سعودي عرب جا سخت قانون
دمام بندرگاهه ڏسي ايئن ٿو لڳي ڄڻ آمريڪا جي ڪنھن سھڻي شھر جو بندرگاهه هجي. ڪشادا مضبوط ۽ صاف سٿرا ڌِڪا (جيٽيون)، نئين ۽ طاقتور ڪرينن جون قطارون، ڌڪن سان لڳو لڳ ۽ گدامن تائين ويڪرا رستا جن مٿان ٿنڀن ۾ فاگ لائيٽون _ زردي روشني ڏيندڙ سوڊيم ۽ اڇي کير جھڙي روشني ڏيندڙ مرڪري بتيون. سامان لاهڻ چاڙهڻ ۽ ڍوئڻ لاءِ نوان ناليرن ڪمپنين جا فورڪ لفٽر ۽ ٽرڪون.
جهاز جيئن ئي دمام جي بندرگاهه ۾ ڌڪي سان لڳو ته ڏکڻ ڪوريا جا مزور ماڪوڙين وانگر جھاز تان سامان لاهڻ ۾ لڳي ويا. ڪنھن جي چواڻي ته اکيون پورري ڪنھن کي هتي آندو وڃي ته هو مزورن کي ڏسي سمجهندو ته جپان يا ڪوريا جو ڪو بندرگاهه آهي. يا عمارتن کي ڏسي آمريڪا سمجهندو. ڪير چوندو ته هي سعودي عرب جي وارياسي علائقي جو بندرگاهه آهي، جتي اڄ کان فقط ڏهاڪو سال اڳ حالت اها هئي جو هڪ ٻن جھازن جي بيھڻ لاءِ ڪا ايڪڙ ٻيڪڙ ڀڳل ۽ ڪچي جيٽي هئي ۽ ان سان لڳي بيھڻ لاءِ جھازن کي انتظار ڪرڻو پوندو هو، جيسين وارو اچي. ڪيترا جھازن جا مالڪ ته ان انتظار سوران جھازن کي هيڏانھن موڪليندا ئي ڪونه هئا ته اجايو وقت جو نقصان ٿو ٿئي، پر اڄ هيترن جھازن هوندي به اڌ کان وڌيڪ جيٽيون (ڌڪا) ته ائين ئي خالي پيا آهن. ان کان سواءِ جهاز تان لھڻ جو ڪم ايڏو تکو هلي ٿو جو آفيس جو ايجنٽ به جھاز تي پوءِ ٿو چڙهي ان کان اڳ ئي سامان لھڻ شروع ٿيو وڃي.
ٻئي ڏينھن جھاز تي هڪ پوڙهو پاڪستاني سپروائيزر آيو، جيڪو ٽيھن سالن کان هتي سعودي عرب ۾ رهيل آهي. پڇيومانس ته سعودي عرب ۾ پاڪستاني مزور سڀ کان گهڻا چون ٿا آهن، پر هتي ته چوڌاري ڪوريا جا ماڻھو نظر پيا اچن: مزور، فورمئن، ڪرين آپريٽر، فورڪ لفٽر کان وٺي سامھون آفيس ۾ ڪم ڪندڙ ڪلارڪ، ٽيليفون آپريٽر، ٽئلي مئن ۽ انچارج آفيسر! هي ماڻھو جيڪي هيترو پري کان ڪَھي آيا آهن، پگهار ته اسان پاڪستانين کان به گهڻو کڻندا هوندا؟
”نه سائين، اها ئي ته ڪمال جي ڳالهه آهي ۽ اسان لاءِ مصيبت ٿي پئي آهي.“ هن ڏک ڀرئي لھجي ۾ ڳالهه ٻڌائي. ”عربن وٽ دولت ته بي انتھا آهي، جنھن جو ڪاٿو ئي ڪونھي، پر ان هوندي به هو دنيا جي هر واپاري ۽ دولتمند وانگر پئسي جي معاملي ۾ پڪائي ڪن ٿا ته جيترو گهٽ خرچ ٿئي اوترو سٺو. هن بندرگاهه ۾ مزوريءَ جا اگهه جيڪي ڏنا ويا تن ۾ سڀ کان گهٽ واڪ ڏکڻ ڪوريا جو هو. اسان پاڪستانين کان به گهٽ! نتيجي ۾ هزارين پاڪستاني جيڪي هون ئي معمولي اگهه تي مزوري ڪري رهيا هئا سي مدو ختم ٿيڻ تي پنھنجي ملڪ واپس موڪليا ويا ۽ نئين سالياني ٺيڪي لاءِ ڪورين کي رکيو ويو آهي.“
”پوءِ ڀلا هي ڪورين مزورر ايتري گهٽ اگهه تي پورهيو ڇو ڪريرهيا آهن؟“ مون پڇيومانس.
”ان ڪري جو اسان جي ملڪ وانگر سندن ملڪ ۾ به بيروزگاري تمام گهڻي آهي، سو هي ۽ سندن حڪومت چاهي ٿي ته نه ڪمائڻ کان ٿورو گهٽ ئي سھي_ ملڪ ۾ غير ملڪي ناڻو ته ايندو رهي. ساڳي وقت هو اهو به چاهين ٿا ته هنن امير ملڪن ۾ ڪنھن نموني سان هڪ دفعو پير ته ڄمي، پوءِ ڏٺو ويندو.“
”ڀلا هھڙي گرميءَ ۾ هڪ ڌارئين ڏورانھين ملڪ ۾ هي ڪورين ڪم ڪيئن ڪري رهيا آهن؟“ مون پڇيو.
”سائين تمام سٺو ۽ ان ۾ به ڪو شڪ ناهي ته اسان پاڪستانين کان به وڌيڪ ڪري رهيا آهن ۽ منظم نموني سان. هي دور مقابلي (Competition) جو آهي. سو مقابلو کٽڻ لاءِ ۽ اهو ثابت ڪرڻ لاءِ ته هو بھتر آهن، پنھنجي جان کي جفا ڏئي به سخت ۽ گهڻو پورهيو ڪري رهيا آهن. هو ڏهاڙي وقت کان اڳ پھچي وڃن ٿا. پوري وقت تي صحيح سوچ سمجهه سان ڪم شروع ڪن ٿا. مشينن کي صحيح طرح هلائين ٿا ۽ وقت تي مرمت ڪن ٿا ۽ جھاز تان سامان ايڏو اڇت لاهين ٿا جو بنا ڪنھن ساهي ۽ اجائي چانھه سگريٽ جي موڪل جي، جو مھيني اندر ثابت ڪري ڏيکاريو اٿن ته پھرين ڪڏهن به في مزور في ڪلاڪ جي حساب سان ايڏو گهڻو سامان جھاز تان نه لاٿو ويو.“
”اهو ته صحيح آهي. پر پاڪستاني مزورن جو بيروزگار ٿيڻ تي ڏک ٿو ٿئي. گهٽ ۾ گهٽ سعودي عرب وارا اسان کي پاڙيسري ۽ هم مذهب سمجهي اسان جي غريب ماڻھن کي پورهئي ۾ لڳائي رکن ته سٺو.“
”اها ڳالهه ته آهي پر ڇا ڪجي هو به مرضيءَ جامالڪ آهن، جنھن ۾ هنن جو فائدو هونددو اهو ئي ڪندا. هنن ڪورين مان، هنن کي اهو به فائدو آهي ته لڳاتار ڪم ڪندا رهن ٿا. پھرين ڏينھن کان وٺي آخري ڏينھن تائيننه موڪل ڪن ٿا ۽ نه ڪا ٻي مستي. اسان جو پاڪستاني عيد برات جي ته موڪل وٺي ئي وٺي ٿو، پر حج جي ڏينھن ۾ به موڪل وٺي ٿو ته ماءُ پيءُ بيمار ٿيڻ تي به موڪل وٺي ويتر پنهنجي ملڪ هليو وڃي. يا گهٽ پگهار هوندي زال ۽ ٻارن کي هيڏانھن گهرائڻ جي چڪر ۾ هوندو ۽ پوءِ گهرائڻ بعد ٻار به پريشان ته پاڻ به، ڇو جو هتي نه ٻارن لاءِ جتي ڪٿي اسڪول آهن ۽ نه عورتن جو گهر کان ڪيڏانھن نڪرڻ جي راهه! پوءِ وري هوءَ وطن ورڻ لاءِ مڙس جي ڪڍ. نتيجي ۾ ان جو اثر سندس ڪم ۽ پورهئي تي پوي ٿو.“
”ڀلاهونءَ بندرگاهه کان سواءِ شھر جو ڪھڙو حال آهي. اتي ڀلا پنھنجا آهن يا نه_؟“ مون پڇيو مانس.
”ها. ائين ته ظاهر آهي اسان جي ملڪ جا تمام گهڻا آهن. اڃا به غيرقانوني ايندڙن ۽ رهندڙن تي سختيءَ ڪري تعداد گهٽجي ويو آهي. سعودي عرب جي حڪومت قاعدن قانون ۾ ڏينھون ڏيھن سخت ٿيندي وڃي. هتي جي پوليس ايتري ته ايماندار آهي جو جيڪر ڪنھن کي جهلي جيل ۾ وجهي ٿي ته مجال آهي جو ڪنھن جي سفارش هلي. ڪجهه ڏينھن اڳ موٽر سائيڪل هلائيندي مون کان غلطي ٿي وئي جو ڳاڙهي سنگل ٿيڻ تي بريڪ هڻندي هڻندي لنگهي ويس. پوءِ پوليس واري يڪدم کڻي جيل ۾ وڌو. هتي جا جيل به وري اهڙا آهن جو الله ڏي پناهه. پوليس واري هڪ به نه ٻڌي، جيتوڻيڪ آئون هتي گهڻي عرصي کان رهيل آهيان، عربي به سٺي ٿو ڳالھايان. ٽن ڏينھن بعد پوءِ ساڳي پوليس واري اچي ڪڍيو ۽ ڏنڊ به ڏيڻو پيو. سو اها ته ٿي معمولي غلطي. پر ٻين قانوني ڀڃڪڙين ۽ ڏوهن ۾ ته تمام وڏيون سزائون آهن ۽ ڪنھن جو به لحاظ نٿو ڪيو وڃي. هتي جهيڙو جهٽو ناهي ۽ روز رستن تي ماڻھو نٿا مرن ۽ نه فقط قاعدو قانون آهي پر ان تي سختيءَ سان عمل به ٿئي ٿو ۽ قانون جي ڀڃڪڙي ڪرڻ واري کي سخت سزا ملي ٿي.“