آفريڪا جون حبشي عورتون
هنن آفريڪي زالن لاءِ مشھور هي ته کين ڪا به شيءِ ڏي تهکڻي مٿي تي رکنديون. سامان ڍوئڻ جو گاڏو ڏين ته اهو به مٿي تي رکي هلنديون. ۽ واقعي هنن حبشي عورتن جو هي هيڪاندو ڪمال آهي. هڪ ٻار پٺيان ٻڌل هوندن ته هڪ پيٽ اندر ۽ مٿي تي ڳري هڙ سامان جي. تنھن مٿان وري گاسليٽ جو شيشو يا ڪا اهڙي شيءِ جا عام حالتن ۾ ٿوري لوڏي تي ڪري پوي. هٿ ٻئي خالي يا وڌ ۾ وڌ هٿ ۾ ڏنڊي رکنديون. گڏهه خچر کي هڪلڻ لاءِ، يا رول ڪتن کي ڀڄائڻ لاءِ. باقي مرد اڪثر سامان نه کڻن. اهي رئيس اڳيان رستو ٺاهيندا پوش پوش ڪندا هلندا. چون ٿا ته اڳئين زماني ۾ به ائين هوندو هو. مرد ان ڪري به اڳيان هلندو هو جيئن ڪو جهنگلي جانور يا دشمن راهه ۾ اچي وڃي ته ان جو مقابلو ڪري سگهي. پر جيئن ته ”مرد صاحب“ اڄ به اها پنھنجي فائدي واري رسم قائم رکندو اچي، پوءِ چاهي کڻي جهر جهنگ هجي يا ممباسا جو سئينيما هال. اڳيان ۽ هٿين خالي پاڻ هوندو.
ڏٺو وڃي ته اڄ ڪلهه يورپ، آمريڪا ۽ ايشيا جي سڌريل ملڪن: جپان، سنگاپور، هانگ ڪانگ جو به اهو حال وڃي رهيو آهي. عورت گهر ٻھاري، ٻار وهنجاري اسڪول ڇڏي، وتندي ڀاڄي گوشت مارڪيٽ مان خريداري ۽ سامان ڍوئيندي. يا مڙس طرفان مليل اڻپوري خرچ کي سڄو مھينو هلائڻ لاءِ پئي ڳڻتيون ۽ پور کائيندي. پر مرد هر وقت بي فڪر رئيس!
هڪ شيدي دوست کي چيم يار ڪيترائي آفريڪي شيدي اڄڪلهه شاهوڪار آهن، جن وٽ سائيڪلون به آهن. گهٽ ۾ گهٽ اهي ماڻھو ڇو نٿا ننڍا گاڏا يا ٽرالي يا ڪا ٻي اهڙي ڦيٿن واري شيءِ وٺن جنھن ذريعي سامان سولائي سان ڍوئي سگهن _ اهو ڪم عورت کان ڇو ٿو ورتو وڃي؟ کلندي وراڻيائين: “ان ڪري جو هتي عورتون سستيون آهن. ٻي ڳالهه ته انھن لاءِ اسپيئر پارٽس جي به ضرورت ناهي”.
آفريڪا جي ڪيڪويو قبيلي جي عورتن سان ته حد کان وڌيڪ ظلم آهي. ڪينيا جي صدر ۽ مائو مائو تحريڪ جي ليڊر ”جومو ڪينياٿا“ جو تعلق به انھي ئي قبيلي سان هو. هن قبيلي جي عورتن جا قصا، هتي آفريڪا ۾ ڪيترن کان ٻڌبا، اکين سان ڏسي سگهبا ۽ ڪتابن ۾ بيان ٿيل آهن. ان بابت خود جومو ڪينياٿا پنھنجي ڪتاب Facing Mount Kenya ۾ تفصيل سان لکيو آهي. هن قبيلي جون شيدياڻيون ڳري سامان کي چمڙي جي گول پٽي سان ٻڌي، مٿي بدران پٺيءَ تي رکي اهو پٽو پنھنجي نرڙ تي واريو ڇڏين. يعني سڄي بار جو لوڊ پٺي ۽ نرڙ تي ٿئي. گهڻي سامان ۽ گهڻي ڄمار بار کڻڻ ڪري اڌڙوٽ عمرتائين، ان چمڙي جي وڍيءَ جو نرڙ ۾ گهٻ ٿي ويندو اٿن. هن قبيلي جي عورتن لاءِ چانورن جي ڳوڻ يا ٻيو ڪو اڍائي مڻو بار کڻڻ ته ڪا وڏي ڳالهه آهي ئي ڪانه، ڏکين لاهين چاڙهين تان ته گڏهه به مڻ سوا بار ڪو مس ٿو کڻي سگهي. هي ان کان وڌيڪ کڻن.
اوڀر آفريڪا ۾ اڃا تائين ڪيترن ئي شيدي قبيلن ۾ مرد هڪ کان وڌيڪ زالون رکن. جنھن جا ڪيترائي معاشي، وهمي ۽ سرداري قسم جا سبب آهن. مڙسي ڏيکارڻ لاءِ يا ڪٿي دولت ۽ طاقت جو رعب وهارڻ لاءِ، گهڻيون شاديون ڪيون وڃن ٿيون. عيدي امين جھڙي سڌريل ۽ مسلمان به چار کن ته ظاهري شاديون ڪيون . هر سرڪاري توڙي غير سرڪاري جلسي جلوس ۾ سندس ڪاري ۽ تمام ڪاري رنگ جا ٻار ڦرندا رهندا هئا. بھرحال، آفريڪا ۾ اڄ به ماڻھوءَ جو شان پئسي دولت مان نه پر ٻار پئدا ڪرڻ جي قوت مان لڳايو وڃي ٿو. ۽ ساڳيو حال اڳ زماني ۾ هو. ڪلوپترا به چون ٿا (گهٽ ۾ گهٽ هالي ووڊ فلم ۾ ته) پنھنجي مڙس / يار کي چوي ٿي ته ”مونسان شادي ڪر، منھنجي چيلهه موڪري آهي، توکي ڌڻ ٻارن جو ڄڻي ڏيکارينديس“. ڪيترن آفريڪي ماڻھن جو اهو عقيدو آهي ته ان جي ئي ڌرتي سٺو فصل ڏئي ٿي جيڪو حاڪم ٻار ڄڻڻ ۾ مڙس ماڻھو آهي. (1. ڪتاب An African Survey: ليکڪ لارڊ هيلي، ڇاپو ٻيو: ص. 30.)
ڪن قبيلن ۾، خاص ڪري مسلمانن ۾، ڇوڪرين جي شادين ۾ ماءُ پيءُ جو به هٿ ٿئي. پر بنتو قبيلن ۾ ڇوڪريءَ تي اهڙو زور نٿو هلي. هوءَ مڙس کي ڏسڻ وائسڻ بنا، هن وٽ پارسل طور نٿي پھچي. مڙس ۽ پيءُ، ٿورو گهڻو ظالم هر سوسائٽيءَ ۾ ٿي سگهن ٿا. پر بنتو قبيلن ۾ ڇوڪريءَ تي اهڙو زور زبردستي ناهي. هوءَ مڙس کي پاڻ ئي پسند ڪري ٿي ۽ ڪيترين ئي حالتن ۾ مڙس کان وڌيڪ ڪمائي ٿي. جيئن اسان وٽ ڪيتريون ئي هيٺاهيون ذاتيون: ڀيل، باگڙي، ڪولھي، ٻاليشاهي، گرگليا وغيره. جن کي اسان کڻي ايترو تھذيب يافته نه سمجهون جو هو پڙهيل ڳڙهيل نه آهن. پر پئسي پونجيءَ جي معاملي ۾ چڱا خاصا، اڇا اجرا ڪپڙا پائڻ وارا سندن قرضي هوندا. انھن قومن جي ذاتين جون زالون، يورپ جي عورت کان به وڌيڪ آزادي ماڻين ٿيون: ڦٽيون چونڊڻ، ڀاڄيون ۽ گدرا، ونگا پوکڻ، مٽي ۽ پني جا رانديڪا ٺاهي وڪڻڻ. ويندي پِني پڻ پئسو جمع ڪن ٿيون. هو مڙسن جي ڪمائي تي ڀاڙين نٿيون. سو هي آفريڪي بنتو زبانون ڳالھائيندڙ غير مھذب ڇوڪرين جو گهٽ ۾ گهٽ اهو ته رعب هلي ٿو. منجهن ڪجهه وڌيڪ بھتر قيبلا: مثال طور: ”چاگاز“ جون ڇوڪريون ته شاديءَ وقت به ڦِريو وڃن_ جي هنن کي کڙڪ پئجيو وڃي ته سندن ٿيڻ وارو مڙس ردي قسم جو آهي.
ڪيترن قبيلن ۾ اهو آهي ته شاديءَ وقت ڇوڪريءَ جو Virgin (ڪنوارو) هجڻ ضروري شرط رکيو وڃي ٿو ۽ شاديءَ کان اڳ يا پوءِ ڪنھن ڌارئين سان جنسي تعلقات کي تمام خراب سمجهيو وڃي ٿو. ان طرف ايڏو ڌيان رکيو وڃي ٿو، جو ڪنھن جي چوڻ مطابق، ڪن علائقن ۾، اهو رواج عام آهي ته ڊگهي سفر تي وڃڻ کان اڳ مڙس زال جي مخصوص عضوي جو سيبو ڪري وڃي ٿو جنھن ۾ پيشاب لاءِ فقط سنھڙو سوراخ ڇڏيو وڃي ٿو. اهو طريقو تمام سور وارو۽ ظالماڻو سمجهيو وڃي ٿو.
ان کان سواءِ هتي جي رواجن مطابق جيسين هڪ ٻار ٿڃ تي آهي ته ان وچ ۾ پيٽ ٿيڻ خراب سمجهيو وڃي ٿو. ساڳي وقت ٻار کي ٻن سالن کان اڳ ٿڃ ڇڏائڻ به صحيح نٿو سمجهيو وڃي. ان ڪري اهڙن قبيلن ۾ عورتون گهٽ ۾ گهٽ ٻن سالن جي ساهي پٽڻ بعد ٻار ڄڻين ٿيون. (1. ڪتاب Mau Mau and the Kikuyu: ليکڪ ايل ايس بي ليڪي، صفحو 19.) ان بابت هڪ اها به ٿيوري ٻڌائي وڃي ٿي ته پيٽ ٿيڻ شرط، ٻچي دانيءَ ۾ ترسيل Semen، سندس ٿڃ جي کير تي زهريات جو اثر پيدا ڪري ٿي.
ان سلسلي ۾ ٻار جي روڪ لاءِ عورت سان هم بستريءَ کان جهل نه ڪئي ويندي آهي پر برٿ ڪنٽرول جا بيحد ڏکيا طريقا استعمال ڪيا وڃن ٿا. (2) ڪتاب Knowing African: ليکڪ ايڊون ڊبليو سمٿ.