روپ ٻھروپ
مارچ اپريل وارن مهينن ۾ ڪيناڊا ۾ برفيلي هوائن جو زور ٽٽي چڪو هو. خوشي جي ڳالھ ته منهنجي لاءِ اوور ڪوٽ ۽ برفاني جوتن بنا گهر کان ٻاهر نڪري هيڏي هوڏي گهمڻ تان پابندي به ختم ٿي چڪي هئي. اهڙي سمي مون سوچيو ته پاڙي مان گذرندڙ ريلوي ٽريڪ جو نظارو ڪري ٽريڪ تي وڏيون ٻرانگهون ڀري هلڻ واريون ننڍھي هوندي واريون سڪون لاهي اچان.
صبح جو ٻارهين بجي مان گيريزن ڪراسنگ روڊ لتاڙي مين براق روڊ تي آيس. بائي پاس سرجري کان پوءِ منهنجي هلڻ چلڻ جي رفتار تمام گهٽ ٿي چڪي آھي تنهنڪري پندرهن منٽن وارو پنڌ مون اڌ ڪلاڪ ۾ طئي ڪيو. روڊ تي بيهي ريلوي ٽريڪ جي پل جي آخري ڇيڙي ڏانهن نگاه کڻي نهاريم ته مونکي اهو مفاصلو پنجويھ ٽيھ فٽن جو پئي لڳو. مٿي ٽريڪ تائين وڃڻ لاءِ سمورو رستو ذري گهٽ عمودي ۽ چاڙھائون هو. ٻي ڳالھ ته اھو سمورو جو سمورو ڇٻر جهڙي سائي گاه سان ڍڪيل هو. پنهنجي شوق پوري ڪرڻ لاءِ منھنجي اڳيان اهو واحد رستو هو جنهن تان لنگهي مٿي ريلوي لائن تي پهچڻ ممڪن هو. سو مون پنهنجي پاڪستاني روش موجب بنا ڪنهن پڇا ڳاڇا جي ڪيناڊا جي قائدن جي لتاڙ ڪندي وڃي گاه ۾ پير وڌا ۽ مٿي چاڙھي تي آھستي آھستي چڙھڻ شروع ڪيو. ٿورو مٿي وڃي مونکي احساس ٿيو ته رستي ۾ وڇايل هي گاه گاه ناهي پر چار پنج فٽ ڊگهن ٻوٽن جا سرن جهڙا پن آھن جيڪي برفاني طوفانن جي دٻاءَ تي زمين سان ڳتيا بيٺا آهن. پر ڇاڪاڻ ته انوقت موسم جون هوائون ۽ اس جو تاءَ انهن کي اڊيڙي ۽ اڦاري ڪجھ وائکو ڪري چڪو هو تنهنڪري اتان لنگهڻ منهنجي لاءِ ڪجھ سنهنجهو ٿي پيو. جڏهن ريلوي ٽريڪ تي پهچڻ لاءِ اڌ پنڌ باقي بچيو ته مونکي اچي ڊپ ورايو ته هنن سرن هيٺان ڪي هتان جون نانگ بلائون. وڇون يا ڪي اهڙا ٻيا جيت جڻا نه لڪل هجن جن تي پير پوڻ ڪري ڪو درد ڀريو معاملو کڙو ٿي پوي. ڊڄندي. ڊڄندي ۽ احتياط ڪندي آئون مڙئي وڃي پار پيس.
ريل جي پٽڙين تي پهچي چئو طرف نگاه ڦيرايم ته اتر اوڀر پاسي هڪ ٻي منقطع ٿيل ريل جي پٽڙي نظر آئي جنهن تي پراڻي زماني جا بيڪار مال گاڏا بيٺل هئا. مگر ماحول جي ارد گرد ۽ دور نگاه تائين فطرت جا عجيب نظارا نظرن کي کيرو ڪري رهيا هئا. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته پڪرنگ وادي جو هي علاقو پنهنجي ٻيلن جي ساوڪ ۽ گالف ڪلب جي خوبصورت باغن ۽ ساوڪ ڀري ميدانن جي ڪري نهايت حسين ۽ نيڻ ٺار لڳندو آھي. منهنجي خيال ۾ پاڙي وارو هي ريل روڊ رڳو بحري اڏن ۽ گودامن ڏانهن مال پهچائڻ لاءِ استعمال ٿيندو آھي. هتان جي واپار جي حجم جي مونکي ان مان خبر پوندي آھي ته ھن ٽريڪ تي ٻن ٻن سون گاڏن کي ڌڪڻ واريون ٻه طاقتور انجڻيون لڳنديون آھن جيڪي ڪيناڊا جي پنهنجي پيداوار آھن. ۽ مال گاڏا به اسان وارين بوگين کان ٻيڻا ٻٽا آھن.
جنهن سمي مون ريل جون پٽڙيون ٽپي پراڻي ٽريڪ تي بيٺل مال گاڏن جي ڀرسان پهتم ته منھنجي چر پر کي محوس ڪندي هڪ گوري نسل جو ماڻھو مال گاڏي جي دروازي کان ٻاهر منهن ڪڍندي. پنهنجو هٿ لوڏي مسڪرائندي منهنجي آجيان ڪئي. مون به ساڻس هيلو هاءِ ۽ گڊ ڊي جي ڪلمات سان مسڪرائيندي جواب ڏنو. ساڳئي وقت ان مال گاڏي مان مونکي ٻئي همراه جي چر پر پڻ نظر آئي گاڏي جي دروازي جي ڀرسان وڃي اندر ليو پائي ڏٺم ته ان گاڏي ۾ چار ماڻھون کن رهائش پذير هئا. سندن آجيان ۽ آڇ تي مان مال گاڏي جي دٻي ۾ اندر هليو ويس. اندر گاڏي جي هڪ پاسي ڏٺم ته هڪ همراه گاڏي جي ڀتين تي ويٺو تصويرڪشي ڪري. هن جي مونتي نظر پئي ته هن ڪجھ سيڪنڊ لاءِ برش کي روڪي پنهنجي لبن تي مسڪان آڻيندي منهنجي کيڪربازي ڪئي. پينٽر کان ڇهن ستن فٽن جي فاصلي تي هڪ همراه ڪتاب ۾ منهن وجهيو ويٺو هو. کيس منهنجي اچڻ جي کڻڪ پئي ته ان به ڪتاب منهن تان پري ڪندي پياري انداز سان چيو. ”مولا تنهنجو ڏينهن خوشگوار ڪري.“
مون گاڏي جي اندرين حالت ۽ ان ۾ رهائش پذير ماڻھن جي افعالن کي ڏسي اندازو لڳايو ته هي ڪي فقير منش ماڻھو آھن ۽ اهوئي هنن بي گهر ماڻھن جو ٺڪاڻو آھي. مال گاڏي ۾ جيتوڻيڪ هر طرف کاڌي پيتي جا پيڪٽ. کير ۽ جوس وغيره جا دٻا جا بجا پکڙيل پيا هئا مگر اندر سٿرائي جو وڏو فقدان هو تنهنڪري ماحول ۾ عجيب بدبو ڦھليل هئي ۽ تقريبن ان ماحول ۾ منهنجو ويهڻ ته ڇا پر بيهڻ به محال هئو. پوءِ گاڏي جي دروازي ڀرسان هوا جي رخ تي بيهندي ٻٽي ڀرپور ساه کڻندي مون پاسي واري همراه کان پڇيو....... ”ڇو ڀلا زندگي گذارڻ لاءِ هي سهڻو آستانو منتخب ڪيو اٿو؟“ همراه خوش دلي سان وراڻيو. ...... ”دوست هي اسانجي هابي آھي.“ مون اچرج ڀري انداز ۾ کائنس پڇيو، ”هيڙن فقيراڻن حالن ۾ رهڻ توهانجي هابي آھي؟“ بي ڌڙڪ ٿي هن وراڻيو . ”جي سڄڻ هي اسانجي هابي آھي.“ مون کانس هڪ ٻيو سوال ڪيو. ”هي ويرانو. نه سواري نڪا شئي شڪل ۽ نه ڪو وري وندر جو سامان؟“ منهنجي سوال جو جواب ڏيڻ کان اڳ هن مونکي گاڏي جي فرش تي وڇايل سوڙ تي ويهڻ لاءِ آڇ ڪئي. پر ڇاڪاڻ ته مان اهڙي ڪرڀائتي ماحول ۾ ويهڻ جو ڪنهن پر به عادي ڪونه ھوس تنهنڪري مون کيس هٿ جوڙ ڪندي چيو ”پليز توهان جواب ڏيو مان بيهڻ جو عادي آھيان.“ منهنجي سامهون واري همراه پنهنجي منهن تي مسڪراهٽ آڻيندي. سامهون پيل ڪتابن جي ڍڳ ڏانهن اشارو ڪندي چيو. ”هي جيڪي ڪتاب ڏسين ٿو.“ مون وراڻيو ”جي.“ ”اهي اسانکي ٻن مهينن اندر پڙھي پورا ڪرڻا آھن.“ مون وچ ۾ دخل ڏيندي چيو، ”توهان سڀني کي؟“ ”جي مگر هن پيٽر کي نه.“ ٿورو رڪي هن ٻڌائڻ شروع ڪيو. ”ان پيٽر صاحب کي تصوير ڪشي جو جنون آھي. ان لاءِ کائڻ پچائڻ جو ڪم هو دلبر دوست مسٽر لوئس ڪندو آھي.“ مون مسٽر لوئس ڏانهن ڏٺو جنهن پنهنجي مان ۾ پنهنجي رفيق کان سهڻا لفظ ٻڌندي مسڪرائندي مونکي ويلڪم ڪيو. مون پنهنجي مخاطب دوست کي پنهنجو تعارف ڪرائيندي سندس نالو معلوم ڪيو جنهن پنهنجو نالو. وليم ٻڌايو. مون مسٽر وليم کان معلوم ڪندي سوال ڪيو. ”هي کاڌي پيتي جون شيون توهان کي ڪير پيو سپلاءِ ڪري.“ هن مال گاڏي جي هڪ پاسي ڪٺي ٿيل ڪارٽن ۽ بيگس ڏانهن اشارو ڪندي چيو، ”اهو اسانجي هابي جي مهم جوئي جو سمورو سامان آھي جنهن کي اسان گڏجي آڻيندا ۽ استعمال ڪندا آھيون. مون مال گاڏي کان ٿورو منهن ٻاهر ڪڍي ٻٽي ڳوڙھا ساه کڻندي مسٽر وليم کي چيو. ”اوهان فرمايو ته هابي جي مهم جوئي؟“ جي دوست مان سمجهان ٿو تون پر ڏيهي آھين تنهنڪري توکي آشنا ٿو ڪريان ته اسان سڀئي هڪ قسم جا مهم جو آهيون. مون مسٽر وليم کي چيو. ”مطلب توهان هتي مهم جوئي ۾ مصروف آھيو؟“ هن وراڻيو ”جي مسٽر سومرو. مون وليم کان هڪ ٻيو سوال پڇيو“ انجو مطلب ته توهانجو سماجي اسٽيٽس ڪو ٻيو آهي؟ ..... هن وراڻيو. ”جي سماجي اسٽيٽس اسانجو ٻيو آھي پر هي جيڪو توکي ڏسڻ ۾ اچي ٿو اها اسانجي پنهنجي اصلي زندگي آھي. جنهن کي سماج ۾ رهي اسان گذاري نٿا سگهئون.“ مون وڏي اچرج ۾ ايندي وليم کي چيو. ”معاف ڪجاء مسٽر وليم هي ته غير شاسته ۽ ڪرڀائتي زندگي جو هڪ ڀيانڪ پاسو آھي“ جي مسٽر سومرو بلڪل ائين آھي. ٿورو ترسي ٿڌو ساه ڀريندي پنهنجي اکين کي ٻٽي ڇينڀا ڏيندي وليم وري پنهنجو قصو اڳتي وڌائيندي چوڻ لڳو. دوست ڏھ مهينا اسان پنهنجي زندگي جا سماج کي ڏيندا آھيون. بس اسانجي لاءِ ايترو کوڙ آھي وڌيڪ نه.“
هڪ ٻيو همراه جيڪو ليٽندي ليٽندي اسانجا مڪالمات ٻڌي رهيو هو سو پنهنجي جسم تان گنجي لاھندي اسانجي سامهون اچي بيٺو. مون سندس جسم تي نظر ڦيرائي ڏٺو. همراه جو جسم جو نسلي رنگ ته چڱو چوکو ڳاڙهو هو مگر سندس ڏورا ۽ جسم جا اڳيان پويان حصا ٽيٽو ڪيل هئا. مسٽر وليم سندس تعارف ڪرائيندي ٻڌايو ته ”هي مسٽر فلپ آھي.“
اسان ٻنهي هڪ ٻئي کي نهاريندي مسڪرايوسين. فلپ ويلڪم ڪندي ٻڌايو ته، ”مسٽر سومرو اسانجي آستاني تي ڀلي ڪري آيا. پر توهان هتي اچي ڪو چڱو ڪم ناهي ڪيو.“ مون فلپ کان معلوم ڪيو، ”سو ڪيئن“. هن چيو ”هي ريلوي ٽريڪ سرڪاري آھي تنهنڪري براق روڊ کان مٿي اچڻ ئي ڪنهن ماڻھو جي لاءِ هڪ هاڃيڪار فعل سمجهيو ٿو وڃي.“ مون وٽ ڪو قانوني جواز ته ڪونه ھو مگر پوءِ به مون فلپ کي جواب ڏيندي چيو. ”ٻاروتڻ کان چاڙھيون چڙھڻ ۽ ميلن جا ميل ريل جي پٽڙين ۽ ريل جي گاڏن ۾ لهڻ چڙھڻ منهنجي ننڍي هوندي کان هابي رهي آھي. تنهنڪري ته ھن ڪراڙپ ۽ انجائنا جي مريض ھجڻ باوجود به ريلوي لائينن جو درشن ڪرڻ لاءِ مٿي چڙھي آيو آھيان.“ مسٽر فلپ کان سوال ڪندي مون پڇيو. ”اوهان ٻڌائڻ پسند ڪندا ته توهان هن سرڪاري ريلوي لائن ۽ هنن مال گاڏن کي پنهنجي ذاتي مقصد لاءِ استعمال پيا ڪريو.سو ڪهڙي قانوني دائري موجب هوندو؟“ فلپ جواب ڏيندي چيو، ”هو جيڪو ڪتاب پڙھندي ماڻھو ڏسين ٿو سو مسٽر جو آھي. هن ٿورو رڪي وري چيو“ اهو جي چاهي ته فورڊ جي سموري ڪمپني بيٺي بيٺي خريد ڪري. هي مال گاڏا ۽ هي پراڻا ٽريڪ ان پٽي تي حاصل ڪيا آھن.. اهڙي قسم جا بم گولا ڇٽندا ڏسي مسٽر وليم کي الوداع ڪندي مان مال گاڏي جي ڏنڊن ۾ هٿ وجهي هيٺ کسڪي جان ڇڏائي. سڏ پنڌ اوڀر پاسي گالف ڪلب ڏانهن ويندي ويندي منهنجي نظر هڪ افريڪي ڄاول نسل جي مائي تي پئي جيڪا ريلوي لائن جي لڳ ٻيلي جي وڻن جي وٽ ۾ اڏيل هڪ ڪاٺ جي هٽ ۾ داخل ٿي.
آئون ريلوي ٽريڪ تان بيهي جيئن هن جي هٽ کي تڪي رهيو هوس ته مون جهوپڙي مان ان عورت ۽ هڪ مرد کي ٻاهر ايندي ڏٺو. بنا ڪنهن تڪلف جي هنن دعا جي سهڻن لفظن سان منهنجي آجيان ڪئي. مون کين پنهنجو نالو ٻڌايو ۽ تعارف ڪرايو. ٻنهي پنهنجي نالو وغيره ٻڌائيندي پنهنجي هٽ ۾ ٻه گهڙيون گهارڻ جي آڇ ڪئي. مون دل ۾ خيال ڪيو ته هي به گيدڙي هوندا ۽ منهنجو هنن وٽ ترسڻ ڪنهن مشڪل ۾ مبتلا نه ڪري وجهي. مگر هن جوڙي جي چھري تي هڪ پر ڪشش ۽ خلوص ڀري مسڪراهٽ ڏسي مان هنن سان گڏجي سندن هٽ ۾ ويس. اندر وڃي ڇا ڏسان ته خوشبو سان گهر ٻهڪي پيو. گهر ۾ هلڪو ڦلڪو فرنيچر موجود هو ۽ گهر جي ڪنڊ ڪڙڇ پڻ صاف سٿري پئي لڳي. گهر جي خاتون هڪ ننڍي فرج مان ٽن پيڪ سيون اپ آڻي منهنجي هٿ ۾ ڏني. مونکي اڃ به لڳي هئي. سندس مهر مڃندي مون اڌ سيون اپ خالي ڪري ڇڏي. جهٽ پلڪ جي خاموشي کي ٽوڙندي سامهون ويٺل جوان جنهن پنهنجو نالو ميٿيو ٻڌايو تنهن ٻڌايو ته. ”توهان کي مون مال گاڏي جي دٻي ۾ ويندي ڏٺو هو.“ مون کيس وراڻيو جي اهو ”هڪ اتفاق هو.“ ٿورو رڪي مون ميٿيو ۽ سندس ساٿي کان معلوم ڪيم ته توهانجي پرسنلٽي جي باري مان فڪرمند آھيان. ميٿيو چيو اهو وري ڪيئن؟ مون کين ٻڌايو ته هتي ڪي ماڻھون پنهنجي زندگي سماج جي ڌاري کان جدا رهي پيا ٿا گذارين. اوهين جيڪي نظر اچو ٿا سي ئي آھيو يا ڪنهن ٻھروپ جو ڪو روپ آھيو. مرينا وراڻيو نه اسان جو هي سچو پچو روپ آھي.
ميٿيو منهنجو بواء فرينڊ آھي. هن وڌيڪ مخاطب ٿيندي ٻڌايو ته. ”هو جيڪا مال گاڏي ۾ مخلوق رهي ٿي سي پنهنجي سماجي زندگيءَ ۾ ٻٽي قسم جي زندگي گذارڻ وارا ماڻهو آھن. جيڪي پنهنجي زندگي جي اهڙي ٻهروپ ۾ رهندي اسان سان ملڻ کان گهڻو لهرائيندا آھن. ڇاڪاڻ جو هو پنهنجي زندگي جا هي مهينا پنهنجي مرضي مطابق گذارڻ چاهيندا آھن اسان يا ڪو ٻيو هنن جي ڪنهن به سرگرمي سان ڪنهن به قسم جو ڪو تعلق نٿو رکي سگهي. تنهنڪري توهان کي به انهن ڏانهن وڃڻ نه گھربو هو. بهر حال جڏهن اوهان ھن پاسي سير تفريح لاءِ اچو ته هي پڪرنگ گالف ڪلب وارو رستو ڏئي اچجو.“ شام جو گهر پهچڻ کان پوءِ مون ٻٽي شخصيت رکندڙ ارب پتي ماڻھن جي ٻھروپي حيثيت ڌارڻ واري زندگي جي موضوع تي سرچ ڪرڻ کي لڳي ويس.
**