙ ان وڏي سيل مان فائدو وٺڻ کان اسان ڪٿي محروم نه رهجي وڃون. آغاخان ميوزيم جا مزا ماڻي اسان واپسي جو منهن ڪيوسين ۽ بليڪ فرائيڊي جي رونق ڏسڻ لاءِ يارڪ ڊيل مال جو رخ ڪيوسين.
”سيپٽيمبر مهيني جي آخري هفتي جي جمعي واري ڏينهن لڳل هن بليڪ فرائيڊي جو سڄو ٽورنٽو انتظار ۾ رهندو آھي“ فرحان آغاخان جي حسين وادي جي لاهين تي گاڏي جي رفتار کي تيز ڪيو“. مون پڇيومانس ”ڀلا ڇو“. وراڻيو. ”بابا اٽڪل سڀ شيون اڌ اگھ تي ملنديون آھن. اسان به انشاءَ اللہ گاڏي ڀري هلنداسين“. سج لهڻ ٻڏڻ وارو هو اوور هيڊ برج تان گاڏي کي موڙيندي فرحان اسان کي يارڪ ڊيل مال جي صدر دروازي اڳيان لاٿو ۽ پاڻ گاڏي کي پارڪ ڪرڻ هليو ويو. مال جي سامهون ميلن تائين سڄي پارڪنگ گاڏين سان ڀريل هئي. مون پنهنجي زندگي ۾ ايتريون گاڏيون هڪ هنڌ جمع ٿيل ڪڏهن نه ڏٺيون هيون. مال کان ٻاهر ٿڌ اسان جي لاءِ برداشت کان ٻاهر هئي. تنهن ڪري منهنجي تنهن ٻار ۽ مان مال جي اندر وڃي دروازي وٽ فرحان جو انتظار ڪرڻ لڳاسين. کيس گاڏي پارڪ ڪرڻ ۾ اڌ منو ڪلاڪ لڳي ويو. اسان ڪانڀو ٻڌي جڏهن مال ۾ اڳتي پير وڌاياسين ته فرحان مونکي چيو ”بابا سڀ هڪ ٻئي جو هٿ پڪڙي هلو.“ مون وراڻيو ”ها بابا“.
يارڪ ڊيل شاپنگ مال ۾ لکن جي تعداد ۾ ماڻھن جا مٿا ڏسي مون کي ڏينهن جا تارا نظر اچڻ لڳا. مون ٻارن کي چيو هتي اسان ڪيئن هلنداسين ڪيئن گهمنداسين ۽ ڪيئن خريداري ڪنداسين. مونکي ننهن وراڻيو بابا بس توهان پنهنجو خيال ڪيو. ٿوروئي هڪ دڪان ڏانهن اڳتي وڌياسين ته ماڻھن جي وڏي ڀيڙ جي زور ۾ خبرئي نه پئي ته منهنجو هٿ ڪيئن ڇڏائجي ويو. مون سامهون نگاه ڊوڙائي ته فرحان جهڙو ماڻھو اڳيان ويندي محسوس ٿيو. بس مان ان جي لاري لڳي پيس. ٻارن ۽ فرحان مونکي گهڻي ئي آواز ڏنا پر لکن جي تعداد جي ڀيڙ ۽ گوڙ ۾ مونکي ڪجھ به ٻڌڻ ۾ نه آيو. ٿورو اڳتي وڃي دڪانن جي هڪ چونڪ تي مان ڏئي وٺي بيهي رهيس ۽ محو حيرت اوسي پاسي جو جائزو ورتم ته پاڻ کي ماڻھن جي وچ ۾ قيد ٿيندي محسوس ڪيم. وڏي مشڪل سان پنهنجي هٿن ۽ ڪلهن کي حرڪت پئي ڏئي سگهيم. ڪلهاگس هن ڀيڙ ۾ مان رڳو مال جي ڇت کي پئي ڏسي سگهيس يا پنهنجي پيرن کي. مون کي هن خيال وڏي اچرج ۾ وجهي ڇڏيو ته مار ھن بليڪ فرائيڊي جي سيل تي پئسي جي بچت جي چڪر ۾ هيء ايڏي وڏي قيامت برپا ٿي آھي.پهريون دفعو مونکي اھو احساس جاڳيو ته ڪڏهن ڪڏهن سستائپ جي چڪر ۾ انسان ڪيڏو نه سستو ٿي پوي ٿو. نفسان نفسي جي اهڙي ماحول ۽ منظر ۾ ذري گهٽ مان پنهنجا مڪمل حواس وڃائي ويٺو هوس پر قسمت سانگي بچي ويس ۽ وڏي مشڪل سان پنهنجو چيتو جاءِ ڪري پاڻ کي سنڀالي سگهيس. ٻاهر برف پئي وسي مونکي جسم تي ٻن ٽن تھن ڪپڙن جي مٿان اوور ڪوٽ پاتل هو. تنهن ڪري گرمي پئي لڳي. اهڙي سمي واش روم جي تلاش ۾ اڳتي وڌڻ جي ڪوش ۾ مان ڪامياب ٿي ويس.
مال جي غير معمولي رش جي دٻاءَ مونکي هر لحاظ کان بي وس ڪري ڇڏيو هو. پر هر لمحي ان فڪر به مونکي پئي پريشان ڪيو ته مان ھاڻي مڪمل طور گم ٿي چڪو آھيان. پوءِ به ڪرم مولا سائين جو ته منهنجو اعتماد بحال هو. مون خيال ڪيو ته واش روم کان واندو ٿي ساڳئي مين اينٽرينس تي وڃي بيهندس ۽ فرحان سان رابطو ڪندس. جيتوڻيڪ منهنجي ائين گم ٿي وڃڻ تي هن به سيڪيورٽي روم ۾ وڃي اتان جي عملي کي منهنجي گم ٿيڻ جي رپورٽ ڪئي هئي ۽ انهن به لائوڊ اسپيڪر ۽ واڪي ٽاڪيز تي مونکي با خبر ڪرڻ لاءِ وڏا وس ڪيا پر هن بي انتها ڀيڙ ۽ گوڙ ۾ منهنجي ڪنن ڪجھ نه سئو. واش روم کان موٽ تي مين گيٽ تائين پهچڻ لاءِ مونکي هڪ ڪلاڪ کن لڳي ويو.
مون وٽ پنهنجي سمارٽ فون هئي پر مسئلو اهو هو ته انجي چارجنگ زيرو کي پهچي چڪي هئي. ٻٽي منٽ ساه پٽي مون مال جي دڪيءَ تي ڀرسان ويٺل هڪ گوري خاتون کي جيڪا فون تي ڪي نمبر ملائي رهي هئي. دل جهلي ٻڌايم ته هن ڀيڙ ۾ مان پنهنجي ٻارن کان وڇڙي ويو آھيان. جي اوهان مدد ڪريو ته پنهنجي فون تي منهنجي پٽ فرحان کي اطلاع ڏيو ته مان ھن دروازي تي سندس انتظار ۾ ويٺو آھيان. خاتون پنهنجي خوش اخلاقي جو مظاهرو ڪندي مونسان فارسي زبان ۾ ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪئي.
مون کيس ٻڌايو ته مونکي فارسي ناهي ايندي. چيائين توهان مونکي فرحان جو سيل نمبر ڏيو. مون کيس نمبر ڏنو .خاتون وڏا وڙ ڪري نمبر ملايو ۽ فرحان کي ٻڌايائين ته تنهنجو والد گرامي هتي مين اينٽريس نمبر ون تي ويٺو تنهنجو انتظار پيو ڪري. پنجن منٽن ۾ فرحان مون وٽ پهچي ويو. خاتون جا ٿورا مڃندي اڳتي وڌياسين ته فرحان چوڻ لڳو ”بابا توهان هٿ ڇڏائي ڪاڏي هليا ويا هئا. هتي سڄي سيڪيورٽي اعلان ڪري ٿڪي آھي؟“
مون چيومانس ”بابا اهو سڀ ڪجھ هن رش جي ڪري ٿيو آھي.“ فرحان چوڻ لڳو ”بابا اسان به يڪو وقت اتي ئي در اڳيان بيٺا آھيون. ٻارن سان جڏهن ملياسي ته فيصلو ٿيو ته ھلو ته هاڻي گهر ٿا هلون. ٿورو اڳتي هلي دڳ تي مون فرحان کان پچھيو ”پٽ هي جي ايٽ ملڪن جا ماڻھو چئن پئسن جي بچت پٺيان ايڏو ٿا مرن؟“
فرحان وراڻيو نه با با ”ھي اسان جي لاء قلندر ۽ ڀٽائي جو ميلو آھي بچت جي بچت ۽ دنيا جو چسڪو مزو ڌار“. مون چيو. ”هوندو بابا“
**