ڊاڪٽر خيال جا سوچ جهڙا خيال
ننڍي هوندي سماهي (مهراڻ) ۽ ”نئين زندگي“ رسالي ۾ هڪ صفحو ”چونڊ نثر جا ٽڪر“ جي عنوان سان اسان لاءِ وڏي دلچسپي جو باعث هوندو هو. ان بعد ان قسم جا طنز و مزاح، ڏاهپ ۽ فڪر جا جملا ريڊرس ڊائجيسٽ رسالي ۾ (Quotable Quotes) جي ٽاپڪ سان وڏي شوق سان پڙهڻ لڳاسين. اسان وٽ ان کي ”اقوال زرين“ ۽ ”نثر لطيف“ به سڏيو وڃي ٿو. ان قسم جا طنز و مزاح ۽ ڏاهپ جا جملا ڄڻ ته سڄي مضمون جي ملائي ٿين ٿا. هر ليکڪ جو ڪتاب يا مضمون پڙهڻ وقت آئون به ان قسم جي جملن تي نشان هڻي ڇڏيندو آهيان. ڪن مضمونن ۾ ته ان قسم جو هڪ به جملو نه ٿئي ڪي ته ڀريا پيا هوندا آهن. امر جليل ۽ اردو جي ليکڪ مشتاق يوسفي جهڙن جون لکڻيون ته اهڙن جملن ۾ امير ٿين ٿيون.
ڊاڪٽر اي ايڇ خيال انگريزي جو پروفيسر آهي. سندس انگريزي ۽ اردو ۾ ايندڙڪالم وڏي شوق سان پڙهيا وڃن ٿا. سندس ڪجهه مضمونن جا نوٽ ڪرڻ جهڙا جملا هتي ڏيان ٿو. خيال صاحب پاڪستان، پاڪستاني معاشري جي صورتحال ۽ پاڪستان ۾ ٿيندڙ نمايان ناانصافين ۽ غلطين کي پنهنجي شوخ تحرير جو نشانو بڻايو آهي پر بقول امجد اسلام امجد جي هن جي لکڻين ۾ جيڪا طنز يا ٽوڪ طعنو آهي ان جي بنياد ۾ بيحد اونهو غم ۽ درد پڻ آهي سندس هنن جملن جي شوخي توهان لاءِ ضرور سوچ جا لمحا پئدا ڪندي جنهن لاءِ عام طور انگريزي ۾ (Food for Thought) محاورو استعمال ڪيو وڃي ٿو.
• بدقسمتي سان پاڪستان دنيا جي غريب ترين ملڪن مان هڪ آهي. خوش قسمتي سان قدرت اها کوٽ پوري ڪرڻ لاءِ اسان کي دنيا جي امير ترين ماڻهن سان نوازيو آهي. اسان جي هنن امير ماڻهن جا مغرب ۾ بنگلا ۽ محل آهن. عام ماڻهو اهو ئي سوچي ٿو ته اسان جي ملڪ جا هي قارون پاڪستان ڇو نٿا خريد ڪن؟ اسان جي عام ماڻهوءَ کي ڄاڻ هجڻ کپي ته اسان جا هي قارون ان ۾ يقين رکن ٿا ته پاڪستان خريد ڪرڻ لائق ناهي. اهو فقط ڏهڻ لاءِ بهتر آهي. (A President in tatters)
• دنيا ۾ ٻن قسمن جا ملڪ آهن. ڪجهه اهڙا ملڪ آهن جتي عوام حاڪمن جي رحم و ڪرم تي آهي. ٻيا اهڙا ملڪ آهن جتي حاڪم عوام جي رحم و ڪرم تي آهن. اها حڪومت جنهن ۾ حاڪم عوام جي رحم و ڪرم تي آهن خوشحال (Welfare) رياست سڏجي ٿي. ۽ جتي عوام حاڪمن جي رحم و ڪرم تي رهي ٿو اها رياست مشڪلاتن جي منهن ۾ رهي ٿي ۽ بدبخت سڏي وڃي ٿي. (A President in tatters)
• قائداعظم پاڪستان Two- Nation ٿيوري تي قائم ڪيو. هن اهو سمجهيو ٿي ته مسلمان ۽ هندو ٻه مختلف قومون آهن. بدقسمتي سان اسان پنهنجي قائد جي ٿيوري کي ڇڏي پنهنجي نئين Two- Nation ٿيوري تخليق ڪئي آهي. هن ٿيوري مطابق پاڪستان ۾ ٻه قومون رهن ٿيون: حاڪم ۽ عوام، ۽ انهن ٻنهي جي وچ ۾ ڪا به هڪجهڙائي نه آهي. (5- Star Gutters)
• گذريل سٺ کن سالن ۾ اسان جي حاڪمن فقط هڪ ڪم ڪيو آهي. هو ڏينهن رات پنهنجي ذاتي حالتن کي صحيح ڪرڻ ۾ مشغول رهيا آهن. هنن پنهنجي حالتن کي درست ڪرڻ لاءِ زمينون الاٽ ڪرايون پر حالتون صحيح نه ٿيون. ڪروڙن رپين جا قرض معاف ڪرايا پر حالتون صحيح نه ٿيون. الله ڪنهن جو اهڙين خراب حالتن سان واسطو نه وجهي. (حالات).
• بک، بکايل کي انڌو ڪريو ڇڏي ۽ مانيءَ وارو ان انڌي کان جيڪي وڻي سو ڪرائي سگهي ٿو. (روٽي او بچيان)
• جيڪو وطن پنهنجن شهرين کي ماني نٿو مهيا ڪري سگهي ان جي وجود جو ڪو جواز ناهي. بک وگهي مرڻ لاءِ مادر وطن جي ضرورت نٿي ٿئي. بک کان ته ڪٿي به مري سگهجي ٿو. (مادر وطن)
• حقيقت اها آهي ته هن سڄي ڪائنات ۾ جيڪڏهن ڪٿي ڪو قانون آهي ته فقط جنگل ۾ آهي. جنگل ۾ ڪنهن کي ڪو رهائشي يا ڪمرشل پلاٽ الاٽ نٿو ٿئي، ڪنهنجا قرض معاف نٿا ٿين، ڪا رشوت نٿي هلي، ڪنهن وٽ فالتو اختيارات نه آهن، فقط اهو زنده رهي ٿو جيڪو پنهنجي طاقت سان زنده رهي سگهي ٿو.... شينهن پنهنجي علاج لاءِ آمريڪا نٿو وڃي سگهي. هو به اهڙي طرح مري ٿو جهڙي طرح گڏهه يا ماڪوڙي مڇر مري ٿو. ڇا انساني دنيا ۾ ان قسم جي برابري ڪٿي نظر اچي ٿي؟ (ڊڪشنريان جلادو).
• برطانيا هڪ ڪلچر وارو ملڪ آهي. برطانيا ۾ هڪ وزيراعظم ۽ ڀنگيءَ جو ساڳيو ڪلچر آهي يعني ٻنهي جو ٺٺ ٺانگر هڪ ئي آهي... هڪ ئي ڪلچر وارن سڀني ملڪن جي حاڪمن ۽ ڀنگين جو لباس هڪ جهڙو آهي... هنن جي بيمارين جا علاج به هڪجهڙائي آهن.... هنن جو موت به هڪ ئي طرح جو آهي. (ڪلچر)
• اسان کي پاڪستان جي هڪ هڪ سر سان ايڏو ته عشق آهي جو اسان پاڪستان جي بنيادن مان سرون ڪڍي پنهنجا گهر تعمير ڪرايا آهن. (اينٽ اور پاڪستان)
• ڪنهن کي ڇا خبر هئي ته عورت پنهنجي بلنديءَ تان ايڏو ڪري پوندي جو هوءَ مرد سان برابريءَ جي دعويٰ ڪرڻ لڳندي. (عورت).
• پاڪستان جا انڌا خوش قسمت آهن جو جيڪي ڪجهه پاڪستان ۾ عوام سان ٿي رهيو آهي هو اِهو نٿا ڏسي سگهن. (خوش قسمت نابين).
• اسان اڄ ڏينهن تائين نه غريبن کان غربت کسي آهي ۽ نه دولتمندن کان انهن جي دولت، انصاف ٻيو ڇا ٿيندو آهي؟ (انصاف)
• اسان ڪاليج ۽ يونيورسٽيون فقط ان ڪري قائم ڪيون آهن جيئن عوام کي جاهليت جي ڳولا لاءِ دربدر ڀٽڪڻو نه پوندي. (علم).
• اسان کي هميشه اهو ٻڌايو ويو آهي ته اسان جي سڀني مسئلن جو حل اسلام ۾ آهي. پر اسان کي اهو ڪڏهن به نه ٻڌايو ويو آهي ته اسلام ڪنهن وٽ آهي؟ (مسائل)
• پيريءَ توهان کان جيڪي ڪجهه کسي ورتو آهي ان جي دانهن نه ڏيو، هن توهان کان جيڪي نه کسيو آهي ان جا ٿورائتا ٿيو. (بڙهاپا).
• جنهن قوم وٽ حڪومت لاءِ انسانن جي کوٽ آهي ان قوم تي جانور حڪومت ڪن ٿا. (جانور)
• پاڪستان هڪ معجزو آهي جتي خوشحالي بدحاليءَ کي ۽ بدحالي خوشحالي کي جنم ڏئي ٿي. (معجزه).
• ٻهاري ڏيڻ وارا فقط رستا صاف ڪن ٿا جڏهن ته اسان تي حڪومت ڪرڻ وارن گذريل اڌ صديءَ کان سڄي ملڪ کي صاف ڪري ڇڏيو آهي. (بهن بهائي).
• ستن اٺن سالن جو غريب ٻار پنهنجي پيءُ لاءِ روزگار ڪمائڻ شروع ڪريو ڇڏي. هو پنهنجي پيءُ جو پيءُ بڻجيو وڃي. غريب پيءُ پٽ پيدا نٿو ڪري، هو پنهنجا پيئر پيدا ڪري ٿو. (اپني باپ ڪا باپ).
• جيڪو پاڪستان ڏيکاريو وڃي ٿو اهو پاڪستان اهو آهي جنهن ۾ حڪمران رهن ٿا ۽ جيڪو پاڪستان لڪايو وڃي ٿو اهو، اهو پاڪستان آهي جنهن ۾ عوام رهي ٿو. انهن ٻنهي پاڪستانن ۾ اهو فرق آهي جيڪو وسڪي ۽ ٻاڙي پاڻيءَ ۾ آهي. (دو پاڪستان).
• جيڪڏهن واپڊا کي يقين نه هجي ها ته انسان بندر جو اولاد آهي ته هو ڪڏهن به ٿنڀن تي ميٽر نه هڻن ها. (هم بندر هين).
• ڪنهن غريب ملڪ ۾ رهڻ لاءِ ضروري آهي ته توهان جي کَلَ گينڊي جي هجي يا حاڪمن جي. (گينڊا).
• جيستائين هر شهريءَ کي ماني نٿي ملي تيستائين حاڪمن کي مکڻ کائڻ جي اجازت نه هجڻ کپي ۽ جيستائين هر شهري کي سٿڻ قميص نٿي ملي، تيستائين حاڪمن کي سوٽ پائڻ جي اجازت نه هئڻ کپي. (جب تک).
(ڊاڪٽر عبدالمجيد ”خيال“ 1927 ۾ لاهور ۾ ڄائو ۽ 88 ورهن جي ڄمار ۾ 16 جون 2015 تي وفات ڪيائين. پاڻ 1967 ۾ يونيويسٽي آف لنڊن مان پي ايڇ ڊي ڪرڻ بعد گورنمينٽ ڪاليج يونيورسٽي، لاهور جي انگلش ڊپارٽمينٽ جو پروفيسر ٿي رهيو. خيال صاحب طنز و مزاح جي مضمونن کان مشهور آهي)