الطاف شيخ ڪارنر

سانباھو سمونڊ جو

نورالھدا شاھ لکي ٿي: ”الطاف شيخ سنڌي ادب ۾ گهڻو لکڻ، پڙھڻ ۽ ڇپجڻ وارو ليکڪ آھي. اھا مڃتا پنھنجي جاءِ تي اٽل آھي تہ ھو سنڌيءَ ۾ سفرنامن کي اوج ڏيڻ وارو اڪيلو ليکڪ آھي، جنھن سنڌي ادب ۾ سفرنامن واري ڀاڱي کي ڀرپور نموني سان نڀايو آھي. الطاف شيخ اسان جو اھو ذھين ليکڪ آھي جنھن وٽ سوچ جو اھو وسيع ڪينواس آھي، جنھن تي سنڌي ادب جي سفرنامي وارو ڀاڱو پوريءَ سندرتا سان چِٽيل آھي.“

  • 4.5/5.0
  • 13
  • 1
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • الطاف شيخ
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book سانباھو سمونڊ جو

عورتن جو طھر ۽ ٻيون رسمون

ڪيتريون ڳالھيون هتي جي شيدين بابت آفريڪا جي ٻنھي ڪنارن تي ٻڌبيون. مثال طور ڪيترن آفريڪي قبيلن ۾ خاص ڪري ڪيڪويو، جپانين وانگر چپن تي چمي نه ڏيندا. ساڳي مائٽيءَ ۾ شادي سخت ڏوهه سمجهن ٿا. ڪن قبيلن ۾ ته مڙس کي سس اڳيان ۽ زال کي سھري اڳيان وهڻ جي موڪل نه هوندي آهي. ڪن قبيلن ۾ بيواهه عورتن کي سخت نڀاڳو سڏيو وڃي ٿو ته ڪن ۾ وري هن جي شادي سندس ڪنھن ڪنواري ڏير سان ڪرائي وڃي ٿي. عورت کي اڪيلو ڇڏڻ، قبيلي جي ناموس کي ڌڪ رسائيندڙ ڳالهه سمجهي وڃي ٿي. ڪي ڪي اهڙا آفريڪي قبيلا چيا وڃن ٿا، جن ۾ بيوهه سان شادي ڪرڻ لاءِ ڪو مرد نه ملندو آهي ته ڪنھن ٻي واندي عورت سان ڪرائي وڃي ٿي. يعني هڪ ماءُ جي ٻارن جي ٻي عورت ”ماٽيلو پيءُ“ به ٿي.
آفريڪا ۾ ٻه ڳالھيون ٻيون به آهن، جيڪي ڌارئين کي ڇرڪائين ٿيون: هڪ ”ڪنوار جو ملھه“ ۽ ٻيو ”عورت جو طھر“. پھرين ڳالهه ته اسانجي ننڍي کنڊ جي ماڻھن لاءِ خاص اهميت نٿي رکي جو اڃا تائين اسان وٽ ڪجهه ڪجهه ذاتين ۾ ڪنوار جا پئسا ورتا وڃن ٿا. پر اها ڳالهه، هتي آفريڪا ۾ جتي ڪٿي آهي، سواءِ چند شھر جي ماڻھن جي_ جن جو ڪنھن ڪڙم قبيلي سان ڳانڍاپو نه رهيو آهي. سڄي آفريڪا_ اوڀر، وچ ۽ ڏکڻ آفريڪا جي سڀني شيدي قبيلن ۾ عام آهي ته ڪنوار جو ملھه ڏيڻ بنا گهوٽ شادي نٿو ڪري سگهي.پوءِ اها قيمت هو ڪنھن به نموني ۾ ادا ڪري سگهي ٿو. ماهيو، ڳائو، ريڍو، ٻاڪرو مال ڏئي يا اٺ، گهوڙو، مئل هاٿي (عاج لاءِ)، مئل واڳون (چمڙي کل لاءِ) ڏئي يا پئسي روڪڙ جي صورت ۾. يا گهوٽ کي سھري جي زمين تي ڪجهه عرصي لاءِ پورهئي ۾ همراهي ڪرائڻي پوندي آهي.
ڪينيا ۾ اڄڪلهه ڪنوار جو ملهه گهٽ ۾ گهٽ ٽي گابيون آهن. يا ان جي برابر جي قيمت. هڪ ڳالهه ڌيان طلب آهي ته آفريڪا ۾ پنھنجي ڌيءَ جو سڱ ڏيئي پئسا وٺڻ ۾ ڪو ڪمائي ڌنڌي جو پھلو ناهي پر هتي جي غريب ماڻھن وٽ پوک يا کير /سواريءَ جا جانور ۽ اولاد سڀ هڪ برابر آهن. جيئن اسان وٽ ڳوٺن ۾ غريب هارين جا ننڍا وڏا ٻار، عورتون، ڍڳا، ٻڪريون گهر جي ترقي ۽ خوشحاليءَ لاءِ هڪ جيتري اهميت رکن ٿا. هر ٻار پنھنجي عمر سارو پيءُ کي ڪم ڪار ڪرائيندو . اڃا ٽن چئن سالن جو هوندو ته پنھنجي پيءُ لاءِ ماني کڻي ويندو. پوءِ وڏو ٿي ٻڪريون چاريندو. ڪاٺيون ڪندو. ماءُ کي ڦٽيون چونڊڻ ۾ مدد ڪندو، پيءُ کي ٻج ڇٽرائيندو، گُڏ ڪرائيندو، جهار هڪلرائيندو ۽ اڃان به وڏو ٿي هر ڪاهيندو ۽ ٻيا ڏکيا ڪم ڪندو.
تيئن هتي آفريڪا ۾ به ڍڳا، ڍور، مال وٿاڻ، کير پٽ ٻار ٻچا_ سڀ هڪ ئي ڪئٽگريءَ ۾ اچن ٿا. جن جو ڪم ۽ پھريون مقصد اهي پورهيو ڪري گهر کي بک کان پري رکڻ. جيئن هڪ ناول نويس ليکڪا پرلس. ايس. بڪ جي جڳ مشھور ڪتاب Good Earth ۾، ڏڪار وقت، ڍڳي وڪڻندڙ همراهه ڪيڏو دل من هڻي ٿو. نيٺ جڏهن کيس ۽ ٻارن کي، بک پاهه ڪري ٿي ته پوءِ عين موقعي تي فيصلو ڪري ٿو ته ڍڳي وڪڻڻ بدران ڇو نه زال کي وڪڻي اچان. ڍڳي / ڍڳو ته وري به کير ڏئي ٿي / هر ڪاهي ٿو. سو ان ريت هتي آفريڪا ۾ به گهر جي ڪم ڪار واري هڪ پھر_ ڌيءَ، هلي وڃي ته ان جي بدلي ۾، ڪجهه ته ملڻ کپي. مثال طور ڪو جانور ئي سھي جو ڪم ۾ ان جيتري مدد ڏئي سگهي. اهو ئي سبب آهي جو آفريڪا ۾ جنھن کي گهڻا ٻار اهو وڌيڪ خوشنصيب سمجهيو وڃي ٿو، جو هن کي ڪم ڪار ۽ ڪمائڻ ۾ گهڻي مدد ملي ٿي. ڪو ٻني ٻاري تي ڪم پيو ڪري. ڪو مال لاءِ گاهه پٺو پيو ڪري. ڪو شڪار ڪري يا (چوريءَ) هاٿي واگهو ماري انھن جا ڏند ۽ کلون پيو وڪڻي، ڪپڙو لٽو ۽ ٿانوَ پيو آڻي. جي شھر ويجهو آهي ته فارينر ۽ امير آفريڪي ماڻھن جي گهرن ۾ ڪم ڪار ڪري پئسو پيو آڻي ۽ گهر ۽ قبيلي کي سکيو ستابو رکيو ويٺو آهي.
هڪ ٻيو پھلو ڪنوار جا پئسا گهرڻ جو اهو به آهي ته اهي پئسا هڪ قسم جي Good Will سمجهي وڃي ٿي. ان پٺيان اها سوچ آهي ته: هڪ گهوٽ جيڪو ٽي گابيون يا ٻه تولا سون جا ڪنوار کي حاصل ڪرڻ لاءِ قربان نٿو ڪري سگهي، اهو شاديءَ کانپوءِ ڇوڪريءَ کي ڇا سکيو رکي سگهندو.
پٽ ٻار جو طھر (Circumcision) اتر آفريڪا جي مسلمان ملڪن: لبيا، آلجيريا، مصر، سوڊان، موراڪو، ٽيونيشيا وغيره ۾، اسان وانگر عام آهي ۽ ننڍي هوندي نه ته بالغ ٿيڻ وقت طھرايو وڃي ٿو. طھر مسلمانن کان سواءِ ڪيترن عيسائي ۽ لا مذهب شيدين ۾ به عام آهي. ڪجهه ميڊيڪل (صحت) جي خيال کان ڪجهه رسم رواج کان. وچ آفريڪا جي ملڪن ۾ جتي جهنگل ۽ گهاٽن ٻيلن ۾ اڻ سڌريل شيدي رهن ٿا، اتي ڪن ڪن قبيلن: انگوني، لوئر، چيوا ۽ بيمبا قبيلن ۾ مردن جو طھر صفا نه ٿئي. ماسائي قبيلن ۾ کولو (Prepuce) سڄو وڍڻ بدران اڌ ڪپيو وڃي ٿو. باقي اڌ هيٺ لڙڪيل رهي ٿو. جن قبيلن ۾ طھر ڪيو به وڃي ٿو ته ننڍن ٻارن جو نه پر بالغ ٿيڻ بعد، رسم طور، قبيلي جي يڪن پنجاهه سٺ جوانن جو هڪ ئي وقت ٿئي. جيئن ڪن آمريڪن يونيورسٽين مان هر سال نڪرندڙ گريجوئيٽن جي بئچ (ٽولي) جو نالو رکيو ويندو آهي، تيئن طھر وقت هنن ٽولن جا به نالا رکيا ويندا آهن. مثال طور: لوميري (ننڍي پکيءَ جو آفريڪي نالو جيڪو فصل کائي چٽ ڪندو آهي)، ال ڪوپائي (اڇو خنجر)، الڪوشو (ڦورو)_ وغيره وغيره. (1. ڪتاب East African Back Ground: ليکڪ جي. ڊبليو هنٽنگفورڊ: ڇاپو 1950.)
عورتن جي طھر بابت ڪيتريون ئي ڳالھيون ٻڌڻ ۽ پڙهڻ ۾ اينديون. ڪيڪويو (Kikuyus) قبيلي جي ته سڀني عورتن جو طھر ٿئي. پر ميرو، ڪامبا ۽ ڪجهه نادي، هيھي، دوروبو ۽ ٻين قبيلن ۾ پڻ عورتن جو طھر عام ڳالهه سمجهي وڃي ٿي ۽ ڪجهه قبيلن ۾_جيئن ته ڏکڻ آفريڪا جا زولو (Zulu) وغيره ۾ اها رسم بنھه ناهي.
زناني طھر ۾، عورت جي لبلبي (Clitoris) وڍي وڃي ٿي، ۽ ڪن قبيلن ۾ عورت جو (Labia_Majora) ۽ (Labia _Minora) پڻ مٿان مٿان ڪتريو وڃي ٿو. اها آپريشن تڏهن ڪئي وڃي ٿي، جڏهن ڇوڪري ڏهن کان چوڏهن سالن جي ڄمار جي ٿئي ٿي. اها رسم به مردن وانگر ٽولن ۾ ٿئي ۽ خاص قسم جون زالون ادا ڪن. جيئن اسان وٽ هيڏي ترقيءَ ۽ انگريزي دوائن هوندي به نڪ ۽ ڪن ٽوپڻ جو ڪم عام عورتون، سبڻ ڀرڻ جي ڪَٽ لڳل سئيءَ سان، بنا ڪنھن Local Anaesthesia ۽ Anti Septic استعمال ڪرڻ جي سر انجام ڏين، ساڳي طرح ڳوٺن ۾ اڃا تائين، ڊاڪٽرن بدران حجام طھر ڪن ۽ وهندڙ رت ۽ ڦٽ مٿان ڦلھير ٻرڪي پٽي ٻڌيو ڇڏين. اهڙي طرح هتي آفريڪا ۾ اسان جي ڳوٺن جھڙو به حال نه آهي. خاص ڪري جتي انگريز نه رهيا آهن اتي ته ڪو دوا درمن جي به بھتر اميد نٿو رکي سگهجي. ڪڏهن ڪڏهن هلڪي سلڪي ڦٽ ڦرڙيءَ جو علاج به ناممڪن هوندو آهي. ان لاءِ ڪو ايشيا يا يورپ جو ملڪ ڳولڻو پوندو آهي. سو هي عورتن جو طھر (Circumcision) ته وڏي ڳالهه ٿي. جيتوڻيڪ ڪيترو به کڻي خبرداريءَ سان ڪيو وڃي، ان هوندي به ڪيترائي خطرناڪ نتيجا نڪرن ٿا. ان طھر بابت ڪو به تسلي بخش سبب نٿو ٻڌائي. آفريڪن دوست اهو ئي ٻڌائي ڳالهه ٽاريو ڇڏين ته عورت جو Clitoris وڍڻ سان هن جي شھوت مريو وڃي ۽ هوءَ نفساني ۽ شھواني (Sexual) خواهشن کان پاڪ رهي ٿي. بھرحال Cliterodectomy کانپوءِ به، اهو ٻڌايو وڃي ٿو ته عورت جنسي تعلقات مان مزو وٺي سگهي ٿي(1. ڪتاب Behind God’s Back : ليکڪ فارنس، صفحو 208 ۽ 209.)
تعجب جي ڳالهه اها آهي ته ڪيڪويو قبيلي ۽ مائو تحريڪ جو ليڊر ۽ ڪينيا جي آزاديءَ بعد پھريون پرائيم منسٽر جومو ڪينياتا جھڙي ماڻھوءَ، پنھنجي ڪتاب ۾ ان رسم جو نه فقط بچاءُ ڪيو آهي پر تعريف جا ڍڪ ڀريا آهن. (2. ڪتاب جو نالو Facing Mount Kenya).
هن چئپٽر جي سلسلي ۾ پڙهندڙن جي دلچسپيءَ لاءِ آفريڪا ۾ نوڪري ڪندڙ اسان جي ڊاڪٽرن کان پڇيل ڪجهه سوالن جا جواب ڏئي رهيو آهيان:
سوال: عورت جي اهڙي طھر جا مثال ممڪن آهن؟
جواب: ها بلڪل آهن. گهڻو ڪري وچ آفريڪا ۾ جتي جاهليت ڪري پراڻيون ۽ ظالم رسمون ۽ ساٽ سوڻ اڃا تائين آهن. پر اتر آفريڪا ۽ اوڀر آفريڪا ۾ پڻ اهڙا مثال ملندا.
لبيا ۾، هڪ دفعو مسلمان فئملي اسان سان پڻ ان سلسلي ۾ صلاح مشورو ڪرڻ آئي. هنن جو شافعي فرقي سان تعلق هو. مون کي ٻين ڊاڪٽرن پڻ ٻڌايو ته شافعي اڪثر پنھنجين ڇوڪرين جو طھر ڪرائين. پر ان طھر ۾ سڄو Clitoris نه ڪٽيو ويندو آهي. ان جو رڳو مٿين کل جو ذرڙو (Prepuce) وڍيو وڃي ٿو.
سوال: ان سان ڪھڙي تبديلي اچي سگهي ٿي؟
جواب: Clitoris ڪٽڻ سان عورت جي بي پناهه شھوت گهٽجيو وڃي. باقي ٻار ڄڻڻ جي قابل بلڪل رهي ٿي.
سوال: Cliterodectomy (لبلبي وڍائڻ) بعد عورت کي هم بستري ڪرڻ جي خواهش رهي ٿي؟
جواب: خواهش يا شھوت ته گهڻي حد تائين گهٽجيو وڃي باقي نارمل عورت وانگر هوءَ به Sex جو مزو وٺي سگهي ٿي ۽ Orgasm به ماڻي سگهي ٿي.
سوال : ڀلا Infibulation (عورت جي مخصوص عضوي کي سبڻ) جو مثال ممڪن آهي؟ ان جا ڪي ڪلينيڪل اثر؟
جواب: ڪلينيڪل اثر ته ڪي خاص ظاهر نه ٿيندا بشرطيڪ ٿورو يا گهڻو سوراخ ضرور ڇڏيو وڃي. بھرحال اهو ته آفريڪا ۾ مرد پنھنجين عورتن تي شڪ ڪرڻ، انھن کي سزا ڏيڻ يا سندن بچاءُ ڪرڻ خاطر ڪن ٿا جيئن يورپ ۾ حفاظتي بيلٽ جي ڳالهه ڪئي وڃي ٿي.
هونءَ ان جاءِ کي سبڻ اسان وٽ ميڊيڪل ۾ به ٿئي ٿو، پر اهو ٻار جي ڏکي ڊليوريءَ تي ڏنل ٽُڪي کي بند ڪرڻ لاءِ ٽوپو ڏنو وڃي ٿو. يا وري گهڻا ٻار هڪ ٻئي پويان، سگهو سگهو ڄڻڻ ڪري، سيبي رستي اها جاءِ نارمل شڪل تائين آندي وڃي ٿي. جيڪا هڪ قسم جي رپيئر سمجهي وڃي ٿي.
سوال: مرد جي طھر جو ڪو ميڊيڪل فائدو؟
جواب: صفائي رهيٿي. اڻ طھريل مرد کي جهٽ پٽ جراثيم (Infection) لڳيو وڃن. ساڳي ريت خارش جو مرض پڻ رهيس ٿو. اهو ئي سبب آهي، جو اڄ ڪلهه آمريڪا، يورپ ۽ جپان جھڙن سڌريل ملڪن ۾، غير مسلم به طھر ڪرائين ٿا. آمريڪي ميڊيڪل ايسوسيئيشن جي تازي ريسرچ مطابق اڻ طھريل مرد کي ته ڪئنسر ٿئي ٿي، پر سندس ساٿيءَ کي پڻ Cervix جي ڪئنسر ٿيو پوي. اهو ئي سبب آهي جو خاص عضوي جي ڪئنسر مسلمان ۽ يھودي مردن ۾ بلڪل نه برابر آهي. (يھودي پڻ طھر ڪرائين).