مھاڳ
هن ڪتاب جي مهاڳ لکڻ لاءِ هن منهنجي چونڊ ڇو ڪئي؟ ان جو جواب ته هوءَ پاڻ ئي بهتر ڏئي سگهي ٿي پر مان پاڻ کي خوشقسمت ٿي ڀانيان ته اسان جي نوجوان نسل اڳيان ان بهاني منهنجي تحرير به گذرندي، ان موقعي فراهم ڪرڻ لاءِ مان پروين موسيٰ جي ٿورائتي آهيان.
ڪتاب جي شروعاتي صفحن ۾ ڪتاب جي ليکڪا “مضمون نويسيءَ جو تعارف”، “سنڌي ادب ۾ مضمون نويسي” ۽ “نصاب ۾ مضمون نويسي جي اهميت” جي عنوان تحت مضمون نويسيءَ جي اهميت کي واضح ڪيو آهي، جيڪا بذاتِ خود هڪ بهترين تحرير آهي، جيڪا عالمي ۽ سنڌ جي ادبي حوالن سان ڀرپور هڪ تحقيقي ڪاوش آهي.
هن ڪتاب کي مختلف عنوانن تحت ڀاڱن ۾ ورهايو ويو آهي، جن ۾ علم، ادب، پهاڪن ۽ چوڻين، سوانح ۽ ٻين ڪيترن متفرقه موضوعن تي مضمون لکيا ويا آهن، مضمونن جو هيءُ مجموعو، پيار جو پورهيو ۽ تحقيقي ڪم جو هڪ سهڻو مثال آهي پر هتي وضاحت ان ڳالهه جي ڪرڻي آهي ته مضمون نگاري آهي ڇا؟ اهو محض ڪنهن به موضوع تي ڪنهن شخص جو مخصوص اظهارِ بيان آهي، يا وري مضمون نگاريءَ لاءِ ڪي بنيادي اصول به متعين ڪيل آهن.
ڪنهن به موضوع تي قلم کڻڻ سان لکندڙ جي ذهن ۾ جيڪا به سوچ اچي ٿي، تنهن کي هڪ متوازن طريقي، مخصوص نهج سان موضوع تي قائم رهندي، پنهنجي ذاتي راءِ ۽ استدلال سان سينگاري پڙهندڙن آڏو رکڻ کي ئي “مضمون نگاري” چئجي ٿو، مضمون نويسيءَ جي خصوصيت اها آهي ته ان جو سرجيندڙ ان ۾ پنهنجي راءِ ضرور شامل ڪري ٿو، جيستائين هو ائين نه ٿو ڪري، تيستائين ڪنهن به مضمون کي لکندڙ جي ذاتي راءِ جو مظهر تسليم نٿو ڪري سگهجي.
هتي اها حقيقت به ذهن نشين ڪرڻ جهڙي آهي ته مضمون سرجڻ ۾، سندس تخليقڪار جي شخصيت جي وڏي اهميت آهي، ڇو ته هر تحرير پنهنجي سرجڻهار جي شخصيت جو عڪس ٿئي ٿي، پروين موسيٰ جي هن ڪتاب مان سندس نيڪ نيتي، شاگردن لاءِ محبت ۽ محنت نمايان آهي پر اها به خبر پوي ٿي ته سندس جو مطالعو، مشاهدو ۽ موضوع کي بيان ڪرڻ جي سگهه اعليٰ درجي جا آهن، مضمون جي هر هڪ عنوان کي هن تمام وڻندڙ نموني مثال ڏئي سهڻائيءَ سان سمجهايو آهي.
زيرِ مطالعه ڪتاب کي، هاڻي پڙهندڙ انهن سڀني ڳالهين کي ذهن ۾ رکي پڙهندا ته يقيناً کين لاڀ ملندو، هيءُ ڪتاب ان ڪري به سنڌي ادب ۾ هڪ سٺو اضافو ٿيندو، جو اسان وٽ مضمون نگار ته گهڻي تعداد ۾ موجود آهن ۽ سندن تحريرون مختلف رسالن ۽ اخبارن ۾ ڳولهڻ سان ملي وينديون، پر ان سلسلي ۾ ڇپيل ڪتابن جو تعداد ايترو گهڻو ناهي. ان ڪري ان سلسلي ۾ ورتل هر ڪوشش قابل تعريف آهي. ڊاڪٽر پروين موسيٰ پنهنجي هن ڪاوش لاءِ جس لهڻي. هوءَ پنهنجي تحرير ۽ گفتگو ۾ نهايت پرجوش ۽ سنجيده نظر اچي ٿي ۽ اڳتي به گهڻو ڪجهه لکڻ چاهي ٿي، ان لاءِ سندس همت افزائي ضروري آهي. اميد ته پڙهندڙ، خاص طور تي شاگرد هن ڪتاب مان گهڻو فائدو حاصل ڪندا.
مهتاب اڪبر راشدي
ڪراچي، سنڌ