راهَہ ۾ اجل آهي (حادثو: ننڍڙو شڪيل الرحمان)

رات جي اوندھہ ۾ هو اوچتو گم ٿي ويو هو.
ٻاهر عجيب مانڊاڻ متل هو، رنگ و بو جي طوفان ۾ هر چھرو شادان مرڪندڙ ۽ مھڪندڙ هو. خوشين جي ان وهڪري ۾ هر هڪ پنھنجي حصي جو طلبگار هو ۽ يقينن ٻئي جي وجود کان وڌ ڌيان پاڻ تي ڏئي رهيو هو. اها حيدرآباد جي بلڪہ قاسم آباد جي هڪ يادگار جاءِ آهي، جتي ٻن شادي هالن ۾ ڄڻ حسينہ عالم جو مقابلو ٿيندو هجي. هر هال ٻئي کان گوءِ کڻڻ گهرندو آهي. مولاسڀني کي خوشيون نصيب ڪري، باقي هنن جا تہ ڄڻ وارا نيارا آهن. رش جو عجيب عالم هوندو آهي. پارڪنگ جي جاءِ نہ ملندي آهي. ڪلھو ڪلھي سان لڳندو رهندو آهي. مولا سڀني کي خوشيون نصيب ڪري باقي هنن جا تہ ڄڻ وارا نيارا آهن. رش جو عجيب عالم هوندو آهي، پارڪنگ جي جاءِ نہ ملندي آهي، ڪلھو ڪلھي سان لڳندو رهندو آهي ۽ زندگي مرڪون ڀريندي آهي اها زندگي جنھن کي يقينن اهو احساس ناهي هوندو تہ اجل ان ئي راھہ تي سندس منتظر آهي.
چئن سالن جو محمد شڪيل الرحمان، ان ڄڃ جو هڪ گلاب هو، جيڪا انھن شادي هالن مان ڪنھن هڪ ۾ لٿل هئي. بي انتھا رش جي عالم ۾ ٻارڙا ڪڏهن هال ۾ ڊوڙيا پئي. لان ۾ کيڏيا ويٺي تہ ڪيڏي مھل ٻاهر نڪري ٿي ويا. ڪجهہ گهڙيون پھريون هو پنھنجي پيءُ وٽ هو، پر کيس الاءِ ڇاجي تڪڙ هئي، هر هر هٿ ڇڏائي پئي ڀڳو. شڪيل کان وڏي پٽ پنھنجي پيءُ محمد ياسين کي هر هر چيو پئي تہ ”بابا! شڪيل کي پڪڙيو هي ڀڳو ڀڳو ٿو وڃي....“ خوشين جي وهڪري ۾ ياسين، پٽ کي سنڀاليو تہ پئي پر هن جي بہ نگاھہ ٿڙي ٿي وئي ۽ اوچتو فٽ پاٿ تي راند رهندي. جتي سائي گاھہ جا گهاٽا ٻوڙا آهن، اوچتو وڏي پٽ کي احساس ٿيو تہ ڀاءُ تہ ڪونھي هو تہ هڪم سائي گاھہ جي پاڇي ۾، کليل اجگر جي وات ۾ وڃي چڪو آهي. هن رڙ واڪو مچايو، محمد ياسين پاڻ ڊوڙيو، روئندڙ پٽ جو اشارو سمجهي ”ٻوڙا“ هٽايائين تہ کليل گٽر، بنان مين هول جي ڍڪڻ جي، هڪ آفت، سندس روح جي هڪ ٽڪري کي ڳڙڪائي چڪي هئي هن بہ نہ ڪئي هم نہ تم.... پاڻ اندر ٽپي پيو. جتي اوندھہ هئي گند هو، وهندڙ غلاظت هئي، پر گلاب جو ٻوٽو نہ هو ”مان پيءُ آهيان، سائين .... مان نہ ٽپان ها تہ ڪير ٽپي ها... هيٺ منھن تائين پاڻياٺ هئي... جيڪي تيز ترين ڌاري سان هئي... ۽ تنھن کان سواءِ بوءِ ۽ ٻيو سڀ ڪجهہ... پر سچ پڇو تہ ان مھل ڪجهہ بہ سمجهہ ۾ نہ پئي آيو. مون ڏاڍا هٿ پير هنيا. جتي مان نہ پيو بيھي سگهان، اتي چئن سالن جو معصوم ڪٿي بيھي سگهي ها...“ محمد ياسين وڏو ساھہ ٿو کڻي ۽ ڳالھہ جاري ٿو رکي ”وڊيو وارا بہ لائٽ کڻي آيا، گٽر تائين ..... پر ان جي بہ تار کٽي پئي.... مون کي رسن سان ڇڪي ٻاهر ڪڍيائون.... الاءِ ڪيترو وقت تہ منھنجو بہ اسپتال ۾ گذريو. سچا ٽيوب پاس ڪيائون معدو ڌوتائون.... وڃڻ واري شيءِ تہ وڃي چڪي هئي بابا....“ يارنھن ڪلاڪن جي جدوجھد کان پوءِ شڪيل جو ڪومايل وجود ٽي سؤ ميٽر پريان واري هنڌ تان مليو هو، ”ﷲ جي مرضي سائين... جيڪا رب جي رضا....“ هن جون اکيون ڀرجن ٿيون ۽ مون لاءِ ڄڻ ڪوبہ آئينو سلامت نہ هجي.
اسين هر ڳالھہ ۾ رب جي رضا ڳوليندا آهيون.... اهو سڀ بہ درست آهي پر ڇا اسين پنھنجي بد لڇڻ وجودن پنھنجي بد انتظامي پنھنجي ناروا سلوڪ جو ضامن بہ رب کي ٺاهڻ ٿا گهرون؟ ڇا ﷲ جو اسان کي اهو عقل ناهي ڏنو تہ گٽر جي مٿان اهو لوهي ڍڪ ڪيترو نہ اهم آهي. پوءِ بہ اسان ان ڍڪ کي اتان هٽائي، ڪجهہ خصيص سڪن عيوض وڪڻي پنھنجي قبرن ۾ ڪھڙي غلاظت ڀريندا ٿا وتون؟
”اهو هڪڙو آ ڇا سائين....“ محمد ياسين پاڻ سنڀالي ٿو. ”چون ٿا چار سئو گٽرن جا ڍڪڻا غائب آهن. اهو تہ مڙئي مولا پيو ٿو خير ڪري نہ تہ....“ ان نہ تہ..... ”کان پوءِ ڪھڙا سوال آهن، جن جا جواب اسان کي نٿا اچن؟ پر ڇا اسين انھن سوالن کان هاڻي بي خوف ٿي ويا آهيون؟ اهي ٻئي هال. شاديءَ جي موسمن ۾ لک ڪمائين ٿا. ڇا انھن انھن جو فرض ناهي تہ ان اهم جاءِ تي جتي هزارين ماڻھو اچن ٿا ۽ جتان جي سيڪيورٽيءَ لاءِ مخصوص خادم مقرر آهن، ڪو اهڙو ملازم بہ رکن. جيڪو انھن سڀني شين جي جانچ پڙتال ڪري، اهو ڍڪڻ پھرين کان غائب ٿيل هو. تڏهن تہ اتي گاھہ ڄمي آيو هو تہ ڇا اهي سڀ صاحب عقل ان ڳالھہ جا منتظر هئا تہ ”ڪير ڪري ۽ دم ڌڻيءَ جي حوالي ڪري تہ پوءِ ڪجهہ ڪيون.....“ هلو ڀلا... جي ان مفروضي کي بہ کڻي مڃون ٿا تہ هاڻي تہ ٻارڙو، مٽيءَ جي ڍير هيٺ ستل آهي. پوءِ بہ اهو ڍڪڻو اتي ناهي آيو... ڇا اسين انگ وڌائڻ ۽ شديد ترين اعتبار رکندڙ آهيون؟ ڇا اسان کي پنھنجو ڪو اولاد ناهي؟ ڇا توهان کي پنھنجي ٻچي جو ڪو فڪر ناهي؟ ڇا توهان محمد ياسين نٿا ٿي سگهو؟... ڇا اهو سڀ اوهان سان پيش نٿو اچي سگهي؟
سوالن تي سوال، در کڙڪائين ٿا لفظ بي ربط آهن... انھن ۾ جان نٿي لڳي پر الاءِ ڇو انھن ۾ هڪ ڄر آهي... سينو دکي ٿو تہ باھہ ٻاهر اچي ٿي. هي ڪو پھريون واقعو ڪونھي. لاڙڪاڻي، حيدرآباد، سکر، انيڪ شھرن ۾ اهو سڀ ٿي چڪو آهي... پر الاءِ ڇو اسان جو ضمير ڪنھن سڏ کي ورائي ئي نٿو. اسين حڪومت کي گهٽ وڌ ڳالھايون ٿا. پاڻ کيسو ڀريل هوندي بہ نٿا وٺڻ چاهيون. وڏو ڍڪڻ پنجن کان اٺن سون جي وچ ۾ اچي ٿو. ڇا لک ڪمائيندڙ اهو خرچ نٿا ڀري سگهن. پر ڇو ڀرين؟ لاغرضائيءَ جو ڪنڌ ڇو جهڪائين. ان جو ڳاٽ اوچو هئڻ گهرجي.
شڪيل جي ختمي تي اسين اوچتو نڪتا هئاسين، ڪا خبر ڪانہ هئي، صاحب خانہ سان ملاقات ڪرڻي هئي ۽ اتي خبر پئي تہ شڪيل سندس ڀاڻج هو. اها خبر جيتوڻيڪ اخبارن ۾ سڀني ڏٺي هئي، پر درد جي شدت جو اندازو محمد ياسين سان ملي ٿيو ۽ پنھنجي بي حسيءَ تي ماتم ڪرڻ لاءِ سچ سچ تہ حوصلو ختم ٿي چڪو آهي. اها خبر بہ عام خبر ئي لڳي ٿي. پر سچ تہ اهو آهي تہ جنھن تي گذري ٿي اهوئي ڄاڻي.... ٻئي کي ڪل ڪٿان پوندي.
سڀ ڪجهہ ختم ٿو لڳي.... عم عقل دانائي سھپ..... پنھنجو وجود، اٻھرو، جاهل ۽ نادان لڳي ٿو. ڇاڪاڻ تہ ڪنھن درد کي سمجهڻ جي توفيق ئي شايد اسان کان کسجي وئي آهي. رستن تي تڙپندڙ زخمين کي کڻڻ اسان کان نٿو پڄي..... تيزيءَ سان رستو گهرندڙ ايمبولينس کي جاءِ ڏيڻ اسان کي نٿو اچي.... سگنل تي ڳاڙهي بتيءَ تي بيھڻ اسان نہ گهرندا آهيون ۽ ڪٿي بہ ڪنھن قطار ۾ اسان جو ڦٿڪو کائيندڙ وجود انتظار جي سگهہ ساري نہ سگهندو آهي تہ پوءِ اسان باقي آهيون ڇا؟ ڇا.... ڇا ۽ صرف ڇا ئي ڄڻ ڪائنات جي ڪن ۾ گهمندي نظر اچي ٿي.
هنن ساعتن ۾ هڪ ننڍڙي قبر ۾، محمد شڪيل الرحمان ۽ ان جھڙا ڪيترائي غفلت جو شڪار وجود پنھنجي پنھنجي قبرن ۾ محو خواب آهن..... آرامي آهن ۽ ائين ئي اسان جي سوچ بہ سمھي رهي آهي. ان مٿان بہ لاغرضي ۽ بيفڪريءَ جي مٽيءَ جا سوين تھہ چڙهي چڪا آهن. هن جي مائٽن چيو پئي ”اسين ڪاوش ۽ ڪي ٽي اين جا ٿورائتا آهيون، جن ايڏي وڏي ڪوريج ڏني.... اسان سان تہ اهو سڀ ٿي ويو پر ٿي سگهي ٿو اهو سڀ ڏسي. هاڻي ٻيا سڀ ڪو سبق سکن....“
اتي دل چوي ٿي تہ لکجي ”اهو سڀ کيل تماشو آهي سائين.... اخبار جي عمر هڪڙو ڏينھن هوندي آهي ۽ خبر جي ڪجهہ گهڙيون.... جن ڏٺو تن جو بہ خير..... جن نہ ڏٺو تہ جو بہ ڀلو باقي اها ڀل درست ڪري ڇڏيو تہ ٻيا ڪو سبق سکندا، ڇاڪاڻ تہ اهي ڍڪڻا خالي ڪاغذن ۽ فائيلن ۾ ايندا آهن. عام حياتيءَ ۾ اهي وات ائين ئي ڦاٿل هوندا آهن.... ۽ اسين ان ۾ ئي خوش هوندا آهيون. ڪجهہ گهڙين جي ڇرڪ کان پوءِ اخبار ۾ نئون استري ٿيل وڳو ويڙهيندا آهيون ۽ ٽي ويءَ جو چئنل بدلجي ويندو آهي.... اسين پڙهيل ڳڙهيل آيون قبلا... هزارين سالن جي تهذيب جا مالڪ آهيون... اسين نئون سبق سکڻ ۾ اعتبار ئي نہ رکندا آهيون. اسان جو فڪر ۽ سوچ، محمد شڪيل الرحمان جيان، جهالت جي رات جي اوندھہ ۾ گم ٿي ويو آهي. اسان جي لاغرضي، لاپرواهي ۽ غفلت جو گهٽر، بنا ڍڪڻ جي اسان جو منتظر آهي جنھن ۾ اسين هڪ هڪ ٿي لھندا ٿا وڃون.

ڇپيل ڇنڇر 02 اپريل2005ع

شخصيتون ۽ خاڪا

خواب نگر [تعزيت ناما]