دنيا جا دلچسپ بندرگاهه ....
هونءَ ڏٺو وڃي ته ان معاملي ۾ سڀ کان بهترين بندرگاهه آمريڪا ۽ يورپ جي ملڪن جا آهن. هنن کي سامونڊين جو ـــــ يعني اسان جهاز تي ڪم ڪرڻ وارن جو ڏاڍو خيال ٿئي ٿو ته اسان سامونڊي سفر ڪري سندن بندرگاهه ۾ پهتا آهيون. سائنس کڻي ڪيتري به ترقي ڪئي آهي پر سامونڊي سفر اڄ به اڻانگو آهي ۽ سمنڊ واري زندگي هڪ Unnatural آهي. سمنڊ تي جهاز هلائڻ وارن جي نوڪري ڪناري جي آفيسن ۽ ڪارخانن جهڙي ناهي جتي ماڻهو روزانو اٺ ڏهه ڪلاڪ ڊيوٽي ڪري اچي گهر پنهنجي والدين، پنهنجن ٻارن ٻچن وٽ سکيو ٿئي ٿو. سمنڊ تي چار ڪلاڪ رات جو چار ڪلاڪ ڏينهن جو نوڪري ڪرڻ کان علاوه ماڻهو دوستن يارن، مائٽن عزيزن کان ڪٽيل رهي ٿو... زمين تي ڪار يا ريل گاڏي هلائڻ ٺاٺ جي زندگي آهي، سمنڊ تي ته سڄو سڄو ڏينهن ڪڏهن ته هفتو به طوفانن ۽ سمنڊ جي ڇتين ڇولين کي منهن ڏيڻو پوي ٿو. ان کان علاوه سخت سرد يا سخت گرم موسم ۾ بيٺي پير ڪم ڪرڻو پوي ٿو.... اهو ئي سبب آهي جو سڌريل ملڪن جي ڪناري تي رهندڙن کي سامونڊين سان همدردي ٿئي ٿي. هو اسان جو وڏو خيال رکن ٿا ته سمنڊ جهاڳي، سمنڊ جون صعوبتون سهي ڪناري تي ڪجهه ڏينهن لاءِ ته آيا آهيون... ان بعد وري هليا وينداسين. اهو ئي سبب آهي جو ڪيترن ئي بندرگاهن ۾ اسان جهازين جي سُکَ لاءِ ”سي مينس ڪلب“ آهن جتي شهر جا ماڻهو ڪتاب، رسالا، کاڌي جون شيون ۽ گفٽ ڇڏيو وڃن جيئن اسان اهي پاڻ سان کڻي وڃون ۽ سمنڊ تي دل وندرايون.
يورپ ۽ آمريڪا جهڙا ملڪ جتي مهانگائي آهي ۽ رسالا ۽ ڪتاب ته تمام مهانگا آهن، ايتري قدر جو جونئر عهدي وارن سالن ۾ ته مهيني ۾ ڪو هڪ ڪتاب به مس خريد ڪري سگهجي اتي مون جهڙا مطالعي جا شوقين پڙهڻ لاءِ ڪتابن جا کوکا دنيا جي Seamen’s Club مان کڻي آيا ٿي. ڪيترن بندرگاهن تي سيمينز ڪلب طرفان يا بندرگاهه واري شهر جي سماجي ادارن طرفان اسان کي بس ذريعي اوسي پاسي جا شهر ۽ تاريخي جايون يا قدرتي نظارا ڏيکاريا وڃن ٿا. جيڪي هونءَ پنهنجي خرچ تي ٽئڪسي ذريعي ڏسڻ اسان لاءِ ناممڪن ٿئي ٿو.
ان معاملي ۾ ايشيا کنڊ ۾ ترڪي ۽ جپان جا سماجي ادارا يا انهن ملڪن ۾ اسان جي مقامي آفيسن جا خير خواهه همراهه به اسان کي پنهنجو شهر ۽ ملڪ جون ٻيون اهم جايون ڏيکاريندا هئا. خاص ڪري انهن حالتن ۾ جڏهن جهاز جي ان بندرگاهه ۾ ڊگهي مرمت هلي رهي آهي يا ان بندرگاهه ۾ جهازن جي رش وڌڻ ڪري اسان کي وڏو عرصو ترسڻو پئجي ويو آهي. سمنڊ جي هل هلان کان هر صورت ۾ بندرگاهه ۾ بيهڻ بهتر آهي. ماڻهو سڪون جي ننڊ ڪري ٿو. اهو ته خوف نٿو رهي ته سمهڻ کان پوءِ جهاز طوفاني هوائن واري علائقي يا مڇريل سمنڊ ۾ داخل ٿي ويندو. بندرگاهه ۾ ڊگهو عرصو بيهڻ تي رڳو اهو نقصان آهي جو خرچڻ لاءِ ڪو پئسو نٿو بچي ۽ شروع جي ڏينهن وارو گهمڻ ڦرڻ ۽ نوابي ٺاٺ ختم ٿيو وڃي. ان ڪري جو کيسو خالي ٿيو وڃي. پوءِ ٽئڪسين بدران بسين ۾ يا پنهنجي گوڏا گاڏيءَ ۾. يعني پيرين پنڌ گهمڻو پوي ٿو. پر ڪيترن بندرگاهن ۾ جتي جهاز کي گهڻا ڏينهن بيهڻ جو انديشو آهي ته اسان جي اتي ٺهيل جهازي آفيس جي انتظاميه جهاز وارن کي گهمائڻ جو بندوبست ڪري ٿي. ان معاملي ۾ اسان جي ايشيا جا ملڪ: جپان ۽ ترڪي قابلِ ساراهه آهن جيڪي اسان ”لاچار ۽ مسڪينن“ جو خيال ڪن ٿا. ۽ اسان جهازي به ”ڪر ڀلا، هوگا ڀلا“ جو نعرو هڻي ٻئي جي خرچ تي گهمي ڦري وٺندا هئاسين. ترڪي وارا ته اسان پاڪستانين جو ڪجهه وڌيڪ ئي خيال رکندا هئا... هنن اسان جي جهازران ڪمپنيءَ ذريعي ڪمايو به جام ٿي جو اسان جا جهاز مختلف ملڪن مان ترڪيءَ لاءِ سامان کڻي آيا ٿي ۽ ترڪيءَ مان کڻي ايران، پاڪستان، ويندي ملائيشيا ۽ سنگاپور پهچايو ٿي. يورپ وانگر ماڊرن ۽ ترقي يافته هجڻ ڪري ترڪيءَ ۾ جهازن جي مرمت جو ڪم به سٺو ٿيو ٿي ۽ اسان ڪوشش ڪري هڪ مسلمان ۽ پاڪستان جو دوست ملڪ هجڻ ڪري پنهنجي جهازن جي ڊراءِ ڊاڪنگ ۽ مرمت ترڪيءَ مان ڪرائي ٿي. ان کان علاوه ترڪي وارن باسفورس ٽپڻ جي مسواڙ جا پئسا اسان جي جهازن مان الڳ ڪمايا ٿي جو اسان جي جهازران ڪمپنيءَ ايندي ويندي اوڊيسا، ورنا ۽ ڪانستنزا (روس، بلغاريا ۽ رومانيا جي بندرگاهن) مان سامان چاڙهيو ۽ لاٿو ٿي. اهي بندرگاهه بحر اسود (Black Sea) ۾ آهن جنهن ۾ گهڙڻ لاءِ واحد رستو باسفورس آبنائي آهي جيڪا سامونڊي شاخ ميڊيٽرينين سمنڊ کي بحر اسود سان ملائي ٿي. باسفورس هڪ سنهو سامونڊي رستو آهي جيڪو ترڪيءَ مان، بلڪه استنبول شهر مان لنگهي ٿو. هر جهاز جنهن کي بحر اسود جي ڪنهن بندرگاهه ۾ وڃڻو پوي ٿو ان کي هن باسفورس سامونڊي گهٽيءَ مان لنگهڻو پوي ٿو، جنهن جي في (مسواڙ) ترڪي جي حڪومت کي ڏيڻي پوي ٿي. ههڙن سوڙهن سامونڊي گهٽين مان لنگهڻ وقت يا ڪنهن به بندرگاهه ۾ گهڙڻ ۽ نڪرڻ وقت، اتي جي ڪنهن مقامي ڪئپٽن کي گهرائڻو پوي ٿو جيڪو اهڙن سنهن ۽ خطرناڪ لنگهن کان واقف آهي ۽ اهي جهاز کي باسفورس ٽپائڻ جي ڳري في وٺن ٿا. هي جهازران/ ڪئپٽن جيڪي ٻاهرن ملڪن جي جهازن جي مدد ڪن ٿا ”پائليٽ“ سڏجن ٿا. اسان جي ڪراچي پورٽ ٽرسٽ ۽ پورٽ قاسم اٿارٽي وٽ به ڏهاڪو کن سامونڊي پائليٽ آهن جيڪي ڪجهه سال ڪئپٽن جي پوسٽ تي دنيا جي سمنڊن تي جهاز هلائڻ بعد، بندرگاهه جا پائليٽ ٿين ٿا.