شاهه لطيف ۽ شاهه عنايت جو فڪر هڪ نظر
شاهه عنايت:
رنڍا جن سين روڙيا، محبت پائي مَنَ ۾،
شاهه لطيف:
محبت پائي من ۾، رنڍا روڙيا جن.
شاهه عنايت:
تتيءَ ڪوسيءَ ڪاهه، ڪانهي ويل ويهڻ جي،
اٿ سسئي ٻڌ سندرو، تنهنجو پنڌ پرانهون آهه،
ڪانهي ان اوندهه، جن ڏٺو پير پنهونءَ جو.
شاهه لطيف:
تتيءَ ٿڌيءَ ڪاهه، ڪانهي ويل ويهڻ جي،
متان ٿيئي اوندهه، پير نه لهين پرينءَ جو.
شاهه عنايت:
اڻ چوندن ڪِيم چو، چوندن چيو وسار،
اٺيئي پهر ’عنات‘ چئي، پر اها ئي پار،
پايو منهن مونن ۾، غربت ساڻ گذار،
مفتي منجهه ويهار، ته قاضي ڪاڻيارو نه ٿيين.
شاهه لطيف:
اَڻ چوندنِ مَ چَئوُ، چُوندِن چَيو وسار،
اٺ ئي پهر ادب سين، پَرِ اها ئي پار،
پايو منهن مُونن ۾، غربت ساڻ گذار،
مُفتي مَنجهه ويهار، ته قاضيءَ ڪانيارو نه ٿيين.
(8-23 يمن ڪلياڻ)
شاهه عنايت:
جي ڀانئين جوڳي ٿيان، ته پر جوڳي پار،
شاهه لطيف:
جي ڀانئين جوڳي ٿيان، ته پر جوڳي ڪي پار.
شاهه عنايت:
گلبدن جون گوجريون، ارم اوڍيائون،
چوٽا تيل ڦليل مان، واسينگ ويڙهيائون،
انهم پر ’عنات‘ چئي، راڻو رانيائون،
سو موٽي ڪيئن پاهون، جو گل گجريءَ گڏيو.
شاهه لطيف:
جهڙا گل گلاب جا، تهڙا مٿن ويس،
چوٽا تيل چنبيليا، ها ها! هو هميش،
پسيو سونهن سيد چي، نينهن اچن ٿا نيش،
لالن جي لبيس، اَتَڻَ اَکَرُ نَه اُڄهي.
(سر مومل راڻو، 3-1)
مٿين بيت ۾ مومل جي مجاز، حسن ۽ ناز، هار ۽ سينگار جو ٻنهي شاعرن جو ذڪر ڪيو آهي. انهيءَ ۾ ڪيڏي نه هڪجهڙائي آهي.
شاهه عنايت سان شاهه لطيف جون ملاقاتون ۽ صحبتون هيون، پاڻ کانئن متاثر هو ۽ سندن بيت جهونگاريندو هو. شاهه عنايت نه فقط شاعراڻي ذوق کي اوچو مقام عطا ڪيو پر شاعراڻي سنگت جو پڻ بنياد وڌو. شاهه صاحب کي هن بزرگ ۽ درويش لاءِ وڏي محبت هئي، پاڻ هن جهانديده شاعر جي صحبت مان فيض حاصل ڪيائون. سندن فڪر ۽ تخيل به ساڳيو آهي. شاهه عنايت پنهنجو تخلص “عنات” استعمال ڪيو آهي. کين شاهه جي همعصر هئڻ سبب اها مشهوري نه ملي سگهي جا ملڻ کپندي هئي ته به سندن نالو سنڌي شاعريءَ جي وڏن شاعرن ۾ شمار ٿئي ٿو. ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ هن ڏس ۾ وڏي تحقيق ڪئي ۽ شاهه عنايت جي ڪلام کي سهيڙي شايع ڪرايو. ڊاڪٽر بلوچ موجب ته “هو ننڍي لاڪون راڳ ٻڌڻ جو به شوقين هو” راڳ ۽ ساز سندن شاعريءَ کي اوج ڏنو.
ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ سندس ڪلام “ميون شاهه عنايت جو ڪلام” جي عنوان سان ڇپايو آهي. مقدمي ۾ صفحي نمبر 90 تي لکيو آهي ته: “مئين شاهه عنايت قالب گهڙيا، ته ڀٽائي صاحب اهي سوڌي سنواري ڀريا، مئين شاهه عنايت ديوارون کنيون ته ڀٽائيءَ عمارتون اڏيون، ۽ مئين شاهه صورتون ايجاد ڪيون ته ڀٽائي صاحب اهي روح ڦوڪي جاڳايون. ميون شاهه عنايت ڄڻ ڀٽائي صاحب جي آمد لاءِ اڳواڻ بڻجي آيو.”
مئين عنايت جي ڪلام ۾ بيتن سان گڏ وايون پڻ آهن. جن جو معيار اعليٰ آهي. سندس ڪلام ۾ توحيد، تصوف، اخلاق، نيم تاريخي داستانن ۽ ثقافتي اهڃاڻن جا عڪس موجود آهن. وٽس موضوعن جي وسعت آهي. ۽ ٻوليءَ جي حوالي سان شاهه عنايت شاهوڪار شاعر آهي. سندس شاعري پنهنجي دور تي به اثر انگيز هئي ته کانئن پوءِ جي شاعرن تي به اهو اثر رهيو جن ۾ شاهه لطيف جي حوالي سان چئي سگهون ٿا ته شاهه صاحب جي ڪلام تي پنهنجي دور جي هن بزرگ شاعر جي فن ۽ فڪر جو اثر واضح آهي.