فتنو قتل کان وڌيڪ هاڃيڪار آهي
پَسو پَکِيئڙن، ماڻهنئان ميٺُ گهڻو.
(4-5، ڏهر)
ڪيترو نه پر معنيٰ ۽ مقصدي بيت آهي؟ آفاقي محبت جي هن مثالي بيت مان اسان کي سبق سکڻ کپي.
فتنو، نفاق، اتفاق ۽ اتحاد جا ضد آهن. نفاق هڪ شيطاني ۽ تباهه ڪن قوت آهي ۽ شيطان انسان جو ازل کان دشمن آهي. نفاق جي معنيٰ ڦوٽ، انتشار ۽ نفاق جو انجام قتل ۽ غارت گيري، جا هڪ فرد کان شروع ٿي قبيلن ۽ قومن جي تباهيءَ تي ختم ٿئي ٿي. هڪ شخص جو قتل يعني انساني جان کي، مارڻ هڪ وڏو گناهه آهي ۽ جيڪڏهن مقتول بي گناهه هوندو آهي ته ٻيڻو گناهه ٿئي ٿو، پر فتنو ۽ نفاق ته قومن ۽ قبيلن کي ٿا ختم ڪن. تڏهن اهو چيو وڃي ٿو ته فتنو قتل کان وڌيڪ هاڃيڪار آهي.” فتني ۾ ڪيترائي اخلاقي اَوَگُڻ اچي وڃن ٿا. خاص طور ڪوڙ، گلا، غيبت، جيڪي هر فساد جي جڙ آهن. هڪ شخص جيڪا ڳالهه يا واقعو هجي ئي نه ۽ ان کي ڪوڙو ٺاهي وڌائي ۽ غيبتون ڪري وڳوڙ ۽ فساد پکيڙي، مذهب کي فرقن ۾ منجهائي ته انهيءَ سان گهر، قبيلا، قومون ۽ ملڪ ناس ته بلڪل ٿيندا. فسادي انسان ئي فتني ۽ نفاق جا باني آهن.
مسلمان مسلمان جو ڀاءُ آهي. ايمان جي تقاضا موجب هر مسلمان ٻئي مسلمان جو خيال رکي ۽ دين اسلام جي تعليم تي عمل ڪري ڌڻي سڳورو فرمائي ٿو ته “جيڪڏهن توهان ۾ نفاق پيدا ٿئي ته پاڻ ۾ وڙهڻ جي بجاءِ خدا پاڪ ڏانهن رجوع ڪريو ته جيئن توهان ۾ اتحاد پيدا ٿئي”.
اتفاق، پيار ۽ محبت، آفاقي ۽ انسانيت جا امين جذبا آهن. جن سان عداوتون ختم ٿي، مظلوم ۽ مصيبت زده قومون غلاميءَ مان آزاد ٿين ٿيون، فتح ۽ ڪامراني سندن قدم چمي ٿي. اهو جذبو ڪائناتي مثالن مان سمجهائڻ لاءِ ڀٽ ڌڻيءَ تلقين ڪئي آهي ته پکين جي محبت مان سبق سکو، ولر ڪري به گڏجي ٿا هلن. آسمان جي بلندين ۾ حملا ڪري هڪٻئي کي نٿا ڪيرائين، بلڪه محبت جا پيامبر ٿي ٽولا ٽولا ٿي گڏجي پيار سان ٿا هلن. آدم جي اولاد کي هن مثالي محبت مان سکڻ جي تمام گهڻي ضرورت آهي. هو لالچ ۽ هٻچ جي ڦندي ۾ ڦاسي پنهنجي ئي ڀاءُ کي ڦرڻ، دٻائڻ ۽ هيسائڻ کان نٿو مڙي. پر کيس قتل ڪندي به سندس دل ۾ رتيءَ جيترو رحم ڪونهي. هو فتنن ۽ فسادن سان قومن کي قبيلائي جنگين ۾ وجهي فنا ڪندو ٿو اچي. اهو فقط ان ڪري جو انسان اخلاقي قدرن کان ڪري هيٺ پاتال ۾ اچي ويو آهي. جيڪي به اخلاقي گڻ جن جي مذهب تاڪيد ڪئي آهي، انهيءَ تي جيڪڏهن مؤمن ٿي عمل ڪيو وڃي ته هن دنيا مان فتني ۽ فساد جي پاڙ پٽجي ويندي.
منافق پوريءَ انسانيت لاءِ هاڃيڪار ٿئي ٿو، نااتفاقيءَ سبب ماڻهو نه فقط هڪٻئي جو ماس پٽين ٿا پر زر زن ۽ زمين جي جهيڙن تي قبيلن جا قبيلا رت جون نديون ٿا وهائين. صرف نفساني هَوَسَ ماڻهوءَ کي جهالت جي ڪارن ڪوٽن ۾ جڪڙي ڇڏيو آهي ۽ اخلاقيات جا سڀ سبق ميٽجي ويا آهن. گهرن، پاڙن، ملڪن ۽ قومن مان ٻڌي نڪري وئي آهي.
منافق جي وڏي خامي آهي ته هو ٻڌل ٻڌايل ڳالهه کي بغير تصديق جي وڌائيندو آهي. اهڙيءَ ريت ٻڌل ٻڌايل ڳالهيون وڌي ويجهي جڏهن وڻ ٿي وينديون آهن، تڏهن ماڻهو پنهنجي مزاج مطابق ملاوٽ ڪري تباهيون آڻيندا آهن.
اتفاق، ٻڌي ۽ اتحاد مختصر هوندي به پُر معنيٰ، جامع ۽ مڪمل لفظ آهن. چوندا آهن ٻه ته ٻارهن يا ٻڌي ۾ طاقت آهي، جيڪڏهن مسلمانن ۾ ٻڌي هوندي ته هو گڏجي گذاريندا ۽ مسلمان ملڪ به پاڻ ۾ محبت سان هلندا جنهن سان دنيا ۾ اسلام کي تقويت ملندي. پيار، همدردي، اتفاق ۽ اتحاد جا گل آهن ۽ نفاق انهن گلن کي ڇاڻي ٿو ڇڏي. اتفاق اوندهه ۾ سوجهرو، هيڻن جو سهارو ۽ بي وسيلن جو آسرو آهي. جو قومن جو مان هئڻ سان گڏ قومن مان بزدلي، بي حيائي، بي غيرتي، بداخلاقي ۽ غلاميءَ کي ختم ٿو ڪري ۽ نفاق ۽ فتنو قتل ۽ غارت گيريءَ جو عنوان ۽ هاڃيڪار آهي.