اُداس اُلو ۽ ٻيا
”میرے فلک کے چاند ستارے کچھ اور ہیں
میں جن میں محو ہوں، وہ نظارے کچھ اور ہیں
ہان بادبان بھی چاک ہے پتوار بھی نہیں
لیکن میرے سفر کے سہارے کچھ اور ہین۔“
يا
”روندو نہ میری قبر کو اس میں بھری ہیں حسرتین
رکھنا قدم سنبھال کر دیکھو کچل نھ جائے دل۔“
يا
”‘میری طرح خدا کرے، تیرا کسی پہ آئے دل
تو بھی جگر کو تھام کر کہتا پھرے کہ ھائے دل۔“
سندس غمگيني ۽ رات جي وقت جاڳڻ واري حالت کي ڏسي سيڪنڊ انجنيئر مٿس ”اُداس_ آئول“ (اداس_اُلو) نالورکيو هو.
اُلوءَ بدران آئول (انگريزي لفظ) استعمال ڪرڻ بابت سيڪنڊ انجنيئر سبب ٻڌائيندو هو ته اُلو پاڻ وٽ گار آهي پر اهو الو (Owl) انگريزن جي نظر ۾ عقلمند پکي آهي.
• جھاز تي هڪ فورٿ انجنيئر هو، تنھن جو سيڪنڊ انجنيئر نالو رکيو هو: ”مشرقي عاشق.“
”يار هن شريف ۽ شرميلي همراهه کي تو چڱو عاشقن جي قطار ۾ بيھاريو آهي.“ هڪ دفعي مون چيومانس.
”تڏهن ٻيو ڪنھن جي قطار ۾ بيھاريانس. روز ٿو ڪنارو گهمڻ وڃي، ۽ عشق به ڪو اهڙو تھڙو. سندس چواڻي ’سچو عشق‘ ۽ پھرين ملاقات ۾ ئي دل ڏيو اچي. اهو به چڱو جو انجڻ جي ڪم ۾ مڙس ماڻھو آهي. سو پاڻ کي به اعتراض نه هئڻ گهرجي. جي دل ٻئي کي ڏيو اچي.“
”چئبو ته هٿ هاج ۾ دل دلبر ڏي اٿس.“ مون چيو مانس. ”ڀلا هتي ڪوريا ۾ ڪو سندس معاشقو؟“
”ڪو هڪڙو هجي ته سائين ڳالهه ڪجي، تازو ڪالهه جي ڳالهه پئي ٻڌايائين ته هڪ ڪورين ڇوڪريءَ سان ’سچو‘ عشق ٿي ويس. ڪلاڪ ڏيڍ ڪنھن پارڪ جي بينچ تي ويھي ڊائلاگ هڻڻ بعد هن سان گڏ هتي جي ٽاور جي چوٽي گهمڻ ويو. مٿي هلي کائڻ لاءِ، هيٺان هٽڙن تان ڪجهه کائڻ پيئڻ جون شيون ورتائين. ٽاور جي چوٽيءَ تي پهچڻ لاءِ، لفٽ يڪي مٿي وڃڻ بدران ستين ماڙ تي ڪا گهڙي ترسي جو ٻن ٽن همراهن کي ان ماڙ تي لھڻو هو. اسان واري مشرقي عاشق سمجهيو ته ٽاور جي چوٽيءَ اچي وئي. سو ڇرڪ ڀري ٻاهر نڪري آيو. توائي مڙس ته اڳھين آهي. سندس ڪورين سنگتياڻيءَ واپس موٽڻ لاءِ گهڻي ئي سڏ ڪيس. پر تيسين لفٽ جو دروازو بند ٿي ويو. ڏاڪا لھي هيٺ آيو. ٻي لفٽ ۾ چڙهڻ جي ڪوشش ڪيائين پر مقرر ماڻھو اڳھين گروپن ۾ پنھنجي گائيڊ سان ٽولا ٺاهي، واري سان بيٺا هئا. ان کان سواءِ هن جي ٽڪيٽ به سندس ساهيڙيءَ جي هٿ ۾ هئي. سندس هٿ ۾ هئا نختي، گانٺين۽ پڪوڙن جا پُڙا، سي کڻي اچي جھاز تي نڪتو ۽ هاڻ مٿي تي هٿ رکي پُور ويٺو پچائي.“
سيڪنڊ انجنيئر جي ڳالھين تي يقين نه اچي ها پر پوءِ مون کي به ٿورو شڪ ٿيو ته هي ماٺيڻو جوان هر وقت عشق جي باهه م پيو پچي کامي. هڪ دفعي جھاز جپان جي هڪ بندرگاهه ”وڪاياما“ ۾ شام جو پھتو. جيئن ئي جھاز ٻڌو ويو ۽ انجڻ روم ۾ “Finished with Engine” جو ٽيليگرام آيو ته آجو ٿي مٿي ڪئبن ۾ آيس. دريءَ مان ڏسان ته فور ٿ انجنيئر سڀ کان اڳ تيار ٿي ڪناري پيو وڃي. سڏ ڪري پنج سئو يين جو نوٽ ڏيئي چيومانس ته واپسيءَ تي مون لاءِ فلاڻي بيڪريءَ تان کير واري ڊبل روٽي وٺندو اچجانءِ، جيڪا جپان جي هن شھر جي خاص شيءِ آهي.
هي ڪو سگهو ئي موٽي آيو جو آءٌ ڪلاڪ ڏيڍ جھاز جي سموڪ روم ۾ ٽي وي ڏسي پنھنجي ڪمري ۾ آيس ته ٽيبل تي ڊبل روٽي رکي هئي ۽ ان جي هيٺان مون وارو ساڳيو نوٽ پڻ هو. کيس فون ڪري گهرائي چيم ته بابا پئسا ته رک نه ته آئندي ڪم لاءِ ڪير چوندءِ. ڪجهه شرمائي لڄائي چوڻ لڳو: ”ائين ئي ملي هي. نه ته پيسا ضرور وٺان ها.“ مون ڳالهه نه سمجهي ۽ نه وري وڌيڪ پڇي سگهيس جو ان ئي وقت انجڻ روم کان آيل فون تي ڳالھائڻ ۾ لڳي ويس ۽ هي ان دوران هليو ويو.
ٿوري دير بعد سيڪنڊ انجنيئر مون وٽ چانھه پيئڻ لاءِ آيو. ڳالھين ڪندي چيوماس: ”يار هي پئسا ته پنھنجي فورٿ انجنيئر کي ڏجانءِ. هڪ ته ڪم ڪري آيو آهي وري پئسا به نٿو وٺي. الائي ڇا پئي چيائين.“
سيڪنڊ انجنيئر کلي چيو: ”بس سائين اهي رهڻ ڏيو. ’مشرقي عاشق‘ مون سان اها ڳالهه ڪري ويٺو آهي. پاڻ واڪ ڪندو پئي ويو، هڪ بيواهه جپاني عورت مليس، جيڪا ڪنھن آفيس ۾ ڪم ٿي ڪري. ساڻس گڏ هڪ ٻار به هو. هي هڪ ٻئي جي ڳالھين مان ايڏو ته متاثر ٿي ويا جو هوءَ کيس گهروٺي وئي. ۽ هاڻ پنھنجي گاڏيءَ ۾ جھاز تيوٺي آئي اٿس. رستي تي توهان جي ڊبل روٽي ۽ پنھنجي لاءِ جيڪا شاپنگ ڪيائين ان جا پيسا به هن ڏنا.“
”تنھن جي معنيٰ تنھنجو فورٿ انجنئير سڀاڻي پڪ موڪل ڪندو_ هن سان ملڻ لاءِ.“
”نه ان جي ضرورت ناهي. هوءَ ٻار سميت رات هتي ئي ٽِڪڻ جو ارادو رکي ٿي.“ ۽ پوءِ ڪجهه ترسي سيڪنڊ انجنيئر ٿڌ ساهه کڻي چيو :”خدا به اهڙن چرين کي پاڻ جھڙيون چريون بيابان ۾ ڏيو ڇڏي.“
• ۽ ان جھاز جو چيف آفيسر سائيڪو ڪيس هو، جنھن جو سيڪنڊ انجنيئر نالو ”نوجوان نينگر“ رکيو هو. سندس پڪي عمر ۽ ٻڏندڙ جوانيءَ جي بلڪل ابتڙ.
کيس منھن تي ”نوجوان نينگر“ چوندا هئاسين. ٻڌي ٽڙندو هو ۽ خوشيءَ ۾ جيڪو منھن چٻو ڪندو هو، مزو سڄو ان منھن ڏس ۾ هو. پاڻ سڄي جھاز کي ڇتو ڪري رکيو هئائين. سخت بي فيض انسان هو. ڪئڊٽ ته چوندا هئا ته الله سائينءَ هن چيف آفيسر کي ماڻھن جا ڪم خراب ڪرڻ لاءِ پيدا ڪيو آهي. پر جھازي به هوشيار هئا، سندس نفسيات سمجهي ويا هئا. منجهائنس ڪم ڪڍڻ وقت کيس ”نوجوان لڙڪا“ چئي مخاطب ٿيندا هئا. هو سيڪنڊ انجنيئر جي ته هر ڳالهه اکيون ٻوٽي مڃيندو هو، جنھن هھڙي پوڙهي کڳ کي ”نوجوان نينگر“ جو لقب ڏيئي امر بڻائي ڇڏيو هو.
• جھازين کان سواءِ، سيڪنڊ انجنيئر، ڪناري جي به ڪجهه ماڻھن جا دلچسپ نالا رکيا هئا. مثال طور ڪوبي (جپان) ۾، نيو پورٽ هوٽل واري گهٽيءَ ۾ ريڊين، واچن واري دڪان جي خوبصورت جپاني مالڪڻ جي پوڙهي، کڳي ۽ ختم ٿيل مڙس جو نالو ”کَپَن_ چوُ“ رکيو هو. هُو پنھنجن ڊگهن وارن جو جُوڙو ٺاهي، ڪئش جي دخل تي ويٺو ٿي. باقي سڀ ڪم جوڻس ڪيا ٿي. گراهڪن کي شيون ڪڍي ڏيکارڻ، پوءِ پئڪ ڪرڻ ۽ پوءِ جي واندي هوندي هئي ته جهاز تائين نه ته به ڀر واري موتوماچي اسٽيشن تائين، پنھنجي وئگن ۾ ڇڏي ايندي هئي. هن نوجوان جپاني عورت اسان جھڙن پاڪستاني ۽ انڊين گراهڪن سان ڳالھائي ڳالھائي ٿوري گهڻي اردو به سکي ورتي هئي. چرچائڻ پڻ هئي. اسان جي سيڪنڊ انجنيئر سان جڏهن به چرچا ڪندي هئي ته هو سندس مڙس جي ڳالهه کي کڻي وچ ۾ آڻيندو هو. هڪ دفعي سيڪنڊ انجنيئر کي ٽوڪيندي چيائين،”آهي ڇا؟ اڃا تائين پراڻي ماڊل واري واچ ٻڌيو هلين. ماڻھو رکي ته نئين ۽ ٺاهوڪي شيءِ رکي، باقي اهڙي پراڻي ۽ ڦٽل کي گٽر ۾ اڇلي ڇڏي.“
سيڪنڊ انجنيئر يڪدم چيس: ”پوءِ ڀلا مڙسين کي ڪڏهن ٿي گٽر ۾ اڇلين؟“
”بابا وه تو هماري قسمت ۾ لگ گيا سو لگ گيا.“ هن مرڪي اردوءَ ۾ وراڻيو.
مون پڇيومانس: ”ٻار گهڻا اٿئي؟“
دڪان جي نوجوان مالڪڻ جي جواب کان اڳ سيڪنڊ انجنيئر آهستي چيو: ”سر! منھن ڏسي تِلڪ ڏجي. مڙس ڏسي پوءِ اهڙو سوال پڇجي.“
وئگن ۾ جھاز تائين وٺي پئي آئي، ته مون هن قسم جي مضمون لاءِ انٽرويو وٺندي پڇيومانس: ”توکي ٻار به نه آهن، پوءِ هيڏو پورهيو ۽ ڪنجوسپائي ڪري جيڪو پئسو ٿي ميڙين، ان مان ڇا وٺين_؟“
”وٺون ڪجهه ڪونه، هر سال گهمڻ ويندا آهيون.“
”گذريل سال ڪيڏانھن ويائو؟“ مون سوال ڪيو مانس.
ڏکڻ ڪوريا ويا هئاسين.“
ان کان پوءِ آئون ٻيو سوال ڪريان، ان کان اڳ سيڪنڊ انجنيئر ٽوڪيندي چيس: “خبر اٿئي، ڏکڻ ڪوريا ڪھڙا ٽوئرسٽ ويندا آهن؟_ نه تو جھڙيون عورتون ۽ نه تنھنجي مڙس جھڙا مرد.”
کلي چيائين: ”بس گذريل سال پاڻ شونقڙو ڪيائين سائوٿ ڪوريا جو. هن سال منھنجي شونق تي آسٽريليا هلندو.“
• سنگاپور ۾ هڪ سنڌي هندو دڪاندار پنھنجي دڪان ۾ هڪ تصوير هڻي ڇڏي آهي، جنھن ۾ ڏيکاريل آهي ته هڪ واپاري اونڌي منجي ڪري مٿي تي هٿ رکيو ويٺو آهي. ٽجوڙيءَ جو در کليو پيو آهي، جيڪا بلڪل خالي آهي. پٽ تي ڪوئا هيڏانھن هوڏانھن پيا هلن. ان تصوير جي مٿان هنديءَ ۾ لکيل آهي: ”اڌرا ڪا انجام“ سيڪنڊ انجنيئر ان دڪاندار جو نالو ئي ”اڌار ڪا انجام“ رکيو آهي ۽ سڀ جھازي کيس ان نالي سان سڏين.
• ممباسا جي هڪ ايشين دڪاندار کي سڀ ”پاسپورٽ ٽُ شيم“ چون، جيڪو نالو پڻ اسان جي سيڪنڊ انجنيئر جو رکيل آهي. کانئس اڃا اهو نه پڇيو اٿم ته ان جو نالو ڪھڙي حساب سان رکيو اٿس.