رٽائرمينٽ کان پوءِ زندگيءَ جون ترجيحات
مون رٽائر ٿيڻ وقت جيڪا آجياڻي جي جواب ۾ ٻٽي اکر چيا هئا، اهي عرض ڪندو هلان. (لائبريري ڊيسڪ گورنمينٽ دهلي ڪاليج). ”ساٿيو اڄ مان تمام گهڻو خوش آھيان ته مان نوڪري جي پاپندين مان آزاد پيو ٿيان..... منهنجي نظر ۾ زندگي کي هڪ جاءِ تي ٻڌي رکڻ. انساني فطرت جي خلاف آھي. ميٽرڪ پاس ڪري مون ٻه سال ميڊيڪل اسٽور تي نوڪري ڪئي. ان کان پوءِ ڏهه سال ٽيڪسٽائل انڊسٽري جي آپريشنل ۽ پيداواري شعبن ۾ مختلف شهرن ۾ نوڪري ڪئي. تنهن بعد هتي تعليم جي شعبي ۾ توهان سان گڏ زندگيءَ جا ٽيھ سال گذاريا آھن... منهنجي لاءِ بس اهو گهڻو ٿيو... هڪ ڪليگ چيو ”هاڻي ڪندين ڇا.“ مون دوست کي ڀري محفل ۾ چيو ”کير جو ڪاروبار ڪندس. چانهن جو هوٽل کوليندس يا ڪيرم بورڊ جو دڪان هلائيندس. مگر ڪنهن ٽيوشن سينٽر تي يا پرائيويٽ ڪاليج ۾ وڃي ٻيهر پاڻ کي پڃري ۾ بند ڪونه ڪندس.“ آجياڻي ۾ دوست نوي سيڪڙو کان مٿي اردو اسپيڪنگ هئا. اها حقيقت آھي ته رٽائرمينٽ کي پندرهون سال ٿيو آھي مون پنهنجي ان اداري جي وري شڪل ناهي ڏٺي ۽ اهو به سچ آھي ته مون هڪ سڃاڻ واري سان رٽائرمينٽ جي ٻئي سال کير . شربت ۽ فالودي جي دڪان ۾ شراڪتداري جي بنياد تي ڌندو ڪيو.
هتي ويسٽ ۾ رٽائر ٿيڻ کان پوءِ ماڻھو آزاد ٿي. عيش، آرام جو سوچيندي هڪ شاهاڻي انداز ۾ زندگي گذارڻ جا عادي هوندا آھن. هنن جو فڪر اهو ٿو چوي ته ٻچن ۽ قوم لاءِ گهڻو ڪيوسي انهن جي لاءِ گهڻو جياسي. هاڻي جيڪو ڪرڻو آھي سو پنهنجي لاءِ ڪرڻو آھي. باقي حياتي جيڪا آھي اها پنهنجي لاءِ گذارڻي آھي. اهي رويا ۽ اها سوچ کڻي. هو پنهنجي رٽائرمينٽ واري زندگي هڪ نئين روپ ۽ نئين رنگ ۾ گذاريندا آھن. آئون پڪرنگ شھر جي گالف ڪلب ايريا ۾ پنهنجي پٽ سان رهندو آھيان. صبح جو پاڻ نيرن ٺاھي. کائي پي گالف ڪلب جي ڀڪ ۾ سر سبز گاه سان ڍڪيل ڪشادي ميدان جي پاسي وارن وڻن جي ڇانو ۾ رکيل بينچن تي ويهي پنهنجي لک پڙھ جو ڪم ڪندو آھيان. اس وٺندو آھيان ۽ ڪلاڪ يا چاليھ منٽ واڪ ڪندو آھيان. شام جي پهر ۾ به منهنجو اهو نيم آھي. ڏينهن ٺري باغ جي سائڊ واڪ تي چاليھ منٽ واڪ ڪري. بينچ تي ويهي ٻارن جون جسماني رانديون ۽ سرگرميون ڏسندو آھيان.
گالف ڪلب جي ميمبرس سان هيلو هاءِ به ٿيندي آھي مان عرض ڪري چڪو آھيان ته هتي لارڊ شپ، فيوڊل سوچ، وڏيرڪو انداز، وڏ ماڻائپ، يا هرو ڀرو ماڻھن ۾ ڦوشربازي ڪونهي. رهندو اهي گڻ هتي ماڻھو جو مان گهٽائن ٿا تنهنڪري اهڙن اوگڻن جي هتي ڪو به پريڪٽس ناهي ڪندو. اهي رويا هڪ لحاظ کان معيوب سمجهيا وڃن ٿا. طبقي بازي به هتي ڪانهي. نسلي بنيادن واري هڪ ٻئي کان پري ڪندڙ سوچ به اٽڪل پساءِ پورا ڪري چڪي آھي. گالف ڪلب جي ميدانن ۽ فٽبال گرائونڊ تي فرسٽ نيشن قومن سان تعلق رکندڙ رانديگر. گورن ۽ برائون نسلن سان ڳانڊاپو رکندڙ سڀ گڏجي راند روند ڪن ٿا سو به بنا جنس جي تفريق جي. سوال آھي ته اسانکي پنهنجي روايتن ۽ سوچ تي فخر ڪرڻ گهرجي يا مغرب جي نون مثبت روين کي ڏسي پنهنجا نيم مٽائڻ گهرجن.
جڏهن مون ڏٺو ته مغربي سماج جي ڪلب ڪلچر جا ماڻھو ملڻ ڪرڻ ۾ پاڻ اڳواٽ کيڪربازي ۽ سلام سليوٽ ڪن ٿا ته مان به انھن جي ويجهو وڃڻ ۾ ڪو عار نه سمجهيو. هڪ ڏينهن موقعو وٺي مان گالف گرائونڊ ۾ وڃي کين چيو ته مان اسٽوري رائٽر آھيان توهان جي ڪلب لائف ۽ راند جي باري ۾ ڪجهه لکڻ چاهيان ٿو تنهنڪري اوهان جا ڪجهه فوٽا ٿا گهرجن ته جيئن آئون هڪ يادگارڪم ڪري سگهان. هنن مان هڪ وراڻيو ڀلي ڀلي اسان کي خوشي ٿيندي پر تنهنجو اهو ڪم سوشل ڊسٽينسنگ تي عمل ڪندي ٿيندو. مون چيو ٺيڪ آ. توهان ڪجهه اڪيلا ۽ ڪجهه کيڏندي شاٽس ڏيو.
مون ڏٺو آھي انهن سوسائيٽي جي ڪلبن جا ميمبر رڳو راند روند ڪرڻ لاءِ گهران نڪري نٿا اچن. راند جي پويان مقصد آھي جسماني ڪثرت جاري رکڻ. پنهنجي فگر ۽ فٽنيس کي برقرار رکڻ ۽ دل جي وندر. مگر هنن جي ڏينهن جو وڏو حصو ڪلب ۾ گڏجي ڱذارڻ. هڪ هنڌ، چانهن، ڪافي، مشروب، ماني ۽ برگر کائڻ سان گڏ اهم ڳالھه آھي. پاڻ ۾ خيالن جي ڏي وٺ ڪري انساني، قومي، ملڪي، اقوامي ۽ بين الاقوامي مسئلن تي سوچ ويچار ڪرڻ. رٽائر لائف کي هو ڪنهن طرح سماجي ڪارج ۾ هڪ بامقصد رخ ڏيندا آھن. ويسٽ جي ماڻھن جي فڪري لاڙن جي سلسلي ۾ اها هڪ وڏي ڪاميابي ليکي سگهجي ٿي.
پر اسان وٽ ائين ناهي . اسان کي رٽائرڊ زندگي جو وقت يا عرصو جيڪو مهيا ٿيندو آھي. يا جيڪو نصيب ۾ ملندو آھي. اهو سهڪي سهڪي گذاريندا آھيون. رٽائر زندگي گذارڻ جا ڏانو يا گس اسان وٽ محدود هوندا آھن. ڇآڪاڻ ته اسان جي زندگيءَ ۾ مھارت وارا دڳ تمام ٿورا هوندا آھن . اسانجو وڏو طبقو زندگي جي معاملي ۾ سهنجائي پسند رهيو آھي . سهل پسندي جي روين ۽ عادتن جي ڪري اسانجي نسلن جو وڏو حصو وهنوار واپار نه ڪرڻ ڪري سرڪاري آرامده نوڪريون تلاش ڪندو آھي. اهوئي سبب آھي جو اسان جي سوسائٽي ۽ سماج جو هڪ وڏو طبقو ان ڏانهن لاڙو رکي ٿو. ٽيڪنيڪل ڪم اسان ڪندا آھيون مگر زندگي گذارڻ لاءِ ان پاسي توجهه ڪونه ڏيندا آھيون .ٻيا جيڪي پيداوري ۽ محنت طلب ڪم آھن اهي به اسانجي ترجيحات کان خارج هوندا آھن ۽ رٽائرڊ ماڻھو ته اهڙن ڪمن ۾ هٿ ئي نه وجهندا آھن .رٽائرمينٽ وقت جيڪي فنڊ جمع پونجي جي صورت ۾ ملندا آھن. سي زندگي جي هن حصي ۾ رهيل رٿيل ڪمن. ٻارن جون شاديون ڪرڻ. پنهنجي رهائش لاءِ جايون خريد ڪرڻ يا ورتل قرض لاهڻ ۾ صرف ٿي ويندا آھن. تنهنڪري باقي رٽائرمينٽ واري زندگي جيئڻ جنجال محسوس ٿيندي آھي. جنوبي ايشيا جي سرڪاري نوڪري ڪندڙ ماڻھن جي زندگي جو اهو وڏو الميو رهيو آھي جنهن تي تحرير ٿيل، ڪهاڻين، ناولن ۽ فلمن جون اسٽوريون ورهاڱي کان اڳ جي ادب ۽ گذريل ستن ڏهاڪن جي لٽريچر ۾ اسان کي انيڪ ملنديون، اسانجي ڪسمپرسي. بيوسي ۽ مسڪينيءَ اسان جي زندگي کي غلامي واري زندگي جو روپ بخشو آھي، جنهن ٻين جي آڏو مجبور و مسڪين رهڻ وارن روين کي جنم ڏنو آھي.
هاڻي ٻڌايو ته اسان جو رٽائرڊ طبقو ڪيئن پنهنجي سوسائٽي ۾ سماجي اچن آدرشن سان رهندو. سوسائٽي ۾ ڪلبن واري زندگي ڪيئن گذاريندو. مغرب ته ڇا اسان پنهنجي ملڪ ۾ سوسائٽي ڪلبن جا ميمبر ٿيڻ جي لائق به نه آهيون.
**