سوڊان جي باغين وٽ بدين جو يرغمالي
اياز ٻڌايو ته ” 24 مارچ تي اسان کي ٻئي هنڌ شفٽ ڪيو ويو. اڌ ڪلاڪ جي مفاصلي بعد ان هنڌ تي آءِ سي آر سي (انٽرنيشنل ڪميونٽي آف ريڊ ڪراس) جا 2 نمائندا هڪ ڪئناڊا جو نڪولس ۽ ٻيو سوئيٽزر لينڊ جي نرس مارسيل اسان سان مليا ۽ فارم ڀريا. اسان کي پنھنجن پيارن ڏانھن خط لکڻ لءِ چيو ويو۽ ايڊريس به ورتي وئي. مون پنھنجي اسلام آباد واري وڏي ڀاءُ اختر کي خط لکيو ۽ چيو ته آئون سکيو ستابو آهيان، وقت تي ماني ملي ٿي، سڀني کي ياد ڪريان پيو، هنن مون کي ڪو نقصان ناهي پھچايو، جلدي ڇڏي ڏيندا. امان ۽ بابا جو خيال رکجو. اهو خط باغين کي پڙهايو ويو. پر هنن چيو ته هنن (يعني اسان) تي اعتبار آهي، ڀلي ڇا به لکن ۽ جي وائرليس آهي ته هنن کي پنھنجي گهر ڳالھرايو. آءِ سي آر سي وارن سيٽلائيٽ فون ذريعي اسان ٽنھي کي ڳالھرايو. پھرين ٻنھي ڀارتين ڳالھايو، آخر ۾ منھنجو وارو آيو. مون پنھنجي اسلام آباد واري ڀاءُ کي فون ڪري حال احوال ڪيو، هو ڏاڍو خوش ٿيو. مون پنھنجي ڀاءُ سان سنڌي ۾ ڳالھايو پر هنن ٻولي تي ڪو اعتراض نه ڪيو. ڀاءُ مون کي ٻڌيو ته هتي ميڊيا تمام گهڻي سرگرم آهي، اسان ڪوشش ڪريون پيا. اڍائي منٽن جي ڪال مون کلندي کلندي بند ڪري ڇڏي. خبر ناهي آئون ڪيئن نارمل رهيس. جان نڪولس مون کي چيو ته توهان کي جيڪا شيءِ کپي ته ٻڌايو ته اڳئين واري وٺي اچان. مون کين چيو ته مون کي ”اليون منٽ“ ناول آڻي ڏجو، اهو اڌ۾ رهجي ويو آهي،جنهن کي پورو ڪرڻ چاهيان ٿو. ان ڳالهه تي هو ڏاڍو کليو ۽ چيو ته توکي هن صورتحال ۾ به ناول پورو ڪرڻ جي لڳي آهي، جنھن بعد اسان کل ڀوڳ ڪندي هڪٻئي کي الوادع ڪيو ۽ وري ساڳئي هنڌ اسان کي شفٽ ڪيو ويو. مون کي خبر نه آهي ته ان دوران مون کي ڪھڙي قوت سپورٽ ڪري رهي هئي، جو آئون نارمل هئس، جڏهن ته هو ٻئي انڊين روئندا هئا. 25 مارچ تي انھن جي انٽيليجنس جا ماڻھو مون وٽ آيا ۽ چيو ته توهان جا ماڻھو گوڙ پيا ڪن. مون کي روزانو جي بنياد تي صبح شام ٻڌائيندا هئا ته توهان جي گهر ماڻھو اچ وڃ پيا ڪن، توهان جي ملڪ جي اسيمبلي ۾ رڳو توهان جو نالو ورتو پيو وڃي. توهان جي رياست جي هڪ اڳواڻ نوٽيس ورتو آهي، ڪجهه تنظيمون به توهان لاءِ ڪم ڪري رهيون آهن، پر اسيمبلي ۾ خطاب سميت جيڪي ماڻھو ڳالھائين پيا، اسان کي سمجهه ۾ نٿو اچي. رڳو تنھنجو نالو سمجهه ۾ ٿو اچي. اسان وري به ذاتي طور چيف ڪمانڊٽ کي توهان جي اخبارن جا فوٽو موڪليون ٿا. ان ڳالهه تي به ڀارتين پريشان ٿي مون کي چيو ته توهان جي حڪومت توهان جي آزاديءَ لاءِ ڪم ڪري پئي، اسان جو ڇا ٿيندو؟ اهڙي ريت مون کي روز رپورٽ ڏني ويندي هئي ته پاڪستان ۾ توڙي ٻين ملڪن ۾ منھنجي لاءِ ڇا پيو ٿئي ۽ منھنجي ذهن ۾ اهو هوندو هو ته زندگي لکيل هوندي ته ملندي نه ته بيوس ته اڳ ئي آهيان. 28 مارچ تي ڊاڪٽر رڪ مچار اسان جي آزادي جو حڪم ڏنو پر اتان جي ڪجهه عام ڌرين مخالفت ڪندي چيو ته ڪجهه عرصو اڳ اسان جو هڪ اڳواڻ ڪينيا مان گرفتار ٿيو هو، ان جي خبر نه پئي ڏني وڃي. هنن ٽنھي جي نالن تي انھن سان بارگيننگ ڪئي وڃي. سڄو ڏينھن اهو بحث هليو، ڪجهه باغين چيو ته اسان رڪ مچار جي حڪم کي مڃينداسين. جنھن بعد 29 مارچ جي رات جو دير سان اسان کي چيو ويو ته صبح جو سوير اٿجو ۽ توهان کي آزاد ڪيو ويندو. مون صبح جو سوير اٿي پنھنجي ڪمپني واري وردي پاتي ۽ نيرن ڪئي، جنھن بعد انھن جي قبيلي جا تمام گهڻا ماڻھو اسان سان ملڻ آيا ۽ تمام سٺي انداز ۾ اسان کي الوداع ڪيو. پگاڪ سٽي کان اسان 20 منٽن جي مفاصلي تي اٿوپيا بارڊر تي (جنھن کي هو پل چوندا هئا) اسان کي ٻئي وفد حوالي ڪيو ويو. اتان هڪٻئي کان موڪلايوسين. منھنجي پاڪيٽ ۾ رڳو سروس ڪارڊ هو. رڪ مچار جو خاص ماڻھو وليم ڊيگ اسان سان گڏ هو. جنھن کي اهو ٽاسڪ ڏنو ويو ته هو اسان کي خارطوم تائين پھچائيندو. ڏيڍ ڪلاڪ جي سفر بعد گمبيلا سٽي پھتاسين، جيڪو سياحت وارو شھر آهي. هوٽل ۾ منجهند جي ماني کائڻ بعد ايئرپورٽ لاءِ روانا ٿياسين. ساڍا 4 وڳي جھاز اڏاميو ۽ اسان گمبيلا کان اديس ابابا (Addis Ababa) سفر ڪيو، جتي اٿوپيا جي آفيشلز اسان جي آجيان ڪئي ۽ سفير جي ڪمري ۾ ويھاريو ويو ۽ معذرت ڪئي وئي ته سفير ڪجهه سببن جي ڪري نه اچي سگهيو آهي. انٽيجيلنس جا ماڻھو به اتي موجود هئا، جنھن بعد سوڊان حڪومت جي خاص جيٽ جھاز ۾ اسان کي خارطوم لاءِ روانو ڪيو ويو. خارطوم ايئرپورٽ تي جيئن ئي جھاز وي آءِ پي لائونج آڏو پارڪ ٿيو ته اتي وڏي انگ ۾ ميڊيا۽ حڪومت جا ماڻھو ۽ پاڪستاني آفيشلز به اسان جي آڌر ڀاءُ لاءِ بيٺل هئا. جھاز مان سڀني کان پھرين آئون لٿس ته منھنجي لاءِ سرپرائيز اهو هو ته منھنجا مھراڻ يونيورسٽي جا دوست سليمان، الياس، اساما، اي ڪي ايل لاهور ڪمپني جا دوست، منھنجو ڀاءُ بابر ۽ ٻيا موجود هئا. جن شاندار آجيان ڪئي ۽ ويلڪم ويلڪم جا نعرا هنيا. اتي پرڏيھي ميڊيا مون سان ڳالھايو جن کي به مون باغين جو پيغام ڏنو ته ”سڀ پرڏيھي ماڻھو ملڪ ڇڏي وڃن. اسان جا معاملا ٺيڪ ٿي وڃن ته اچجو، اسان پاڻ آڌرڀاءُ ڪنداسين ۽ جيڪڏهن ڪا عالمي برادري اسان جي ٺاهه لاءِ وچ ۾ اچي ٿي ته آجيان ڪنداسين.“ ٻه ڏينھن خارطوم ۾ رهياسين، اتي پاڪستاني سفير زاهد پاسپورٽ ۽ پاس جو بندوبست ڪيو. جنھن بعد پھرين اپريل تي ڇنڇر واري ڏينھن قطر ايئر لائين ذريعي صبح جو ساڍي ستين وڳي پاڪستان پھتس، ايئرپورٽ تي به شاندار آجيان ٿي، جنھن بعد قافلو گلشن حديد پھتو ته پي ايڇ آر او ۽ سنڌ گريجوئيٽ ايسوسيئيشن طرفان آجيان ٿي. صبح جو اٺين وڳي ڪراچي مان نڪتاسين ۽ شام جو ساڍي 5 وڳي بدين پھتاسين.“
اياز جمالي اهو به ٻڌايو ته باغي نوئر قبيلي جا هئا ۽ پاڻ ۾ نوئري ڳالھائيندا هئا، جڏهن ته اسان انگريزي ۽ عربي ۾ ڳالھائيندا هئاسين. هنن جو علائقو سرڪار لاءِ نوگو ايريا هو. هنن وٽ توپ، ٽينڪ، ايئرڪرافٽ، ميزائل، راڪيٽ لانچر، مشين گن ۽ ٻيا ڪيترائي جديد هٿيار هئا. اتي هنن جي پنھنجي حڪومت هئي. باغين جي سردار رڪ مچار (Riek Machar) پيغام ڏنو ته اسان ڌاڙيل ناهيون، اسان جو پنھنجو نظريو آهي، جنھن تحت هي اغوا ٿي ويا. قيد دوران مون انھن کي چيو ته آئون واندو آهيان، مون کي اسڪول ۾ وٺي هلو ته توهان جي ٻارن کي پڙهايان، يا وري انجنيئرنگ سيکاريان، جنھن تي هنن چيو ته اسان جا ڇوڪرا جذباتي ۽ اڻ پڙهيل آهن. پاڪستاني ۽ چيني ۾ ڪو فرق نٿا سمجهن، ڪٿي هو توهان کي نقصان نه پھچائين.
هو فريڊم فائيٽر هئا، 62 قبيلن گڏ ٿي اهو هڪڙو باغي گروپ ٺاهيو هو. انھن جي خواهش هئي ته جمھوريت اچي، سڀني کي برابري جو حق ملي. انھي جون عالمي ميڊيا وارن سان به ڳالهيون هليون، پر ڪامياب نه ٿيون. هنن جو مذهب عيسائي آهي پر ڪجهه مسلمان به آهن. هنن ۾ خدا تعاليٰ تي يقين رکڻ وارا ماڻھو به هئا، اخلاقن تمام سٺا هئا. اغوا ٿيڻ وقت مون سوچيو هو ته آخري ڏينھن اچي ويو آهي، آئون پرائي وس هئس، خوف هو ته ماري ڇڏيندا، پاڻ کي آٿت به ڏيندو رهيس، مون اغواجي ڪجهه ڪلاڪن ۾ ئي باغين سان دوستي ڪري ڇڏي ۽ ٻن ڏينھن جو سفر ڪري پوءِ هڪ هنڌ تي پھتاسين. مون کي دل ۾ ڪيترائي وسوسا اچي رهيا هئا، انھن کي ختم ڪرڻ لاءِ ڪتاب پڙهڻ تي ڌيان ڏنم ۽ يقين هو ته آزاد ٿيندس. ميڊيا ۾ معاملو اچڻ تي هو ڏاڍا خوش ٿيا ۽ هنن اهو سوچيو ته سندن آواز دنيا تائين پھچي رهيو آهي. پاڪستان بابت سندن خيال هو ته هنن جو ان کان اڳ ڪڏهن به پاڪستان سان واسطو نه پيو، پر مون ذريعي، هنن چيو ته ”پاڪستان سان اسان سٺا لاڳاپا چاهيون ٿا، اسان توهان کي آزاد ڪري رهيا آهيون، جنھن سان اميد آهي ته اڳتي پاڪستان اسان سان سھڪار ڪندو ۽ پاڪستان اسان سان سٺا لاڳاپا رکندو.“
اياز جمالي چيو ته ”جنھن جاءِ تي منھنجي ٽن ساٿين کي قتل ڪيو ويو اتان ٽامس جو ته لاش ملي ويو پر جهنگ ۾ جنھن هنڌ يوسف ۽ منتور کي قتل ڪري اڇلايو ويو، انھن جا لاش اڃا تائين ناهن مليا. ان هنڌ جو نقشو مون ڪمپني وارن کي موڪليو آهي پر اتي ڪيترائي چيريندڙ ڦاڙيندڙ جهنگلي جانور هئا، شايد ئي هو بچي سگهيا هجن. بازيابي بعد ڪمپني وارن خير خيريت لاءِ رابطو ڪيو. مون انھن کي چيو ته ڪمپني بند ڪريو نه ته اڃا وڌيڪ ماڻھو مرندا. ان ڪمپني ۾ 100 کان وڌيڪ پاڪستاني ڪم ڪري رهيا آهن، باغين چيو آهي ته هي اسان آخري ڀيرو پرڏيھي ڇڏي رهيا آهيون، ان بعد اسان پرڏيھين کي به گولين جو کاڄ بنائينداسين. هن انٽرويو ذريعي سڀني سنڌ واسين کي اهو پيغام ڏيڻ چاهيان ٿو ته پرڏيهه ڪمائڻ ڀلي وڃو، فقط پاڪستاني نه پر سڄي دنيا ڪمائڻ وڃي ٿي، پر مھرباني ڪري اهڙي ملڪ ۾ وڃو ، جتان جي توهان کي خبر هجي، توهان کي ملڪ جي حالتن جي به چاڻ هجڻ گهرجي. منھنجو بچڻ ته معجزو هو پر ضروري ناهي ته هر ڀيري ايئن ٿئي. سوڊان ۾ رهندڙ ڀائر جلد کان جلد واپس هليا اچن، حياتي کي وڌيڪ ڪا شيءِ ناهي. حياتي هوندي ته نوڪريون پيون ٿينديون. هاڻي منھنجي ڪوشش هوندي ته پنھنجي ملڪ ۾ ئي نوڪري ڪريان. سنڌي سدائين هوم سڪنيس ۾ رهيا آهن، نئين ٽھي ٻاهر نڪري رهي آهي. مون کي ڪمپني 2 هزار ڊالر (2 لک رپيا) پگهار ڏيندي هئي، منھنجو رڳو فون جو خرچ 100 ڊالر هوندو هو، باقي سڄو پگهار آئون گهر موڪليندو هئس. منھنجو کاڌو پيتو ۽ رهڻ جو خرچ ڪمپني جي خرچ تي هوندو هو. 35 ڏينھن پنھنجي گهر هوندو هئس ۽ 35 ڏينھن ڊيوٽي هوندي هئي. ان ڊيوٽيءَ ۾ ڀلي عيد اچي وڃي يا وري ٻيو ڪو ڏڻ، پر ڊيوٽي ڪرڻي هوندي هئي. مون ڪمپني وارن کي اغوا ٿيڻ کان ڪجهه ڏينھن اڳ ئي استعيفا ڏني هئي. پر پاڪستان اچڻ کان ٻه ٽي ڏينھن اڳ مون کي اغوا ڪيو ويو. منھنجي شادي 15 اپريل تي رٿيل هئي، سمورا خواب چڪناچور ٿي ويا هئا، پر هاڻي شڪر آهي جو شيڊيول مطابق شادي ٿي رهي آهي، دعوت ناما ورهايا پيا وڃن، سڀني ماروئڙن جو ٿورائتو آهيان، جن منھنجي لاءِ دعائون ڪيون ۽ هن ڏکئي وقت ۾ منھنجي ۽ منھنجي گهر ڀاتين جو ساٿ ڏنو. ”ڪاوش“ جي سرواڻ علي قاضي جو به ٿورائتو آهيان، جنھن پڻ منھنجي بازيابيءَ ۾ تمام گهڻو ڪردار ادا ڪيو.“
اياز جمالي ٻڌايو ته ”بابا ايگريڪلچر جو رٽائرڊ ڊرائيور هو، وڏي مشڪل سان مون مهراڻ يونيورسٽيءَ مان تعليم حاصل ڪئي. ڪنھن وقت ماني کائڻ جا به پئسا نه هوندا هئا، سفر جا پئسا نه هجڻ سبب پنڌ هلڻو پوندو هو. رڳو اسڪالرشپ ڳوليندا هئاسين، اوڌار تي ماني کائيندو هئس. مھراڻ يونيورسٽي مان انجنيئرنگ ڪرڻ بعد منھنجو ڀاءُ بابر جيڪو اي ڪي ايل ڪمپني لاهور ذريعي سوڊان ويو، جڏهن نوڪريون آيون ته مون به درخواست جمع ڪرائي ۽ منھنجي به سليڪشن ٿي وئي. اهڙي ريت آئون به 2014ع ۾ سوڊان پھتس.
اياز جمالي جي پيءُ غلام حسين جمالي ٻڌايو ته ”جنھن ڏينھن اياز اغوا ٿيو، ان ڏينھن اسان کي نه ٻڌايو ويو. ان ڏينھن اسان جي گهر جي ڪيبل ڪاٽي وئي، هر شيءِ کان بي خبر رکيو ويو پر ٻئي ڏينھن تي ٻڌايو ويو ته پيرن هيٺان زمين نڪري وئي. ذهن ۾ اهو هو ته اياز وحشين جي هٿ ۾ آهي. اها خبر ٻڌندي ئي منھنجو اندر کاڄي ويو هو، اکين ۾ ڳوڙها اچي ويا هئا، ڪنھن سان به انھن 12 ڏينھن ۾ ڳالھائي نه سگهيس، ڇاڪاڻ جو 4 سال اڳ به بابر ۽ اياز کي اغوا ڪيو هو، وري ٻيھر هن واقعي منھنجو جيءُ جهوري ڇڏيو. مڪمل طور مايوس ٿي ويس. 12 ڏينھن ۾ معجزو ٿيو ۽ منھنجو پٽ واپس اچي ويو، جنھن ۾ ميڊيا جو تمام وڏو ڪردار آهي. آئون ڊرائيور ۽ اڻ پڙهيل ماڻهو آهيان. پنھنجي ٻارن کي سٺي تعليم ڏياري اٿم.
اياز جمالي جي ڀيڻ عابده جمالي ٻڌايو ته ”فيس بڪ ذريعي خبر پئي ته اسان جو ڀاءُ اغوا ٿي ويو آهي. اسان امان ۽ بابا کي شروع ۾ نه ٻڌايو پر جڏهن کين خبر پئي ته اسان کي انھن جي حياتي جو تمام گهڻو ڊپ هو. امان ۽ بابا جي حالت تمام گهڻي خراب هئي. اسان انٽرنيٽ ذريعي ماڻھن سان رابطا ڪيا ۽ اپيلون ڪيون. هڪ ڏينھن ۾ پاڪستان توڙي پرڏيھي سفارتڪارن سان رابطا ڪيا ۽ روزانو جي بنياد تي صبح شام اپيلون ڪندا هئاسين. ان دوران منھنجا فيس بڪ اڪائونٽ بلاڪ ٿي ويا ۽ اسان ڏينھن ۾ 700 اپيلون ڪندا هئاسين. مختلف ملڪن ۾ رهندڙ سنڌي ڀائرن توڙي ڀينرن اسان جي مدد ڪئي. هڪ ڏينھن اهڙو آيو جو اسان ان باغين جي گروپ تائين پھچي وياسين ۽ هو اسان سان رابطي ۾ آيا. هنن اسان کي پنھنجا سُور ٻڌايا، ڀاءُ جي خبرڏيندا رهيا، عابده جمالي ٻڌايو ته انھن 12 ڏينھن دوران هڪ منٽ به ننڊ نه آئي، 24 ئي ڪلاڪ رڳو ڀاءُ جي خبر جو انتظار هوندو هو. باغين جي گروپ جي هڪ شخص چيو ته “توهان فڪر نه ڪريو، توهان جو ڀاءُ صحيح سلامت گهر پھچندو، آئون زندگي جو قسم ٿو کڻان ته توهان جي ڀاءُ کي گهر پھچايو ويندو.”