![Title Cover of book Khwaa’b Nagar [Taziyatnama: The Obituary Columns]](https://books.sindhsalamat.com/assets/images/books/16052025_6826bcbcdcae4.jpg)
ادا جمالي بہ الوداع چئي ويو (براڊڪاسٽر: امام الدين جمالي)
اسين ڪير هئاسين، اهي ئي ماتم ڪدي جا ڄاتل چھرہ، پنھنجي سينئر براڊ ڪاسٽر، ڊيوٽي آفيسر، انائونسر ۽ محسن جا ساٿي،ان امام الدين جماليءَ جا جونيئر ۽ پوءِ همعصر، جيڪو هر روز صبحِ مھراڻ جي ابتدا ۾ پنھنجي آواز جي رس اوتي، اسان جي حواليمائڪ ڪندو هو. جيتوڻيڪ ٽرانسميشن جي حوالي سان، صبح ساجهر کان منجهند جي يارهين وڳي تائين مائڪرو فون سندس جي نسبتسان هوندو هو، پر بھرحال وچ ۾ اسان جھڙا آواز بہ اچي ويندا هئا، جن جي جسمن سان هو ڀاڪر ۽ ڳراٽڙيون پائي ملندو هو. قربڏئي، عزتون ۽ مان ڏئي مائڪ حوالي ڪندو هو. پنجاھہ منٽن کان پوءِ جڏهن ٻاهر نڪرڻ ٿيندو هو تہ بہ ڊيوٽي روم جي دريءَ مانسندس مخصوص مرڪ ۽ هٿ جو لوڏو، اکين ۾ تصوير ڇڏي ويندو هو. محبتن جي اها ونڊ ورڇ هر ڏينھن جي ساٿي ۾ هڪ جيتري ۽هڪ جھڙي ئي ٿيندي هئي. امام الدين جمالي، ڄڻ محبتن جو سرواڻ هو، کيس عشق جي سرواڻيءَ جو راز معلوم هيو ۽ شايد اهو ئيسبب هو جو اسين سڀ اتي هئاسين. زيب سنڌي، جبران زيب، زيب جو ننڍو پٽڙو، امين ارباب، علي عمران سمون، گل ڪونڌر، اديسلميٰ گلزار، ڀيڻ شميم ٻانڀڻ، يعني صبح مھراڻ جو تقريبن سمورو آواز جو عملو اتي هو. مٿان وري پروڊيوسرن ۽ علي اڪبرهنگورجو، گلزار ملاح ۽ سائين علي نواز خاصخيلي صاحب هئا. جيڪي اسان جا پروگرامز مئنيجر پڻ آهن. رسيپشن تي ويھندڙ اڪبربلوچ بہ هو تہ سيڪيورٽي انچارج عبدالعزيز صاحب بہ. صداڪار محمد بخش دائودپوٽو بہ هو تہ اسٽوڊيو ڪمشنر شاهنواز بہ...۽انائونسرن مان وري ثناءُﷲ وسطڙو هئا. هاڻي وڻ وڻ جي ڪاٺي تہ موجود هئي، پر هيڏي عظيم اداري کي پنھنجي حياتيءَ جا پنجٽيھہسال ارپيندڙ، هڪ معتبر آواز کي خراج عقيدت ڏيڻ لاءِ صرف اهي سورنھن ماڻھو هئا. شايد ٻين وٽ مصروفيت جو ٻيو ڪوجواز هو۽ جواز تہ اسان جي انھن سرموڙ صحافين وٽ بہ الائي ڪھڙو هو، جو مڃتا جي ميدان جي هن اهم وجود جي وفات جي خبر، سنگلڪالم ۾ بہ نہ اچي سگهي هئي. جتي هر ٽڻي ٽامڻيءَ جي 80 ساله ڪنھن ڏاڏي ناني جي وفات تي ٻہ ڪالم لڳن ٿا. اتي شايد، هن خبر جيڏيڻ جي ڪا ضرورت ئي ڪا نہ هئي. هونئن بہ اخبار وارا ڀلا اهي خبرون ڇو ڏين، جڏهن پنھنجو ادارو ئي اطمينان سان، سرد مھريءَجي چادر ڍڪيو ستو پيو آهي. جيڪڏهن پرائو اُس ۾ ماري سگهي ٿو تہ پنھنجي وري ڇانوَ ۾ نہ مارڻ جو ڪو قسم کنيو آهي ڇا؟
ڪيڏانھن وڃون صاحبانِ زمانہ....ويندڙن جي لسٽ ڊگهي ٿيندي وڃي ۽ انسانيت، محبت، اخلاق ۽ قدر اسان جي هٿن ماننڪرندا پيا ٿا وڃن. ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تي ڪھڙو اهڙو وجود آهي، جنھن کي ان نالي جي ڄاڻ نہ هجي. اهڙو ڪھڙو ڪو صحافيآهي جيڪو نشريات سان سلھاڙيل هجي ۽ جمالي صاحب کي نہ سڃاڻيندو هجي. هتي جا تہ در و ديوار سندس سڪ ۽ قرب جا ڍُڪڀريندا هوندا، هتان جي ڀتين کان بہ اسين ويا آهيون ڇا....؟
ڪمال ماڻھو هو....آواز جي سونھن کان وڌيڪ سندس دل جي سونھن نظر ايندي هئي. چانڊوڪيءَ جي لھرن تي عڪسجيان، سندس آواز جو ميٺاڄ غضب جو هوندو هو. امام الدين جمالي انھن صاحبِ فن وجودن مان هڪ هو جن جو ”شين قاف“ ۽لھجي ۽ ادائگي جي زير و زبر ڪمال درجي جي هوندي هئي. سندس ڳرو، پر شفيق آواز ريڊئي جي سڃاڻپ جو هڪ الڳ انگ هيو.ساندھہ ايترا سال کيس مسلسل ٻڌڻ کان پوءِ بہ اسان جون سماعتون جيڪڏهن اڻڄاڻائيءَ جو اهڙو سلوڪ ڪن تہ دنيا الاءِ ڪھڙي ڪُنڊ ۾ليٽڻ واري آهي صاحبو...
سندس طويل ڪئريئر ۾ ڪڏهن بہ ريڊئي جي ڪنھن بہ عملدار، صداڪار، فنڪار سان ادا جماليءَ ڪڏهن بہ ٻاڙو ڪو نہ ٻوليو.اهي سڀ جيڪي، مائڪرو فون تي خوبصورت ۽ پڪو ڳالھائين ٿا ۽ مائڪرو فون آف ٿيندي ئي جڏهن اهو لھجو بدصورت ٿئي ٿو ۽ ڪچيگفتگو شروع ڪري ٿو، سي چڱيءَ طرح ڄاڻن ٿا تہ ”آف دي مائڪ“ بہ جمالي جي گفتگو پڪي هوندي هئي. کيس ڪچو ڳالھائڻ قطعيڪو نہ ايندو هو، نہ هن کي”لُچر“ قسم جا لطيفا ايندا هئا ۽ نہ ئي وري هو اجايو ڪنھن جا ڪلھا دٻائي وڏا وڏا ٽھڪ آڇيندو هو.
گذريل سال اسان جو نائب قاصد صديق چاچا گذاري ويو هو. ادا جمالي ڳالھہ ڳالھہ تي چوي، ”ادا محمود...باقي ٻہ مھينابچيا هئس رٽائرمينٽ ۾...اڳ ۾ ئي موڪلائي ويو. ڇا ٿئيس ها، جي پھرين رٽائرمينٽ وٺي ها...يا ڇا ٿئي ها، يا کيس ٻن مھينن جيزندگي ملي پوي ها. هڪ سال جي اندر، پاڻ موڪلائيندڙ کي اهو احساس نہ هو تہ صديق چاچا کي تہ ٻہ مھينا هئا، پاڻ تہ ان تاريخکان ٻہ ڏينھن پھرين موڪلائيندو. تنھن زماني ۾ ”خواب نگر“ مسلسل شايع ٿيندو هو. هڪڙو عالم، اهڙي حالت لاءِ بہ لکڻ لاءِ سوچ ڪئيوئي، جڏهن ماڻھو سروس ۾ گذاري وڃي ٿو ۽ حالات جي دري بند ٿيڻ شروع ٿئي ٿي. ان سڄي عمل لاءِ هن مون کي همٿايو هو. ڪالماڌ لکجي بہ ويو هو، پر الاءِ ڇو، اهو سڀ ايئن نہ ٿي سگهيو هو. شايد اهو سڀ هاڻي ٿيڻو هو.
اوهان اربابِ اختيار آهيو، صاحبان زمانہ...مولاءِ ڪل جل شانہ اوهان جي واڳن ۾ طاقت رکي آهي. ڇا اوهان اهڙو ڪوقانون واضح نہ ٿا ڪري سگهو، جنھن سان حاضر سروس وفات ڪندڙ جي خاندان جو ڪو سھارو ٿي پوي. مڃجي ٿو تہ ڪن ادارن ۾اولاد کي نوڪري بہ ڏني وڃي ٿي پر سڀئي تہ اولاد وند بہ ناهن نہ....۽ ڪٿي ڪٿي اهو بہ تہ ٿئي ٿو تہ اولاد ماڳهين ايترو ننڍو آهي جونوڪري بہ نہ ٿو ڪري سگهي. هاڻي جي اهو وجود موڪلائي ٿو تہ ماڻھو تہ ويو، مٿان وري واجبات بہ تقريبن اڌ و اڌ ملن. جيئرورٽائرڊ ٿيندڙ ٻارنھن لک کڻندو تہ نوڪري جي فوتيءَ کي ست اٺ لک مس ملندا. اهو ڇا جو ڪارنامو آهي. اها ڪھڙي مڃتا آهي؟ ڇا،اهو سڀ اوهان نہ ٿا مٽائي سگهو سائين....؟ ڇا، ايئن ٿي نہ ٿو سگهي تہ نوڪري دوران وفات ڪندڙ جي خاندان کي بہ ساڳيو ئي فائدوملي؟ رسمون ۽ نقطا بدلائي سگهبا آهن، اهي سھوليتن کي سامھون رکندا آهن. ڇا اسين، روئندڙ نيڻن، ٻرندڙ سينن ۽ لرزندڙ هٿن لاءِڪجهہ بہ نہ ٿا ڪري سگهون؟ صديق چاچا لاءِ سوچيل اهو سڄو ”گمان“ ادا جماليءَ جي مرتئي تي ٻاهر نڪتو آهي. سڄي عمر ٻين لاءِمحبتون ورهائيندڙن پاران، قلم جي سيني مان ڪڍيل هن پيغام جو ثواب بہ يقينن کيس ئي ملڻ گهرجي. جيڪڏهن اهو سڀ ايئن ٿي وڃيتہ الاءِ ڪيترا روح شاد ٿيندا. ٿي سگهي ٿو انھن مان اسان ۽ اوهان بہ هڪ هجون. ادا جمالي، اسان سڀني کان سينئر هو. اسين سڀ کيسادا جمالي سڏيندا هئاسين. ڪجهہ ميزبان شايد کيس رڳو ”جمالي“ بہ سڏيندا هجن، پر ڇاڪاڻ تہ پاڻ ”ادا“ ڪري مخاطب ٿيندو هو، انڪري ورندي ۾ بہ کيس ادا ئي پلئہ پوندو هو، سو لامحاله جمالي صاحب، ادا جمالي ئي ٿي ويندو هو.
جن کي مائڪرو فون جي سُڌ آهي، انھن کي اندازو آهي تہ هنن هڪ اهم آواز کان موڪلايو آهي. ريڊئي جا سرڪاري عملداربي حس آهن ۽ عذرخواهيءَ لاءِ وقت نہ ٿا ڪڍي سگهن. جيڪڏهن هنن وٽ اهڙي خال جي پورائي لاءِ ڪي برگر آواز موجود آهن تہ اهاسندن ڀل آهي، ڇاڪاڻ تہ دل جي حضور سان، انصاف جي مسند تي ويھي، هر ڪنھن کي خبر پئي ٿي تہ گهڻي ويھين سئو آهي ۽ ڪيترونقصان ٿي چڪو آهي. هنن سماعتن ۾ هو بکر جمالي ۾ ڪنھن گهاٽي وڻ جي ڇانوَ هيٺ آسوده خاڪ ٿي چڪو آهي. اهو مشڪبار چھروهاڻي نظر نہ ايندو، اهو ڀاڪر، هاڻي گرميءَ جي منتقلي ڪو نہ ڪندو. اها طويل انداز واري لکت هاڻي ڪو بہ لاگ بڪ نہ ڀريندي ۽ اهومائڪرو فون آواز جي ان خوبصورت صدا کي هاڻي ڀاڪر ۾ ڀري نہ سگهندو، جنھن لاءِ براڊڪاسٽنگ جو معيار استعمال ٿئي ٿو. دنياازحد ظالم آهي، سڄو ڪاروهنوار هلندو رهندو. ايئن ٿورئي آهي تہ ڪجهہ رُڪجي ويو آهي. اهي ئي نشريات جا گهٽ هوندا ۽ اسان جونلوهون هونديون. هاڻي ان ڪرسي تي ڪو ٻيو ويھندو، جيڪا ڊيوٽي روم ۾ رکيل آهي. هونئن بہ ادا جماليءَ جي رٽائرمينٽ کان پوءِ بہ تهڪو ٻيو اتي اچي ويھي ها نہ. پر ان تبديليءَ ۽ هن حادثي ۾ ڏينھن رات جو فرق آهي. ٻيو ڪو ڄاڻي نہ ڄاڻي، اسين سڀ ميزبان، جيڪيسندس فاتحه تي شريڪ هئاسين. اهو يقين سان ڄاڻون ٿا، تہ ريڊيو اسٽيشن تي صبح جي مھل، ڊيوٽي آفيسر جي ڪرسي ڀلي اتي ئيھجي، اسان جي محبت جي ڪرسي، ادا جمالي پاڻ سان کڻي ويو آهي. خداءِ بزرگ و برتر، سندس مرقد کي ڪشادو ڪري ۽ سندسدرجات بلند ڪري. آمين. هو ڌڻيءَ ڏي وڃي چڪو آهي ۽ بي شڪ اسان سڀني کي بہ اوڏانھن ئي هلڻو آهي.
ڇپيل: 06 آگسٽ 2006ع