Sleeping Sickness
هن مک جا ايڪيهه کن مختلف قسم آهن، پر انھن سڀني جو کاڄ ”رت“ آهي، جيئن منگهڻ مڇر جو گذر رت تي آهي. هن مک جي رهائش گاهه، ٻوٽن ۽ گهاٽن ٻيلن ۾ آهي. اڏام تمام گهٽ اٿس. ان ڪري ٻيلي يا جهنگ جو پٽو صاف ڪري ڇڏبو ته هوءَ هڪ حصي مان اڏامي ٻي تائين پھچي نه سگهندي. ان طريقي سان آفريڪا کنڊ جو چڱو حصو هن مک کان نجات حاصل ڪري چڪو آهي. هن جو ڏنگ تمام تکو ۽ ايذائيندڙ ٿئي ٿو، جنھن سان هوءَ رت چوسي ٿي. هوءَ ڀٽونءَ يا چيلاٽي وانگر نه پر مڇر جيان آهي، جيڪو مليريا بيماريءَ جو کڻندڙ (Carrier) آهي. هيءَ ٽيٽزي مک Trypanosomiasis بيماري کڻندڙ آهي ۽ اصل معنيٰ ۾ اجل جي ننڊ ڏياريندڙ اهو Trypanosome جراثيم (Parasite) آهي، جيڪو ڪيترن ئي جانورن جي رت ۾ رهي ٿو جھڙوڪ: شينھن، پٽا پٽي گڏهه(زيبرا)، ائنٽيلوپ وغيره ۽ ڏيڏر، مانگر مڇ ۾ پڻ. اهي جانور مٿين جراثيم جا ميزبان ٿين ٿا، پر کين ڪو به اثر نٿو ٿئي. هو ان سلسلي ۾ بيحد نرجا (Immune) آهن. ٽيٽزي مک جڏهن اهڙن جانورن کي چڪ هڻي ٿي ته انھن جي رت سان گڏ جراثيم به چوسيو وٺي. ان بعد جڏهن اها مک ڪنھن ماڻھوءَ يا ٻئي ڪنھن جانور کي چڪ هڻي ٿي، جيڪو نرجو ناهي، ته اهو يڪدم بيمار ٿيو پوي.
پالتو جانور، کير ڏيندڙ وهٽ ۽ ماڻھُو Immune نه هجڻ ڪري اهڙي هنڌ جتي هي مکيون آهن، سلامت نٿا رهيو سگهن. اهو ئي سبب آهي ته جيئن اسان وٽ مڇرن کان مال کي بچائڻ لاءِ غريب ميھار ڌنار سڄي رات ڇيڻن جي دونھين دکائي وهن ٿا تيئن هتي آفريڪاجي ماڻھن جو حال آهي. هو پاڻ ڏکيو سکيو گذاري پنھنجي مال کي بچائيندا رهن ٿا جو اهو ئي هنن لاءِ سڀ ڪجهه آهي. جيتوڻيڪ اڄ ڪلهه ڪيتيون ئي دوائون ائنٽي ٽاڪسن، ائنٽريسائيڊ وغيره نڪري پيون آهن، پر آفريڪا ۾ انھن جو حاصل ڪرڻ فقط شھرن تائين محدود آهي. اندر ٻيلن ۽ جهنگلن ۾ علاج جو بندوبست تمام ڏکيو آهي.
پورٽ سوڊان جي هڪ عيسائي (مِشنري) اسپتال جي پوڙهي ڊاڪٽر_ جنھن آفريڪا ۾ پنھنجي عمر جو اڌ کان وڌيڪ عرصو گذاريو آهي، تنھن ٻڌايو ته ان بيماريءَ کان سواءِ آفريڪا ۾ مليريا، سلھه، ڪوڙهھ، بادفرنگ، اٻاسيون ۽ ايليفنٽاس جھڙيون بيماريون پڻ عام آهن. ڪئنسر پاڻ نه برابر آهي ۽ گند ڪچري مان پئدا ٿيندڙ ڪالرا ۽ پليگ جھڙيون بيماريون پڻ تمام گهٽ آهن. صفائيءَ جي معاملي ۾ آفريڪا کنڊ وري به ايشيا کان بھتر آهي.
ڪجهه ٻيون بيماريون، جن جو واسطو سنئون سڌو آفريڪا سان آهي ۽ هڪ ٽوئرسٽ کي خبردار رهڻ کپي، اهي آهن: بلحارظيا جيڪا گهڻو ڪري نيل نديءَ جي پاڻيءَ ۾ وهنجڻ سان ٿئي ٿي، گائنا ڪينئان، Onchoccrciasis (جنھن ۾ ماڻھوءَ جي نظر صفا گهٽجيو وڃي)، ڪاري پاڻيءَ وارو تپ، ييلو فيور (Yellow Fever_( ٽراپيڪل Phadogenic السر، ۽ آفريڪا جي پنجھتر سيڪڙو شيدي ماڻھن کي پيٽ ۾ ڪنھن نه ڪنھن قسم جا ڪينئا ته آهن ئي آهن. ڪجهه اهڙيون بيماريون_ مثال طور هرنيا، ڇڪي، سَٽ، ڌُن لھڻ وغيره جيڪي يورپ ۽ ايشيا ۾ به آهن، پر علاج ۽ آپريشن ڪري ايڏو مسئلو نه آهن، پر هتي تمام گهڻو ڇانئيل آهن. انھن بيمارين جا ڪيترائي سبب چيا وڃن ٿا، جھڙوڪ گهڻو بار کڻڻ يا گِھلڻ، وڻن ۽ دڙن تان ٽپ ڏيڻ. غلط کاڌي کان پيٽ تي سوڄ ۽ ويم لاءِ اڍنگا طريقا ۽ اوزار استعمال ڪرڻ ڪري پڻ اهي بيماريون ٿيڻ جا امڪان آهن.
پورٽ سوڊان
1981ع