تعليم جي راهه ۾ رنڊڪون ....
جنهن ٻاهر جي دنيا ڏٺي آهي، ٻاهر رهي دنيا کي ترقي ڪندو ڏٺو آهي توڙي اهي ماڻهو جن سڄي عمر پنهنجي ملڪ ۾ گذاري ڇڏي .... اهو ئي سوال ڪن ٿا ۽ ان ڏک جو اظهار ڪن ٿا ته اسان جو ملڪ ترقي ڇو نٿو ڪري.... اسان وٽ ڏينهون ڏينهن غربت ڇو پئي وڌي؟ واقعي آهي به حقيقت! ويندي آفريڪا جا ملڪ ۽ انهن جا ماڻهو سکيا ستابا ٿيندا وڃن. جپان ۽ ملائيشيا جهڙا ملڪ ته سڌري ۽ سکيا ٿي ويا پر ڪمبوڊيا، ويٽنام، ايران ۽ انڊيا جهڙا ملڪ به امير ٿيندا وڃن.... اسان وٽ اهو ته ضرور چئون ٿا ته ملائيشيا، سنگاپور يا ٻين ملڪن کي اتي جي سياستدانن ٺاهي ڇڏيو اسان وٽ بيڪار سياستدان آهن. سوال آهي ته اسان وٽ شهنشاهي راڄ ته نه آهي جو مغل بابر بادشاهه بعد سندس پٽ همايون ۽ ان بعد اڪبر تخت وتاج جو مالڪ ٿو ٿئي. اسان وٽ ته جمهوريت آهي، سياستدانن کي چونڊي پنهنجو حاڪم بنائڻ واري عوام آهي. ان ڪري وڏو ڏوهه ته اسان عوام جو آهي. ساڳيا ساڳيا بيڪار حاڪم چونڊي غلامي جي زندگي ڇو گذاري رهيا آهيون.... اسان اهو ڇو نٿا سمجهون ته اسان جنهن کي پنهنجو نمائندو بڻائي اسيمبليءَ ۾ موڪليون ٿا ان کي خذمت ڪرڻ لاءِ موڪليون ٿا پر هو جڏهن پنج سال اسان لاءِ ٻيو SHO ٿي اسان جي زندگيءَ سان راڱا ڪري ٿو ته پوءِ وري هن کي ڇو ٿا چونڊيون؟ ۽ اها اسان جي قوم سان ويڌن ڇو آهي. ان جو علاج ڇا آهي...... ڪهڙي دوا آهي؟ توهان ڀلي ڪنهن به سياڻي کان پڇو هو توهان کي اهو ئي چوندو ته اسان وٽ تعليم جي کوٽ آهي. عام ماڻهو جاهل آهي. هن کي علم ناهي.... ان ڪري اسان رڍون ٻڪريون ٿيو پيا هلون ۽ اسان کي رڍون ٻڪريون ٿي رهڻ لاءِ اسانجي حاڪمن اسان جي تعليمي معيار کي وڌڻ ئي نه ڏنو آهي. اسان جي ڳوٺن ۾ اسڪولن جي فزيڪل حالت، تعليمي معيار ۽ ٽيچرن جو حال ڏسو! آفريڪا جي ڳوٺن ۾ به اهڙو ناهي. بلڪه اهي ملڪ ته اسان کان گهڻو اڳيان نڪتل آهن. هنن جي سرڪاري اسڪولن مان نڪتل شاگرد به اعليٰ معيار جا آهن. اسان جي ڳوٺن جي اسڪولن جون عمارتون ته وڏيرن جون اوطاقون آهن يا مال جا وٿاڻ پر شهرن جي اسڪولن جون عمارتون به خاص نه آهن. ميرٽ تي چونڊي قابل ۽ اعليٰ تعليم يافته ٽيچر رکڻ بدران پئسن تي نوڪريون وڪامن ٿيون ۽ پئسا ڏئي نوڪريون حاصل ڪرڻ وارا ڇا پڙهائيندا؟ اسان وٽ نوڪريون وڪڻڻ وارا وزير، سياستدان، سرڪاري ڪامورا توڙي عوام اهو ته سوچي ئي نٿو ته ان ۾ نقصان اسان جي (عوام جي) ئي ٻچن جو ٿي رهيو آهي. ڪنهن هنڌ پهرين به ذڪر ڪري چڪو آهيان ته اسان جي ڳوٺ جي ٻن ڇوڪرين کي سرڪاري اسڪول ۾ مِس يعني ماسترياڻيءَ جي نوڪري ملي. هنن وٽ ڪو به پڙهائڻ جو تجربو نه هو. شادي بعد جڏهن هاڻ کين ٻار به ٿي ويا ته کين سرڪاري نوڪري حاصل ڪرڻ جو شوق ٿيو جو هنن ٻڌو ته ڇهه ڇهه لک روپين ۾ پرائمري اسڪول جي نوڪري ملي رهي آهي. هنن ٻڌايو ته هنن وٽ ايترا پئسا به نه هئا پوءِ هنن جي ڳوٺ جي هڪ رشوت خور آفيسر مدد ڪئي. هو هن کي دعائون ڏئي رهيون هيون ته هو جنتي ماڻهو آهي (جيتوڻيڪ جن کان هن رشوتون وٺي ڀينگ ڪئي اهي اڄ به هن کي پٽين ٿا).
”ڪيئن ڀلا؟“ مون هنن ڇوڪرين کان پڇيو.“
”اسان هن وٽ ڳهه کڻي ويونسين ته هي گروي رکي اسان کي نوڪري وٺرائي ڏئي“ هن اسان کي ڳهه واپس ڪري پنهنجي کيسي مان سڀ پئسا ڀري نوڪرين جا آرڊر وٺرائي ڏنا.....“
هو وري هن شخص ۽ پئسن تي نوڪري ڏيڻ واري جي تعريف ڪرڻ لڳيون ته هو جي نه هجي ها ته هنن کي ته ڪا خاص ڊگري به نه هئي جو نوڪري لاءِ چونڊجي سگهجن ها.
مون کانئن پڇيو ته هنن کي ته پڙهائڻ جو به تجربو نه آهي ۽ سڄو ڏينهن گهر ۾ ويهي آرام جي زندگي گذاري آهي سو هاڻ اسڪول ڪيئن پيون وڃن جتي هوا لاءِ پکو به پورو ناهي.
هنن ٻڌايو ته ان جو علاج اهو ئي آهي جيڪو ٻيون اسڪول جون اڌ کان وڌيڪ مِسون ڪن ٿيون. مهيني جي پهرين تاريخن ۾ رڳو پگهار وٺڻ لاءِ وڃڻو پوي ٿو جنهن جو ڪجهه حصو هيڊ ماسترياڻيءَ کي ڏيڻو پوي ٿو جيڪا اسان جي سڄي مهيني جي حاظري هڻي ٿي.
هاڻ سوچيو ته جنهن ملڪ ۾ ماستري جي نوڪري وڪامي ٿي ۽ جتي ان ريت نوڪري حاصل ڪري ماڻهو خوش ٿين ٿا ۽ جتي هنن کي ذرو به احساس ناهي ته اهڙن ٽيچرن ڪري سندن جنريشين پٺيان جنريشن تباهه ٿي رهي آهي ان ۾ ترقي ۽ خوش خالي ڪيئن ايندي؟
ان قسم جي تعليمي تباهيءَ ۾ اسان جو صوبو سنڌ ته هيڪاندو اڳيان اڳيان آهي. اسان وٽ اجها اها سوچ آهي ته ٻن نڪمن کي نوڪري ملي وڃي ۽ هو بنا ڊيوٽي جي پگهار حاصل ڪندا رهن ته اها وڏي ڳالهه آهي باقي اها سوچ نه آهي ته انهن نڪمن ٽيچرن ڪري قوم جي ٻارن جو، اسان جي ٻارن جو، مستقبل تباهه رهي. دراصل اهو ڪم اسان جي حاڪمن جو به آهي ته هو ان تي نظر رکن.... واسطيدار کاتن کي مضبوط ۽ خودمختيار رکن..... پر افسوس جو اسانجي حاڪمن جي ان ۾ ڪا دلچسپي ناهي ته غريب جا ٻار تعليم حاصل ڪن. هنن لاءِ ته دلچسپي ان ۾ آهي ته تعليم جو معيار ڪريل رهي جيئن عوام جاهل ئي رهي. اها هنن جي جذباتي نعرن ۽ راڳن تي ئي نچندي رهي... هن کي سٺي ۽ خراب جي ڄاڻ نه رهي. بس نوجوان نسل علم حاصل ڪرڻ بدران فقط ڊگريون ماڻيندو رهي.... ڪاليجن ۽ اسڪولن ۾ حاضر ٿي محترم استادن جون عقل ۽ علم جون ڳالهيون ٻڌڻ بدران رلندو پنندو رهي ۽ امتحانن جي ڏينهن ۾ ڪاپي ڪري پاس ٿيڻ جو سرٽيفڪيٽ/ ڊگري حاصل ڪري.
ملائيشيا هڪ پٺتي پيل ملڪ هو پر اتي جي حڪومت کي پنهنجي ملڪ ۽ ماڻهن جي ترقيءَ جو خيال هو. اتي جي حاڪمن پنهنجا ۽ پنهنجن خاندانن جا گهر دولت سان ڀرڻ بدران ملڪ ۽ عوام کي خوشحال بنائڻ ٿي چاهيو. هنن پهريون ڪم اهو ڪيو ته تعليم هر هڪ لاءِ ڪيائون. هي قانون هنن منهنجي اتي هجڻ دوران 1980ع واري ڏهاڪي ۾ ڪيو ۽ مون ڏٺو ته ڳوٺ ڳوٺ ۾ ويندي جنگلن ۾ جتي به ڪنهن والدين پنهنجي ٻار کي اسڪول ۾ نٿي موڪليو ته ان ٻار جي پيءُ يا ماءُ کي جيل حوالي ٿي ڪيو.... ۽ هنن قانون جي ڀڃڪڙي ڪندڙ والدين سان جيل ڀري ڇڏيا ۽ هنن تعليم جو سڄي ملڪ ۾ هڪ ئي طريقو رکيو جيڪو انگريزن اسان وٽ رکيو ته پهريان چار ڪلاس مادري زبان ۾ ان بعد انگريزيءَ ۾ تعليم. ان سان گڏ تعليمي ادارن ۾ سخت ڊسيپلين ۽ استادن ۽ شاگردن جي حاضري تي سختي ڪئي وئي ۽ ٽيچر ميرٽ تي اهڙا سٺا رکيا ويا جو ملائيشيا ۾ ٻارن کي ٽيوشن ڏيارڻ جو فئشن ئي ڪو نه آهي. مون کي ياد آهي ته انهن ڏينهن ۾ تعليم جي وزير کي جيڪو اسان جي نيول اڪيڊمي ۾ تمام گهڻو ايندو هو، چرچي چرچي ۾ لکيو:
(Why So Much fuss about education?)
هن جو جواب اڄ به منهنجي دماغ ۾ ڦري رهيو آهي. چي:
Education is about far more than the marks you receive. It’s about understanding right from wrong and having the knowledge you need to stay afloat in today’s society. It helps to develop your perspective on the world around you and pushes you to think both creatively and conceptually about many different subjects. Without education, sensory information would simply be lost. Education allows us to process the information we receive on a daily basis and make conclusions and inferences based on what we already know. Education helps people grow as individuals. It opens your mind to many things that your haven’t been exposed to before, and classrooms allow for healthy discussion on difficult subjects. Education helps build social skills, problem solving skills, decision making skills and creative thinking skills, it introduces you to different cultures, religions and thought processes that you may never be exposed to otherwise. Education also provides a stepping stone to the real world, offering many different courses on proper financial techniques, life planning and personal development.
هن جو مختصر طور اهو جواب هو ته ”بنا تعليم جي ترقي ناممڪن آهي. تعليم انسان کي سٺي ۽ خراب جي سڃاڻپ ڏئي ٿي.“ مون کي ياد آهي ته هڪ سال شايد 1983 ۾ يا 1984 ۾ ملائيشيا جي ”جوهوربارو“ شهر ۾ مئٽرڪ (SPM) جي امتحان دوران هڪ پيپر آئوٽ ٿيو. يا شايد افواهه ڦهليو ته ڪو پيپر آئوٽ ٿيو آهي. ملائيشيا جي تعليم کاتي سڄي ملڪ جو اهو پيپر ڪئسنل ڪري وري نئينءَ سنئينءَ ورتو.
تعليم جي معاملي ۾ ملائيشيا ۾ رهندڙ چيني ۽ انڊين مڪاني ملئي مسلمانن (ڀوميپترن) کان وڌيڪ هوشيار آهن. اسان ڌارين ملڪن جا پروفيسر نه فقط پڙهائيندا هئاسين پر بين الاقوامي ادارن طرفان هنن جا امتحان به وٺندا هئاسين. مون کي ياد آهي ته پهرين سال مون پنهنجي باس کان پڇيو ته هو جيڪڏهن چاهي ته سندس ملڪ جي ملئي شاگردن سان امتحانن ۾ ڪجهه کڻي نرمائي ڪجي.
”هرگز نه. سوال ئي نٿو پيدا ٿئي. اسان کي تعليم جو معيار ڪيرائڻو ناهي. ڀلي هڪ به پاس نه ٿئي“. هن ٺهه پهه وراڻيو. ۽ اڄ ڏسان پيو ته ان سختي ۽ اصول ڪري ملائيشيا جا ڳوٺاڻا ملئي به دنيا جي ليول تي مقابلو ڪن ٿا. اهو ان ڪري ٿيو جو ملائيشيا جي هر هڪ ٻار ۽ ان جي والدين لاءِ اهو ميسيج صاف هو ته ڀلي ڪو مقامي ملئي (ڀوميپترو) هجي يا سلطان، بادشاهه جو پٽ.... هن کي صحيح طرح اسڪول اٽينڊ ڪرڻو آهي، تعليم حاصل ڪرڻي آهي، امتحان ڏيڻو آهي تڏهن ئي هن کي سرٽيفڪيٽ ۽ ڊگري ملندي. نتيجي ۾ هر ٻار لاءِ محنت ڪري تعليم حاصل ڪرڻ ضروري ٿي پئي..... ۽ وڏيرن ۽ سياستدانن جا ٻار ته اڃان به وڌيڪ محنت ڪرڻ لڳا جيئن هنن جي وڏي جي بدنامي نه ٿئي. اهو ئي سبب آهي جو ملائيشيا ۾ وڏن ماڻهن جا پٽ وڏا ڊاڪٽر، انجنيئر ۽ سائنسدان ٿي پنهنجي پنهنجي ڳوٺن ۾ وڏيون اسپتالون، ڪارخانا ۽ تعليمي ادارا کولين ٿا جتي ڳوٺن وارن جو به ڀلو ٿيو وڃي ۽ ڳوٺ جي ماڻهن کي دوا درمل يا رزوگار لاءِ وڏن شهرن ۾ ڀٽڪڻو نٿو پوي.
ڏٺو وڃي ته اسان وٽ ابتو حساب آهي. وڏيري، پير، مير، ڀوتار جو ٻار پڙهندو ئي ڪو نه. پر جي ڪنهن يونيورسٽي تائين پڙهندو ته به داخلا خاطر ۽ اتي لوفر پائيءَ ذريعي ٻين غريب شاگردن جي زندگي به عذاب ڪندو. نوڪري هوندي ته اها به ميرٽ تي غريب جي ٻار کي هرگز نه ملندي. ان وڏيري ۽ وزير جي ٻار کي ملندي جيڪو ڪاپي ڪري يا چئه چواڻ تي پاس ٿيو آهي. وچ ۾ ته اسان جي حاڪمن اهو به قانون ڪڍيو ته بنا اعليٰ امتحانن CSS جي هر اسيمبلي ميمبر جي هڪ ٻار يا ڀائٽي ڀاڻيجي، يا هن جي ڪنهن چمچي جي پٽ کي اسسٽنٽ ڪمشنر، ASP يا ڪسٽم ۾ نوڪري ڏني وئي. اهي همراهه ڊپٽي ڪمشنر ۽ مئجسٽريٽ ٿي ويا پر کين انگريزيءَ جي سبتي سٽ لکڻ نه آئي. ٻين ملڪن جا مخير ۽ ملڪيت وارا وزير، وڏيرا، سلطان، بادشاهه پنهنجي خرچ تي اسڪول، ڪاليج، يونيورسٽيون، اسپتالون ۽ ڪارخانا ٺهرائي پنهنجي خاندان جي ماڻهن نالي ڪن. اسان وٽ هر حاڪم عوام جي پئسي تي ٺهيل اهي شيون زوريءَ پنهنجي ۽ پنهنجي خاندان جي ماڻهن نالي ڪن ۽ اتي پنهنجا سفارشي رکن. نه سندن اولاد پڙهي نه ٻين کي پڙهڻ ڏين.
هن ڀيري جنهن پئماني تي اسان وٽ امتحانن ۾ ڪاپي هلي. خاص ڪري سنڌ ۾، دنيا کي ڏندين آڱريون اچي ويون! امتحانن ۾ ڪاپي ڪرڻ چوريءَ کان به وڏو ڏوهه آهي پر اسان جي نه شاگرد کي احساس آهي نه والدين ۽ ٽيچر کي. ڪاپي (Cheating) ۾ توهان ٻئي جي زندگي تباهه ٿا ڪريو. ٻئي جو حق ٿا ماريو. آئون ڪجهه عرصو پاڪستان مئرين اڪيڊمي ۾ هوس ته اتي جي چونڊ انٽر جي رزلٽ بدران انٽري ٽيسٽ تي ڪرائڻ جي ڪوشش ڪئي. ڇو جو مون ڏٺو ته انٽر جي رزلٽ تي جيڪي سنڌ صوبي مان ڪئڊٽ چونڊيا ٿي اهي پهرين ٽماهي امتحانن ۾ ئي فيل ٿي گهر هليا ويا ٿي ۽ پوءِ انهن جون جايون خالي رهيون ٿي. ڪيڏي افسوس جي ڳالهه ته اهي جيڪي ڇهه ست سالن کان پوءِ جهازن جا ڪئپٽن ۽ چيف انجنيئر ٿيڻا هئا ۽ پنهنجو ۽ پنهنجي خاندان ۽ ملڪ جو نالو روشن ڪرڻو هون سي هڪ سال به پڙهي نٿي سگهيا. بعد ۾ مون کوج لڳائي ته خبر پئي ته اسان وٽ جن جو حق آهي، جيڪي هوشيار آهن اهي نٿا اچن پر اهي شاگرد جيڪي ڪاپي ڪري يا بورڊ وارن کي رشوت ڏئي مٿاهون نمبر کڻن ٿا اهي اچن ٿا. انهن کي پڙهائي جي ڄاڻ نه هجڻ ڪري اڪيڊمي جي پهرين امتحان ۾ ئي ڪاٽا ٿيو وڃن يعني هنن پنهنجو به ڪئريئر تباهه ڪيو ته انهن غريب ٻارن جو به جيڪي واقعي هوشيار هئا ۽ جيڪي اچن ها ته هو اسان وٽ اعليٰ پوسٽن تي پهچن ها. پوءِ نيٺ انٽري ٽيسٽ وٺڻ ضروري ٿيو. ڏٺو وڃي ته ڪاپي ڪلچر هڪ هوشيار ۽ محنتي ٻار کي پڙهڻ کان بي دليو ۽ سست بنايو ڇڏي. ظاهر آهي هو اهو ئي سوچي ٿو ته ڇا به کڻي ڪريان ورندو ڪجهه ڪو نه.... کڻي ڪيڏو به پڙهان ۽ هوشيار هجان پر ماستري به ان کي ملندي جيڪو پئسا کارائيندو. ۽ اسان وٽ ڪاپي ڪلچر ايڏو وڌي ويو آهي جو ان ۾ شاگرد ۽ ان جي والدين سان گڏ ٽيچر، امتحاني مرڪزن جي انتظاميا، بورڊ وارا، پوليس، شهر جي غنڊا مافيا ۽ سياستدان Involve آهن. ان تعليمي تباهيءَ کي ڏسي اسان جو دشمن ملڪ انڊيا به خوش ٿي تاڙيون وڄائيندو هوندو. ڇو جو ڪنهن ملڪ کي تباهه ڪرڻ جو آسان طريقو ان ملڪ جي تعليم کي تباهه ڪرڻ آهي.
اسان جا حاڪم پاڻ کي نيلسن منڊيلا ته سڏائين ٿا پر هن جي فڪر جي ڳالهه نٿا ڪن ته هن تعليم کي ڪيڏي اهميت ڏني. هو رابن ٻيٽ تي جبل ۾ هجڻ دوران به تعليم حاصل ڪندو رهيو. ان بعد ان جيل ۾ موجود قيدين کي پڙهائيندو رهيو.... ايتريقدر جو ان جيل جو نالو ئي ”نيلسن منڊيلا يونيورسٽي“ پئجي ويو. نيلسن منڊيلا جو هڪ قول آهي:
(Education is the most powerful weapon which you can use to change the world.)
اسانجي اديب دوست لاڙڪاڻي جي مختيار سمي جي چواڻي ”امتحانن ۾ هلندڙ ڪاپي اسان جي سوسائٽيءَ لاءِ بدنما داغ ۽ Curse آهي. جيڪي ٻار پئسا ڏئي يا ڪاپي ڪري غيرقانوني طرح مٿاهين پوزيشن حاصل ڪن ٿا اهي ٻين جي محنت تي ڌاڙو هڻن ٿا“.
اسانجي هڪ اعليٰ تعليم يافته مولوي ان بابت چيو ته ”يارو! اسان مسلمانن کي اسان جو دين چوريءَ جي اجازت هرگز نٿو ڏئي ۽ چِيٽنگ (امتحانن ۾ ڪاپي ڪرڻ) هڪ بدترين قسم جو ڌاڙو ۽ ٺڳي آهي“. هن وڌيڪ چيو ته:
Efforts & Hard work develop talents and laziness destroys them. Always achieve your degree by hard work. That is the key to success.
پر سائين هي مرض (چيٽنگ) اسان جي معاشري ۾ وبا وانگر پکڙجي ويو آهي جنهن جو اسان جي ماڻهن کي احساس ئي نه آهي. اها بُرائي ايتري عام ٿي چڪي آهي جو اسان جا ماڻهو ان کي هرگز غلط نٿا سمجهن. مون کڻي ڪجهه شاگردن ۽ انهن جي والدين سان ان جي خرابيءَ جي ڳالهه ڪئي ته هنن جو اهو ئي جواب هو ته ”ڪاپي ڪرڻ سان ڪهڙو فرق پوي ٿو اسان ٻئي کي ته نقصان نٿا رسايون!“. سو ان مان باشعور ماڻهو اندازو لڳائي سگهي ٿو ته اسان ڪهڙي دلدل ۾ ڦاسي پيا آهيون. اسان جي ٽنڊوڄام جي انگريزي جي پروفيسر محمد عمر چنڊ جي چواڻي (جنهن 18 سال برونائيءَ ۾ پڙهائڻ کان علاوه ٽنڊو ڄام يونيورسٽي، اصفهان ايران ۽ عراق جي موصل يونيورسٽيءَ ۾ به ڪيترا سال پڙهايو آهي ۽ هاڻ نيوزيلينڊ ۾ رهي ٿو ۽ گذريل مهيني جڏهن سنڌ ۾ امتحان هلي رهيا هئا ته هو ٽنڊوڄام ۾ هو ۽ هو به مون وانگر ٽي وي تي سنڌ جي مختلف شهرن ۾ کلئي عام ۽ دليريءَ سان هلندڙ چيٽنگ جا نظارا ڏسندو رهيو، روئڻهارڪو ٿي مون سان ڳالهه ڪئي) ته برونائي، ايران، ملائيشيا جهڙا ملڪ جيڪي تعليم ۽ ٽيڪنالاجيءَ ۾ اسان کان به پٺتي هئا اهي به پنهنجو تعليمي نظام بهتر بنائي ترقي ڪري ويا. اڄ اسان وٽ.
Academic dishonesty is easier, more wide spread, and more problematic. Our students are taking more pride in cheating than they should take actually in learning or achieving knowledge.
اسان وٽ سنڌ ۾ ڪوٽا سسٽم به آهي يعني ڪجهه تعليم يا نوڪريءَ جون سيٽون ڳوٺاڻن کي به ملي وڃن ٿيون جو ڳوٺن ۾ تعليم جون ايتريون سهولتون نه آهن جو هو شهري اميدوارن سان مقابلو ڪري سگهن. ملڪ ۾ برابري ۽ بئلنس آڻڻ لاءِ ڪوٽا سسٽم سٺي شيءِ آهي جيئن ملائيشيا ۾ به آهي جتي چينين جي مقابلي ۾ ڀوميپترن (ملائيشيا جي اصل ملئي باشندن) کي ڪجهه سهولتون ڏنيون وڃن ٿيون جيئن هو ڳوٺن مان نڪري اڳتي وڌن. پر ملائيشيا ۽ اسان وٽ اهو فرق آهي ته ملائيشيا ۾ هر شيءِ ميرٽ تي ڏني وڃي ٿي اسان وٽ ڳوٺن (Rural) جي ڪوٽا اتي جي حقدارن کي ڏيڻ بدران شهرن ۾ رهندڙ سياستدانن، سرڪاري ڪامورن ۽ ٻين اثر رسوخ وارن جا نڪما ٻار ڳوٺن جو ڊوميسائيل هٿ ڪري اصل ڳوٺاڻن جو حق غضب ڪريو وڃن ۽ پوءِ جيئن ته هو نه پڙهائيءَ ۾ هوشيار آهن ۽ نه محنتي آهن، رڳو ڪاپيءَ ذريعي يا رشوت ذريعي سٺيون مارڪون حاصل ڪري ويٺا آهن، انهن کي فراڊ ذريعي جڏهن ڪوٽا سسٽم جي بنياد تي ميڊيڪل يا انجنيئرنگ ڪاليج ۾ داخلا ملي ٿي يا ڪا نوڪري ملي ٿي ته هو Failure (ناڪام) ثابت ٿين ٿا جو هو نه وڌيڪ پڙهي سگهن ٿا ۽ نه نوڪري ڪري سگهن ٿا جو هنن ۾ ڪا قابليت ناهي. سائوٿ آفريڪا ۾ رهندڙ اسانجي شاعر دوست تاج بلوچ جي پٽ ٻڌايو ته اهو ئي سبب آهي جو اتي جو ليڊر نيلسن منڊيلا ان قسم جي ڪوٽا سسٽم جي خلاف رهيو. ياد رهي ته 1990 ۾ جڏهن سائوٿ آفريڪا کي برٽش وارن کان خودمختياري (Independence) ملي ته هن جا ڪارڪن (Supporters) ، خاص ڪري آفريڪن قبيلن جا سردار منڊيلا وٽ آيا ته هنن جي ٻارن لاءِ خاص ڪري تعليمي سيڪٽر ۾ ڪجهه (reservations) يعني ڪوٽا سسٽم رکيو وڃي.
نيلسن منڊيلا صاف صاف انڪار ڪري ڇڏيو ته هو ڪنهن به صورت ۾ اها ڳالهه نه مڃيندو ته ڪوٽا سسٽم رائج ڪيو وڃي ۽ ان مان وڏيرا، سردار، ڀوتار غلط فائدو وٺن.
هتي اهو به لکندو هلان ته يونيورسٽي آف سائوٿ آفريڪا سڄي آفريڪا کنڊ ۾ وڏي ۾ وڏي يونيورسٽي آهي. هيءَ پريٽوريا (Pretoria) شهر ۾ ”يونيورسٽي آف ڪيپ آف گڊ هوپ“ جي نالي سان 1873ع ۾ کولي وئي هئي. هن يونيورسٽيءَ ۾ آفريڪا کنڊ ۽ دنيا جي مختلف ملڪن جا ساڍا ٽي لک شاگرد تعليم وٺن ٿا. توهان کي معلوم هجڻ کپي ته هن يونيورسٽي جي داخلا واري گيٽ وٽ نيلسن منڊيلا جي هيءَ مشهور چوڻي (Statement) اڪريل آهي ته ”ڪنهن به قوم کي تباهه ڪرڻ لاءِ نه ائٽم بمن جي ضرورت آهي نه ڊگهي مار وارن ميزائيلن جي. ان لاءِ فقط ايترو ڪافي آهي ته ان قوم جي تعليمي معيار کي ڪيرايو ۽ شاگردن کي امتحانن ۾ ڪاپي ڪرڻ جي موڪل ڏئي ڇڏيو.... بس. پوءِ ان قوم جي:
- ڊاڪٽرن هٿان مريض مرندا رهندا.....
- انجنيئرن جي هٿن ۾ عمارتون ڪرنديون رهنديون.....
- ان قوم جي ايڪانامسٽس ۽ اڪائونٽنٽن جي هٿن ۾ قوم جي ملڪيت ضايع ٿيندي رهندي.....
- مذهبي ملن جي هٿن ۾ انسانيت مرندي رهندي.....
- ججن جي هٿن ۾ انصاف تباهه ٿيندو رهندو....
ڇو جو تعليم جي تباهي قوم جي تباهي آهي“.
Destroying any nation does not require the use of atomic bombs or the use of long range missiles. It only requires lowering the quality of education and allowing cheating in the examinations by the students.
Patients die at the hands of such doctors.
Buildings Collapse at the hand of such engineers.
Money is lost in the hands of such economists & accountants.
Humanity dies at the hands of such religious scholars.
Justice is lost at the hands of such judges….
The collapse of education is the collapse of a nation.