هر ڳالهه ۾ مغرب، کي ڏوهه ڏيڻ
اسان وٽ، پاڪستان ۾ خاص ڪري، جڏهن اسلام ۽ ڪفر جي ڳالهه ٿي نڪري ته اسان سڄي چڙ مغرب تي ڪڍون ٿا. مغرب کي هڪ قسم جي ڪفر جي علامت بنايو ويو آهي. پهرين ڳالهه ته “مغرب” ڇا آهي؟ جڏهن اڃا آمريڪا کنڊ ايجاد نه ٿيو هو ته آفريڪا کند جو مغرب وارو ڇيڙو يعني مراقش (Morrocco) مغرب هو. بلڪه موراڪو کي سڏيندائي ”المغرب“ هئا ۽ مٿي يورپ پاسي اسپين ۽ پورچوگال پڻ اولهه واري پڇڙي تي آهن. مون کي پڪ آهي ته گهٽ ۾ گهٽ اُميه گهراڻي جي حڪومت ۾ ڪو به مغرب کي غير مسلم (Non-Muslim) نه سڏيندو هوندو جو مراقش جا ماڻهو تڏهن به ۽ اڄ به مسلمان آهن ۽ اسپين، پورچوگال ۽ فرانس جو چڱو حصو اڄ به مسلمانن سان ڀريل آهي. اڄ ڪلهه اسان وٽ مغرب مان مطلب يورپ ۽ آمريڪا تصور ڪيو وڃي ٿو. پر اميه گهراڻي جي حڪومت توڙي ترڪ عثمانيه سلطنت جي ڏينهن ۾ يورپ لاءِ ائين ڪو چئي نٿي سگهيو جو عثمانيه دور ۾ (Ottoman Empire) ۾ ته اوڀر يورپ ۾ به مسلمانن جي حڪومت هئي. اسپين مان ته اميه خاندان کي ڪڍڻ کان پوءِ هنن پنهنجن مقامي يورپي مسلمانن کي به ڏيهه نيڪالي ڏئي ڇڏي ۽ ڪيترا وڃي ڏکڻ آمريڪا ۾ رهيا ۽ اڄ تائين انهن مان ڪيترن جا نالا مسلمانن وارا آهن پر اوڀر يورپ جي ملڪن: رومانيا، بلغاريا، البانيا، هنگري ۾ ته ڪميونزم وارن ڏينهن ۾ به مسلمان هئا ۽ جيتوڻيڪ گهڻيون مسجدون بند ڪيون ويون تڏهن به ڪيتريون کليل رهيون ۽ هاڻ روس جي ٽڪرا ٽڪرا ٿيڻ بعد ته پراڻين بند ٿيل مسجدن کان علاوه ڪيتريون نيون کلي ويون آهن. هوڏانهن فرانس ۽ انگليند ۾ به ڪيترن ئي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ مسلمان ۽ مسجدون نظر اچن ٿيون جن ۾ نه رڳو آفريڪا ۽ عرب ملڪن جا Immigrant مسلمان عبادت لاءِ اچن ٿا پر ڪيترائي مقامي يورپي نظر اچن ٿا جن عيسائيت يا ٻيو ڪو مذهب ڇڏي اسلام قبول ڪيو ۽ اهي ”نو مسلم“ يورپي ڏٺو وڃي ته اسانجي ايشيائي يا آفريڪائي ڄائي ڄم واري مسلمان کان وڌيڪ مذهبي ڄاڻ رکن ٿا جو هو اسلام بابت هر ڳالهه پڙهي يا ڪنهن نيڪ مسلمان جا سٺا عمل ڏسي مسلمان ٿيا آهن. ساڳيو حال آمريڪا ۾ آهي. اتي به جتي ڪٿي مسجدون ۽ مسلمان نظر اچن ٿا. هن وقت USA ۾ به ڌارين کنڊن کان آيل ۽ آمريڪي نو مسلم جو تعداد هڪ ڪروڙ کان مٿي آهي. سنڌ جي هڪ همراهه کان آمريڪا جو پڇيم ته هن کي آمريڪا ڪيئن ٿي لڳي جتي هو پنجن سالن کان Settle آهي. هو نمازي ۽ نيڪوڪار ماڻهو آهي ان ڪري مون کي تعجب لڳو ته هو آمريڪا ۾ ڪيئن رهيو پيو آهي. ماڻهو ته اهوئي سمجهن ٿا ته جيڪو آمريڪا ۽ يورپ ويو سو ڄڻ مذهب کان ويو. منهنجي سوال تي هن چيو ته “آمريڪا ۾ مذهب ڪري ئي ته رهيو پيو آهيان.”
“اهو ڀلا ڪيئن؟” مون حيرت مان پڇيو.
“يقين ڪريو جنهن سڪون ۽ دلجوئيءَ سان آئون هتي آمريڪا ۾ عبادت ڪريان ٿو اها پنهنجي ڳوٺ ۾ نٿي ڪري سگهيس. مونکي هتي جي نو مسلم عالمن کان اسلام بابت ڪيتريون ئي سٺيون ڳالهيون ٻڌڻ جو موقعو ملي ٿو”، هن ٻڌايو ۽ هن جي ڳالهه ڪافي حد تائين مون کي صحيح لڳي توڙي کڻي ڪيترن کي تعجب لڳندو هجي. آئون پنهنجو تجزيو ڪندو آهيان ته اسلام بابت مون به ڪيتريون ئي ڳالهيون ملڪ کان ٻاهر خاص ڪري ملائيشيا ۾ يا وري ڪوپن هيگن (ڊئنمارڪ) ۽ مالمو (سئيڊن) جي مسجدن ۾ نومسلم مقامي گورن کان ٻڌيون ۽ دل سان هنڊايون ته واقعي اسلام انسان کي صحيح راهه ڏيکاري ٿو ۽ سچو دين آهي. اسان مسلمانن کي ڪڏهن ڪڏهن اجايو Complex ٿئي ٿو نه ته اسلام ته اڄ به هڪ ماڊرن مذهب آهي. جيڪي ڳالهيون اڄ کان چوڏهن سئو سال اڳ ٻڌايون ويون اهي اڄ به صحيح آهن. جيئن جيئن سائنس ترقي ڪري پئي، انسان جيترو گهڻو غور ۽ فڪر ڪري پيو ته هن کي قرآن ۽ حديث ۾ آيل ڳالهيون صحيح لڳن پيون. اڄ چوڏهن سئو سالن بعد ميڊيڪل سائنس اهو مڃي ٿي ته سوئر جي گوشت ۾ خرابيون آهن، ڪتو واقعي نجس جانور آهي جنهن جي ويجهو رهڻ کان گريز ڪجي، شراب صحت لاءِ نقصانڪار آهي، ماکيءَ ۾ شفا آهي ۽ ان ۾ Antibiotic ۽ ائنٽي سيپٽڪ خاصيتون آهن. اهڙي طرح بايولاجي، ائسٽرونامي ۽ سائنس جي ٻين شاخن جو علم، انسان کي ٻڌائي رهيو آهي ته اسلام سچو دين آهي ان جي حڪمن تي عمل ڪرڻ ۾ انسان ذات جي ڀلائي آهي ۽ قرآن الله تبارڪ و تعاليٰ جو ڪلام آهي.
عيسائيءَ مان مسلمان ٿيل هڪ آمريڪيءَ کان پڇيم ته ”ڇا هو ان تي يقين رکي ٿو ته قرآن واقعي الله جو ڪلام آهي؟“ مون هن کان reasoning ٻڌڻ ٿي چاهي.
“جي ها. بلڪل يقين اٿم. ان ڪري ته مسلمان ٿيو آهيان - رب پاڪ جو اهو ڪلام پڙهي. ائين جي نه هجي ها ۽ اهو هڪ عام رواجي ڪتاب هجي ها ته اڄ جو انسان ته ڇا ان وقت جا عرب ئي ان کي آسانيءَ سان ثابت ڪري سگهن آهن ته اهو حضور صلعم جن جو يا ان جي ڪنهن دوست/ مائٽ جو لکيل آهي. پر قدرت جي هر ڳالهه ۾ پنهنجا راز لڪل آهن. حضرت محمد صه جن تعليم جي معاملي ۾ ننڍي هوندي کان امي يعني اڻ پڙهيل هئا. جي پڙهيل ڳڙهيل عالم هجن ها ته هر هڪ اهو بهانو ڏيئي حضور صه جن جي ڳالهه کي رد ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ها ته اهو ڪلام رب پاڪ جو نه پر سندن لکيل آهي ۽ ٻي ڳالهه اها ته اسلام کان اڳ وارو عرب معاشرو جنهن ۾ هر هڪ لاءِ جهيڙو جهٽو، ڦر چوري، ٺڳي ۽ ڪوڙ ڳالهائڻ هڪ عام ڳالهه هئي ان ۾ حضور صه جن ايترو سچار ۽ نيڪ هئا جو کين هر هڪ امين ٿي سڏيو. هاڻ هڪ اهڙو ماڻهو جيڪو چاليهه سالن تائين ڪوڙ نه ڳالهائي اهو ڪيئن هڪ ڏينهن اٿي چوندو ته رب پاڪ هي ٿو فرمائي. ڪنهن ۾ اها همت نه ٿي ته چئي سگهي ته حضرت محمد صلعم جن ڪوڙ ٿا ڳالهائين ۽ جيڪڏهن ڪنهن اهڙو الزام هنيو به ٿي ته نه ان الزام هڻڻ واري جي دل اها ڳالهه مڃي ٿي ۽ نه ٻڌڻ واري جي دل مڃيو ٿي. ڇو ته الله جي ڪلام کي هڪ اهڙو انسان پيش ڪري رهيو هو جنهن جو سچار ۽ نيڪ هجڻ کان مڪي جو هر باشندو واقف هو. سڀني سمجهيو ٿي ته اخلاقي حيثيت سان هي هنن جي قوم جو بهترين ماڻهو آهي. اهڙي ماڻهوءَ کان اها توقع رکي نٿي سگهجي ته هو ايڏو وڏو ڪوڙ ڳالهائي ۽ ڪا ڳالهه پاڻ ٺاهي اها رب پاڪ سان منسوب ڪري.
“عرب جا ماڻهو اهو به ڏسي رهيا هئا ته هن ڪلام کي پيش ڪرڻ ۾ هن شخص جو ڪنهن به قسم جو ذاتي مفاد نه آهي. بلڪه اهو ڪم ڪري هن پنهنجي مفاد کي قربان ڪري ڇڏيو آهي. پنهنجي واپار (تجارت) جي ڌنڌي کي برباد ڪيو. پنهنجي عيش ۽ آرام کي ختم ڪيو. جنهن معاشري ۾ هن کي اکين تي ويهاريو ويو ٿي ان ۾ ئي هن کي گهٽ وڌ ڳالهايو وڃڻ لڳو. نه فقط پنهنجو پاڻ کي پر پنهنجن ٻارن ٻچن کي به تڪليف ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو. الله جو رسول صه جيڪڏهن ذاتي مفاد جو خواهشمند هجي ها ته پنهنجو پاڻ کي اهڙين مصيبتن ۾ ڇو وجهي ها.
“مڪي جا ماڻهو اکين سان اهو به ڏسي رهيا هئا ته هنن جي ئي معاشري جا ماڻهو جيڪي هن تي ايمان آڻي رهيا هئا انهن جي زندگيءَ ۾ هڪدم هڪ قسم جو انقلاب بپا ٿي ويو ٿي. هڪ شاعر ۽ جادوگر جي ڪلام ۾ اهو تاثر آخر ڪڏهن ٿيو جو اهو ماڻهن ۾ ايڏي زبردست اخلاقي تبديلي آڻي ۽ هن کي مڃڻ وارا هن خاطر هر طرح جون تڪليفون برداشت ڪرڻ لاءِ تيار ٿي وڃن؟.
“مڪي جي ماڻهن کان اها ڳالهه به لڪل نه هئي ته شعر جي زبان ڇا ٿئي ٿي ۽ جادوگرن جا ڪلام ڪهڙي معيار جا ٿين ٿا. هڪ ضدي ۽ دل ۾ بغض رکندڙ ماڻهوءَ کان علاوه ٻيو ڀلا ڪير قرآن جي زبان کي عام شاعري ۽ لفاظي سمجهندو؟.
“هيءَ ڳالهه به هنن جي نگاهن ۾ هئي ته سڄي عرب ۾ ڪو شخص اهڙو فصيح ۽ بليغ نه هو جنهن جو ڪلام قرآن جي مقابلي ۾ آندو وڃي. هن جي برابر ته پري جي ڳالهه پر هن جي ويجهڙائي تائين به ڪنهن عرب جي فصاحت ۽ بلاغت پهچي نٿي سگهي جو هو کڻي چون ته قرآن الله جو ڪلام نه آهي پر محمد رسول الله صلعم فلاڻي شاعر يا اديب کان لکرائي ٿو.
“هنن کان (مڪي جي ماڻهن کان) اها ڳالهه به لڪل نه هئي ته خود نبي ڪريم صلعم جي زبان به پنهنجي ادبي شان جي لحاظ کان قرآن جي ادبي شان کان تمام گهڻي مختلف هئي ڪو به اهل زبان يا عربي زبان جو ڄاڻو حضور صه جن جي پنهنجي تقرير ۽ قرآن کي ٻڌي اهو نٿي چئي سگهيو ته هي ٻئي هڪ ئي ماڻهوءَ جا ڪلام آهن.
“قرآن جن مضمونن ۽ علمن تي مشتمل هو، نبوت جي دعويٰ ڪرڻ کان هڪ ڏينهن تائين به مڪي جي ماڻهن اهي ڳالهيون ڪڏهن به محمد صلعم کان نه ٻڌيون هيون ۽ هنن اهو به سمجهيو ٿي ته اهي ڳالهيون معلوم ڪرڻ لاءِ پاڻ صه وٽ ڪو به ذريعو ناهي. ان ڪري سندن مخالفين جيڪڏهن اهي الزام هنيا به ٿي ته پاڻ صه جن اها معلومات لڪچوريءَ ڪنهن ٻئي پڙهيل ڳڙهيل ڏاهي انسان کان حاصل ڪري ٿو ته به مڪي جي ماڻهن دل سان ان تي اعتبار نٿي ڪيو.
“بهرحال قرآن تي اڄ به جيڪڏهن ڪو يقين نٿو ڪري ته ڀلي نه ڪري. اها هن جي مرضي آهي. رب پاڪ هر انسان کي عقل ۽ سوچڻ سمجهڻ جي طاقت ڏني آهي ته هو سچ ۽ ڪوڙ کي پرکي. هونءَ به قرآن انهن ماڻهن لاءِ نصيحت آهي جيڪي غلط راه ۽ ان ۾ پيش ايندڙ خراب نتيجن کان بچڻ چاهين ٿا. جيئن الحاقه سوره جي 48 آيت آهي ته وَاِنَهُه لَتَذ کِرَتن لِلمُتَقِينَ (حقيقت ۾ هي پرهيزگار ماڻهن لاءِ هڪ نصيحت آهي).
مائيڪل هيمس (Michael Hames) نالي هڪ يورپين اسلام بابت پنهنجا Views لکيا آهن:
Islam attracts me because it offers complete philosophy of life, because it is an authentic religion, preached and practiced by those who understand it. Everyone should study Islam with an open mind to find out just what it really is and does. Those who do so will find themselves pleasantly surprised when they should come to understand the vital truth of unity, brotherhood, morality and tolerance, which are the fundaments of teachings of the religion of Islam.