اسين اوهان جا ٿورائتا آهيون (سماج سُڌارڪ: خان محمد پنهور)

ڪالوني آفيس اڃا تائين اوهان کي وساري نہ سگهي آهي پنھور صاحب.
هاڻي وقت بدلجي ويو آهي. انھيءَ دور جا لڳايل ٻوٽا، هاڻي وڏا وڻ بڻجي چڪا آهن. لان جو گاھہ سوين دفعا ڪٽجي چڪو آهي. ٻاهر مارڪيٽ مڪمل آهي ۽ گڏوگڏ ان جي سامھون بہ انيڪ دڪان کلي ويا آهن. هاڻي هتي ڌوٻي، درزي، پڪوڙائي ۽ ٻيا انيڪ محنت مزدوري ڪندڙ وجود، پنھنجي پگهر جي خوشبوءِ محسوس ڪري سگهن ٿا. انھيءَ آفيس جو پنھنجو مڪمل ماضي آهي. انھيءَ ۾ سنڌ يونيورسٽي ڪالونيءَ جي ايندڙ ڏينھن لاءِ هر بالا عملداري تياري ڪئي هوندي ۽ پوءِ پنھنجي خواب کي ساڀيان ٿيندي ڏٺو هوندائين. جي حياتيءَ کيس مھلت ڏني هوندي ۽ جي مولاءِ ڪل حيلن وسيلن جي هن جھان ۾ سندس ڀرپور مدد ڪئي هوندي ته:
۽ سائين پنھور صاحب ڌڻي جل شانہ اوهان جي بہ تہ ڀرپور مدد ٿي ڪئي نہ تڏهن تہ ان ڪالوني آفيس ۾ هڪ ننڍڙو عملدار، هڪ ٽيليفون اٽينڊنٽ، انھيءَ ساڳئي اداري جي هڪ اهو شعبي ”صحافت“ جو جيڪو دور جديد ۾ ”ماس ڪميونيڪيشنز“ سڏجي ٿو. ”باني چيئرمين“ بڻجي ٿو، ۽ دنيا کيس ”محترم خان محمد پنھور.“ جي نالي سان سڃاڻي ٿي.
مولاءِ مھربان آهي هو ازل کان ابد جي رستن جو خالق ۽ مالڪ آهي. عزت جاھہ و حشم، مال و دولت مان ۽شان سڀ ان وٽان اچن ٿا ۽ اهوئي سندس مثالن مان ڀليءَ ڀت پروڙجي ٿو تہ هو جنھن کي چاهي، اهو سڀ عطا ڪري ۽ خدانخواستہ جنھن کان چاهي اهو سڀ کسي وٺي.
ماڻھو تہ خواب ڏسي ٿو، ۽ انھن خواب لاءِ ئي هڪ نوجوان ستر جي ڏهاڪي ۾ هڪ ننڍڙي نوڪريءَ جي ”هني“ تي سوار ٿيو هو انھن ”سنجن“ کيس هڪ ننڍڙي گريڊ تي ڀرتي ڪرايو جتي سندس نوڪري ڪالونيءَ جي ”اڪيلي فون“ کي ٻڌڻ، ۽ فون واري کي نياپو ڪرڻ يا وڃي کيس گهران وٺي ڳالھرائڻ هوندي هئي. پنھنجي سڀاءَ سان تہ هن گهڻن جي دل ۾ گهر ڪيو. پر جنھن ڳالھہ سڀني کي حيران پريشان ڪيو هو سو سندس مطالعي جو شوق هوندو هو. ٽيليفون جي بيل وڄي تہ ڪتاب تان نگاھہ هٽندي هئي نوٽس تيار ٿيڻ بند ٿيندا هئا، ڪال رسيو ٿيندي هئي. نياپو نوٽ ٿيندو هو يا وري صاحب ڪال کي سڏرائڻو هجي تہ کليل ڪتاب ۾ نشانيءَ طور پينسل ڏئي. سڏ ڪري اچبو هو. گفتگو مڪمل ٿيڻ کان پوءِ مھربان روانو تہ خدمتگذار وري پنھنجي ڪرت تي يعني ڪتاب مان پينسل نڪرندي هئي ۽ ڪاغذن جي زمين تي اکرن جي چانڊوڪي وکري ويندي هئي. اهوئي زمانو هوندو هو. پنھور صاحٻ جو اسين ڪالوني آفيس جي ڀت ۾ لڳل ڄاريءَ مان اوهان کي لڪي لڪي ڏسندا هئاسين. اوهان جي علم جو ذُق موهيندڙ هوندو هو ۽ جواب ڏيڻ جي قوت بي مثال، هڪ ڀيري توهان جي آفيسر پڇيو هو ”ڪا فون تہ نہ آئي نہ خاتون...“ اوهان ڪتاب تان نگاھہ نہ هٽائي، ڪنڌ نهڪار ۾ لوڏيو هو ۽ اها ادا شايد کيس پسند نہ آئي هئي ۽ پوءِ الاءِ ڪيترا ڏينھن توهان نظر نہ آيا هئا. اسين سڀ اداس ٿي ويا هئاسين، پر هڪدم پوءِ خبر پئي تہ اوهان ڪو امتحان بہ پاس ڪيو آهي ۽ هاڻي خير سان ڪنھن سني گريڊ ۾ اچي ويا آهيون. هي محبتون بہ عجيب هونديون آهن پنھور صاحب ماڻھو محبت ڪري نہ اڌو، ٻوڙو گونگو ٿي ويندو آهي، الاءِ ڪيتريون ويجهي واريون شيون هن کان ڏور ٿي وينديون آهن، اسين بہ اوهان سان ٿوري گهڻي محبت جا دعويدار تہ سچي ڳالھہ تہ اهي آهي تہ ذاتي حوالي سان مون کي اها قطعي خبر ناهي تہ اوهان جو ڳوٺ ڪھڙو آهي. يا وري اوهان کي ڪل ڪيترا ٻار هئا.... عشق جي آويءَ ۾ ياد آهي تہ اها پڪل مرڪ جيڪا سدائين اعتماد جا دائرا وڌائيندي هئي.
”اوهين ڪندؤ بابا.... بس فيصلو ٿي ويو.... اوهين ئي ڪندؤ؟.... اسيءَ جي ڏهاڪي ۾ اينيميري شمل انسٽيٽيوٽ پاران هڪ اهم فنڪشن جي ميزباني اوهان منھنجي ذمي وڌي هئي. مان ٿڙڪي پيو هئس مولا... هنن کي ڪنھن اهو خيال ڏياريو آهي. اهو ڪم انگريزيءَ ۾ ٿيڻو هو. مان ادبي سنگت جون ڪجهہ گڏجاڻيون اٽينڊ ڪري چڪو هوس. اتي ڪو ٿورو ٿڪو ڳالھايو هو. ڪا هڪ اڌ گڏجاڻي ڪمپيئر ڪئي هئي، پر هاڻي هي ايڏو وڏو فنڪشن....؟ دل ۾ ڏاڍي هو راکوار هئي... الائي ٿي سگهي.... الاءِ نہ... هڪڙو پڪو پھہ ڪري اوهان وٽ حاضر ٿيم تہ ”مان نہ ڪري سگهندس...“ توهان عزت سان گهر ويھاريو هو.... پاڻي پياري، پوءِ ڳالھہ پڇي هئي ۽ اهي لمحا جنھن ۾ توهان پاڻي گلاس کڻڻ ويا هئا. الاءِ ڪھڙاهئا... ڇاڪاڻ تہ اڳ ۾ جڏهن بہ ڪنھن سان ملڻ ويندا هئاسين تہ هر ڪو در تي بہ جملا ڳالھائي رخصت ڪندو هو. اهو شايد جوانيءَ جي ڏينھن ۾ ٻيو اتفاق هو، جو ڪنھن ”وڏو“ سمجهيو هو ۽ ان حساب سان مان ڏنو هو. انھن ڪجهہ لمحن ۾ ڪائنات مٽجي وئي هئي. پاڻي پيارڻ کان پوءِ توهان هڪدم پڇيو هو ”بابا تياري ٿي وئي نہ؟“ ۽ مون هڪدم وراڻيو هو... ”جي ها... ڪاغذ ڪونہ آندا اٿم.... اسڪرپٽ سڀاڻي ڏيکاريندم....“ اوهان پٺي ٺپيندي چيو هو. ”ان جي ضرورت ناهي... مان ڄاڻان ٿو... تون ڪري سگهين ٿو.... بابا“... ۽ محترم خان محمد پنھور سائين خدا جي حضور ۾ مان اها گواهي ڏئي سگهان ٿو تہ جي مون ڪو نالو ڪڍيو آهي ۽ جي مان ڪجهہ شائستہ ۽ فھميدہ ڳالھائڻ جو هنر ڄاڻان ٿو تہ اهو سڀ ان ڏينھن کان شروع ٿيو هو. توهان جي اعتبار ۽ اعتماد کي نقصان مون نہ پئي ڏيڻ چاهيو، اڄ بہ جڏهن مان هزارن ۾ ڳالھائي ويندو آهيان تہ هڪ مرڪ پيڇو ڪندي آهي ۽ چوندي آهي ”تون ڪري سگهين ٿو بابا....“
۽ اهو سڀ صرف مون سان نہ هو پنھور صاحب.... اوهان جو سلوڪ هر ڪنھن سان ائين هو حياتيءَ جي آخري ڏينھن ۾ جڏهن آپريشن مٿان آپريشن هليو پئي جڏهن ان دماغ وڌيڪ علم جو بوجهہ کڻڻ کان لنوايو پئي تہ هن دنيا ۾ اهي اوهان جا ماتحت اهي ساٿي ڪيئن نہ ٺٺول تي لھي آيا هئا. هيءَ دنيا ڪيڏي نہ دورنگي آهي پنھور صاحٻ هتي ماڻھو ڪردار جي مار ۾ ڪيترو نہ پوئتي هليا ٿا وڃن. پر اتي هڪڙو جملو اهو ادا ڪرڻ بہ بنھہ ضروري آهي تہ ڪڏهن ڪڏهن ڪٿي ڪٿي ڪردار جي معاملي ۾ ڪيترو نہ اڳتي بہ نڪري ٿا اچن. جيئن اوهان هوندا هيا سڀ خبر هوندي بہ ”ٻارن“ لاءِ سدائين دعا ڪندا هئا.
”خوش هجي بابا.... اسان کي ڇاهي؟... اسان جو سامان تہ ٻڌل آهي....“ ۽ ان پيڪ ٿيل سامان ۾ بہ گهڻا تہ ڪتاب هئا. ان حالت ۾ بہ اوهان کي پڙهڻ جو جنون هوندو هو. ٻين کي ڪتاب ڏيڻ ۽ حوالا ٺاهڻ انھيءَ جو ڪيڏو نہ شوق هو اوهان کي پنھنجي ٽيومر جي آخري سرجريءَ کان پھرين بہ اوهان مون سان ”نئين نياپي“ جي باري ۾ ڳالھايو هو. ان ميگزين تي پاڻ ڪيڏو نہ ڊسڪس ڪيو هوسين. اوهان ٿڪل هيئو. تہ بہ علم جي بار ۾ ڪابہ کوٽ اوهان جو کٽندڙ ٿڪل وجود برداشت نہ پئي ڪري سگهيو. ۽ تازيانو ان ڏينھن تي اهو بہ لڳو هو تہ توهان جي گهران ٻاهر نڪتو هوس تہ علم و ابد جي خانو ادي جو هڪ وڏو چراغ مليو هو ۽ پڇيو هيائين ”ڪيئن آهي تنھنجو اهو باني چيئرمين...“ جواب تڏهن بہ ڪونہ هو، جواب اڄ بہ ڪونھي... سنڌ يونيورسٽيءَ جي اسٽيشن جي ڀر واري قبرستان ۾ آرامي ٿئي، اوهان کي ڇھہ ورهيہ ٿي ويا آهن. وقت اهو فاصلو وڌائيندو ئي رهندو، سالن جا ڳاڻيٽا چڙهندا رهندا، جن کان اوهان جو اوج برداشت نہ ٿيو سي بہ آرامي آهن ۽ جيڪي اوهان جي محنتن جا ’مداح‘ آهي. انھن کي بہ هڪ ڏينھن ليٽڻُ آهي، خداءِ لم يزل اوهان کي پنھنجي محنتن جا ڀاڙا ڏيندو.... ڳوٺ سڌار کان وٺي ٻين اهم عوامي ادارن ۾ اوهان جون خدمتون يقينن ڪڏهن بہ وسري نہ ٿيون سگهن.
الاءِ ڇو اهو احساس ٿئي ٿو تہ ايترن عھدن ماڻڻ کان پوءِ بہ پنھور صاحب اهو آپريٽر موجود رهيو، جنھن پنھنجي ڪرت، پنھنجي پيشي ۽ پنھنجي ايندڙ سرمائي يعني نوجوان نسل کي سدائين بھترين نموني پيغام ڏنو ۽ اٽينڊ ڪيو.
اسين اوهان جا ٿورائتا رهنداسين، اها ٻي ڳالھہ آهي جو اسان مان هاڻي ڪنھن کي بہ اهو هنر ائين نٿو اچي، جيئن اوهان کي ايندو هو، تڏهن تہ اوهان اڄ تائين بہ وسري ناهيو سگهيا.
ﷲ پاڪ اوهان جي مرقد کي اوهان لاءِ آسودو بنائي. آمين.

ڇپيل: جمع 27 مئي 2005ع

شخصيتون ۽ خاڪا

خواب نگر [تعزيت ناما]