اداري پاران
اسانجي اداري وٽ، سائين الطاف شيخ صاحب جو هيءُ چوٿون ڪتاب آهي. اڳ شايع ٿيل ڪتاب پڙهندڙن وٽ پهچي ويا. اسٽور ۾ ڪي ڪاپيون رهيل هجن ته اها ٻي ڳالهه آهي. محترم الطاف شيخ جا ڪتاب 2022ع ۾ اسان هڪ نئين رٿابندي سان، نئين انداز ۾ آڻڻ گهرون ٿا: مول مقصد اهو آهي ته سائين الطاف شيخ صاحب جي لکڻين ۾ سندس زندگي جا تجربا، مشاهدا، مطالعا، مختلف ملڪن جي تاريخ ۽ ترقي، اتان جي ڏاهن جا سبق ۽ سمجهاڻيون جيڪي ازخود اچي رهيون آهن، جيئن ڪنهن سينئر شاعر کي آمد ٿيندي آهي، ۽ هو بنان رٿا ۽ تياريءَ جي شاندار شاعري ڪري ويندو آهي، جيڪا قومن جي تقدير بدلائيندي آهي. شيخ صاحب به هاڻي انهي پَدَ تي پهتو آهي. سندس لکڻين ۾ ڪانه ڪا نئين شيءِ هوندي آهي، جيڪا سوچڻ تي مجبور ڪندي آهي. سائين جيئن ته پيشي جي لحاظ کان انجنيئر آهي، ان ڪري هو ڪابه ڳالهه بنان سبب جي ڪري نه سگهندو آهي، ان کان علاوه کيس تاريخ، فلسفي، ثقافت، قديم آثار ۽ مذهبن جي به سٺي ڄاڻ آهي، جڏهن اهي سڀ گڻ گڏ ٿين ته الطاف شيخ صاحب جو فڪر پالوٽ ڪري ٿو، جيڪو نئين نسل جي رهبري لاءِ وڏي وٿ آهي.
الطاف شيخ صاحب هاڻي هڪ نئين ترتيب سان لکي رهيو آهي، جنهن کي نه ته ڪو سفرنامو چئي سگهجي ٿو نه وري نصيحت نامو! ڪي ويهارو کن موضوع، جن جو پاڻ ۾ ڪو لاڳاپو به نه آهي، سي هن ڪتاب ۾ آندا ويا آهن. پر هر مضمون پڙهڻ کان پوءِ هڪ شعوري سگهه حاصل ٿئي ٿي، ڪا نئين ڄاڻ ملي ٿي، ڪو جذبو اڌمو کائي ٿو ته ڪاش اها جاءِ، بازار، بندر وغيره مان پاڻ ڏسان ها ۽ هڪ جيڏن کي ٻڌايان ها. شيخ صاحب جي هر لکڻيءَ ۾ هڪ تسلسل هوندو آهي، جيڪو مجبور ڪندو آهي ته اڳ ۾ اهو پڙهي ٽڪ مارڪ ڪيل موضوع پوءِ ٿو پڙهان. لکت ۾ اهڙي ڪشش قائم رکڻ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ 50 سالن جو لاڳيتو تجربو ۽ اٿاهه من جو مطالعو گهرجي! ائين به نه آهي ته سائين جي لکڻين ۾ ڪا سلاست، بلاغت يا فصاحت آهي. ائين هرگز نه آهي، شيخ صاحب جو محاورو ڪچو آهي. بلاغت کان بر ويندو آهي، صورتخطي جون به چڪون عام جام نظر اينديون. ٻيو ته سائين جي ذهن تي ان وقت عام سنڌي لفظ تري نه آيو ته پوءِ ان جاءِ تي انگريزي لفظ لکي ڇڏيندو آهي. اهڙين ڪچاين باوجود، سندس ٻوليءَ ۾ هڪ ربط، ضبط ۽ شڪتي آهي، جو هر پڙهندڙ جيڪڏهن سندس ڪتاب جي گُهر ٿو ڪري! ان جو ڪو ته ڪارڻ هوندو؟ ان جو جواب ته ڪو تحرير شناس، ٻولي جو ماهر يا ڪو ٻولي جو فيلسوف ئي ڏئي سگهي ٿو. منهنجي محدود معلومات مطابق:
• الطاف شيخ وٽ اَٿاهه معلومات آهي، عام ليکو ڪبو ته اسان جي پوسٽ گريجوئيٽ ماڻهن وٽ سندس ڀيٽ ۾ 10 سيڪڙو معلومات مس هوندي.
• الطاف دنيا کي ‘اُلٽي اک’ سان ڏٺو آهي، اهڙي سگهه عام سياح ساري نٿو سگهي.
• هو گهمندي ڦرندي دلچسپيءَ واريون ڳالهيون نوٽ ڪندو ويندو آهي پوءِ ان تي عنوان ڏئي فائيل باڪس ۾ پوري ڇڏيندو آهي. سندس ياداشت بخيرکيس پنهنجون نوٽ ڪيل ڳالهيون ازبر هونديون آهن.
• سنڌ سان سڪ ۽ محبت سندس سُتي ۾ پيل آهي، هو ڪٿي به وڃي اول اباڻا جاچيندو آهي، جي ملي ويس ته پوءِ انهن جو احوال اهڙي انداز ۾ ڏيندو آهي، جو پڙهندي اکيون نه ڍاپن. هن ڏيهان ڏيهه وسندڙ وطن واسين کي ڳولي لڌو آهي. اهڙي اڻ تڻ گهٽ سياحن ۾ ڏسڻ ۾ ايندي آهي ڇاڪاڻ ته هو گهمڻ ڦرڻ کي ترجيح ڏيندا آهن.
• الطاف شيخ پنهنجي لکت ۾ ڪُپت ڪرڻ کي گناهه برابر سمجهندو آهي. سندس لکڻيون سچ تي مبني هونديون آهن.
• شيخ صاحب عام زندگيءَ ۾ يا لکڻين ۾ نوڙت وارو ماڻهو آهي، پاڻ پڏائڻ کي عيب سمجهندو آهي. ڇا اهي گڻ سندس مقبوليت لاءِ ڪافي نه ٿا ٿي سگهن!
شاهه لطيف اهڙن ماڻهن لاءِ چيو آهي ته؛
محبت پائي من ۾ رنڊا روڙيان جن،
تن جو صرافن اڻ توريو اگهايو.
محترم سائين الطاف شيخ جي لکڻين ۾ هڪ نئين شيءِ جو اضافو ٿي ويو آهي، جو هو پنهنجو نئون ڪتاب ڪنهن اهڙي ماڻهو خاندان کي منسوب ٿو ڪري، جنهن محدود وسيلن ۾ ڪو ڪارنامو سرانجام ڏنو هجي. جيئن سندس اڳيون ڪتاب “آرڪٽڪ سرڪل جي آسپاس” ۾ ڀٽ شاهه جي آپا ممتاز لاڙڪ جي نالي ڪيو آهي، جنهن ماستري ڪري پنهنجي پٽن کي نه صرف پڙهايو پر انهن جي ترتيب به سٺي ڪئي جو اڄ سندس چارئي پٽ CSP آفسير آهن.
هي ڪتاب وري هڪ صوفي منش ليکڪ سائين مدد علي سنڌي جي نالي ڪيو اٿائين، نه صرف ايترو پر سندس تعليم، تربيت، جواني، نوڪريون، سياست، ڪتاب وغيره تي ايترو ته تفصيل ۽ ڄاڻ ڀريو لکيو اٿائين جو خود سائين مدد علي کي به ياد نه هوندو ته ايتريون خوبيون منجهس آهن. عام طور کيس تڪراري ليکڪ ڄاتو ويندو آهي، پر پنهنجي سٻاجهي سڀاءَ سبب اڄ به زندگي بنان ٺٺ ٺانگر ۽ توازن ۾ گذاري ٿو. نوجوان ساڻس پيار ۽ احترام ڪن ٿا. جڏهن ته سينئر دوست کيس مانائتي موٽ ڏين ٿا. وس پڄندي هن ڪنهن کي ڪونه ڏکوئيو آهي، هن جي سڀني سان هٿ جوڙ واري واٽ آهي. هن پنهنجي ڪوشش سان ثقافت کاتي مان نهايت شاندار ۽ تاريخي اهميت جا ڪتاب شايع ڪرايا آهن، ٻي صورت ۾ اهي اڃا به ڪٻٽن ۾ قيد هجن ها.
اهو هڪ فطري عمل آهي، جنهن کان ماڻهو وڌيڪ متاثر ٿيندو آهي، ان بابت ٻين کي به ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. هن ڪتاب ۾ شيخ صاحب “اصحاف ڪهف” بابت تاريخي تناظر ۾ وڏيون سمجهاڻيون ڏنيون آهن. آخري باب ان بابت آهي پاڻ پڙهو ۽ متاثر ٿيو ته پوءِ ٻين کي به ٻڌايو. ان سان گڏ الطاف سائين هن ڌرتي جا آخري ڏينهن جي عنوان هيٺ ‘موت’ جهڙي حقيقت کي مختلف تاريخي روايتن، جيئن: سج جو مغرب کان اڀرڻ، دايت الارض، درياهه فرات مان-سون جو جبل، پنج نشانيون (حديثن مان)، موت بابت لطيفا وغيره دلچسپ انداز ۾ ڏنا آهن.
اسان کي ذاتي طور نهايت خوشيءَ آهي ته شيخ صاحب جهڙو گهڻ پڙهيو، آبرو دار مڙس اسان جي اداري بابت تمام سٺي راءِ رکي ٿو. هن خيالن جو اظهار ڪيترن مضمونن ۾ پڻ ڪيو آهي. خاص طور سنڌي سماج ۾ نهايت معتبر سمجهيو ويندڙ، جڳ مشهور ۽ اَٿاهه علم سان ٽمٽار عالم جي راءِ اسان لاءِ قيمتي سرمايو آهي.
ڊاڪٽر آفتاب ابڙو
چيئرمين، پيڪاڪ پبلشرس، ڪراچي.