سچ ته بيٺو نچ
سچ چوڻ جان جو جوکو هوندي به تاريخ شاهد آهي ته جن حق ۽ سچ لاءِ سر جو سانگو لاهي، سچ جو ساٿ ڏيئي، جرائت سان جانيون قربان ڪيون، سي هميشه لاءِ ڪامياب ۽ ڪامران ٿي، تاريخ جي سونن ورقن ۾ امر ٿي ويا.
پَتنگَنِ پَهُه ڪيو، مِڙيا مَٿي مَچَ،
پَسي لهس نه لِچئا، سڙيا مَٿي سَچَ،
سَندا ڳِچين ڳَـچَ، وِيچارن وِڃَائيا.
(3-16، يمن ڪلياڻ)
دين اسلام ۾ مقرر اخلاقي قدر، جن تي رسول پاڪ صه پاڻ عمل ڪيو ۽ عمل ڪرڻ جي تلقين ڪئي. انهن ۾ سچ جو مقام سڀني کان بلند آهي. سچارن لاءِ الله تعاليٰ جو فرمان آهي ته:
لَا خَپوۡف۔ عَپلَپيۡپهِمۡ وَلَا هُپمۡ يَپحۡپزَنُپوۡنَ ) (سورة البقره)
ترجمو: نه آهي انهن جي لاءِ ڪوبه خوف ۽ نه ئي هو ڪو ڏک ڏسندا.
اهو به حڪم آهي ته، “سچ کي ڪوڙ سان نه ملايو.” سچار جو مقام اعليٰ ۽ رتبو بلند آهي.
سچ ۽ ڪوڙ هڪ ئي تصوير جا ٻه رخ آهن. سچ سهڻو آهي ته ڪوڙ ڪوجهو، سچ عزت آهي ته ڪوڙ بي عزتي ۽ ذلت. سماج جو ڪو به فرد جيڪڏهن هڪ دفعو ڪوڙ جي ڌٻڻ ۾ ڦاسي ٿو ته پوءِ ڪوڙ کيس هميشه لاءِ ٻين جي سامهون خوار ۽ خراب ڪري ٿو. اهو به سچ آهي ته ڪوڙ انسان کي خوشي ۽ وقتي سک مهيا ڪري ٿو، پر ڪوڙ جون پاڙون دائمي طور ڪمزور هونديون آهن. ڪوڙ هڪ اهڙو مٺو زهر آهي جو جنهن به ان جو مزو چکيو ته اهو کيس وقتي خوشي ڏيئي، دائمي طور تباهه ۽ برباد ڪري ڇڏيندو ۽ ٻيون انيڪ اخلاقي خرابيون منجهس صرف هڪ ڪوڙ جي ڪري پروان چڙهنديون. ان جي برعڪس سچ ماڻهوءَ کي ڪرداري طور مضبوط ڪري. مشڪلاتن کي منهن ڏيڻ جي جرائت عطا ڪري ٿو. درحقيقت هن دنيا جي سڄي سونهن سچ ۾ ئي پوشيده آهي.
يورپ جي دانا مارڪ ٽوئين جي قول مطابق “سچائي دنيا جي سڀ کان قيمتي شيءِ آهي.”
منصور جو “انا الحق” جو نعرو ۽ سوريءَ سيج چڙهڻ – سقراط جو زهر جو پيالو پي سچ کي امر ڪري ڇڏڻ، حسين عليه السلام جو سچ ۽ حق تي ساهه ڏيڻ جهڙا معرڪا هميشه لاءِ سچ کي قائم ۽ دائم رکي ويا.
حضرت عبدالقادر جيلاني سفر ۾ پنهنجا سڀ دينار ڦورن کي ڏيڻ مهل ڪيترو نه سٺو جملو فرمايو ته:
“منهنجي ماءُ چيو آهي، ته هميشه سچ ڳالهائج ڇو جو مون کي الله ڏسي رهيو آهي.”
جيڪڏهن اسان صرف اهو احساس رکون ته اسان کي ڪل ڪائنات جو مالڪ هر وقت نظر ۾ رکي پيو ۽ اسان زندگيءَ جي هر پل جي حساب ڪتاب ۽ سوال و جواب جا پابند آهيون ته جزا ۽ سزا جو خوف ۽ يقين جي قوت اسان کي سچ ڳالهائڻ لاءِ آماده ڪندي.
سدائين ٿو سَرَهو، گُذاري سَچارُ،
سدا آهي، ڪوڙ خراب ۽ خُوارُ.
اسان جي مذهب ۾ سچ ڳالهائڻ کي فرض قرار ڏنو ويو آهي. ظالم حاڪم جي اڳيان سچ چوڻ عين عبادت آهي. حق ۽ سچ جي هميشه فتح ۽ ڪوڙ جي شڪست آهي. عام چوڻي آهي ته “سچا سونهن سچن کي” سچار ماڻهن جي سنگت نيڪن ۽ سچن سان هوندي ۽ ڪوڙي جي ڊوڙ کڏ تائين هوندي. يعني هو ظاهر ۽ پڌرو ضرور ٿيندو، سندس دوست احباب به گهٽجي ويندا ۽ سماج ۾ باعزت مقام حاصل ڪري نه سگهندو. ڀٽ ڌڻي سچن کي هنجن سان ۽ ڪوڙن کي ٻگهن پکين سان هن ريت ڀيٽيو آهي:
هَنجنِ سين هيڪار، جي ڳڻ ڪري نِهاريين،
ٻَگهن سين ٻيهار، ٻيلهه نه ٻڌين ڪڏهين.
(1-7، ڪارايل)
جُڳن کان سچائي انساني سماج جي اها خاصيت آهي جنهن کان انڪار ۽ فرار هر دور ۾ ناممڪن آهي. سچائي ماڻهوءَ کي مونجهاري ۽ فساد کان بچائي ٿي انهيءَ جي ابتڙ ڪُوڙ، پريشانيون ۽ برائيون وڌائيندڙ ۽ کيس هميشه انسان کي ٻين جي نظر ۾ ڪيرائيندڙ رهيو آهي. سماج جي اهم برائين ۾ ڪوڙ هڪ لعنت طور شمار ٿئي ٿو جيڪڏهن اسان کي صاف سٿرو معاشرو تشڪيل ڏيڻو آهي ته ڪوڙ جي عذاب کان ڇوٽڪارو حاصل ڪرڻو پوندو. ڪوڙ جي قوت وقتي فائدي لاءِ طاقتور هوندي به ڪوڙ جي منهن ۾ ڌوڙ آهي. سچ ايمان جو سوجهرو ۽ ازلي نور جي جهلڪ، طائوسي تخت ۽ چڱائيءَ جي علامت آهي. سچ، سونهن، انصاف. ضمير جو آواز ۽، حقيقت شناسي آهي.
خليل جبران چوي ٿو ته: “حسن انسان جي چهري ۾ نه آهي. اهو ته دل جو نور آهي”
جي ڪرشنا مورتي موجب: “جنهن سچ، چڱائي ۽ سونهن کي سڃاتو تنهن سڀ ڪجهه ڄاتو.”
ڪنفيوشس چوي ٿو ته سچ ۽ سٺائي اها جيڪا ٻين جي ڪتب اچي.
امرتا پريتم “اندر جي آواز کي سچ ۽ سٺائي جو آواز سڏيو آهي”
جان ڪيٽس سونهن کي سچائي ۽ سچائيءَ کي سونهن قرار ڏنو آهي.
Beauty is truth, truth beauty. That is all.
Ye know on earth, and all ye need to know.
هڪ مفڪر لکي ٿو ته:
The purpose of life is to rise, to the state of goodness.
ڏات ڌڻين موجب سچ ۾ وشواس معنيٰ ايشور ۾ وشواس انهيءَ ڪري ئي سقراط چوي ٿو:
“سڀ چڱا ڪم سٺائيءَ جي گيان جي ڪري ٿين ٿا، سڀ برا ڪم سٺائيءَ جي اگيان جي ڪري ٿين ٿا”.
اسان جيترو به ڏاهن ۽ اڪابرن جا قول ۽ سندن سوانح عمريون پڙهي ۽ انهن جي زندگيءَ جو اونهو اڀياس ڪنداسين، ته اسان کي معلوم ٿيندو ته هنن جون زندگيون سچ ۽ سٺائيءَ تي ٻڌل هيون. تڏهن ئي هو هن ڌرتيءَ کي سرڳ سمان بنائڻ لاءِ ڪوشان هئا. بائيبل ۾ لکيل آهي ته:
Ye Shall know the truth and the truth shall set ye free. (1)
جيڪڏهن ڏٺو وڃي ته ڪرشنامورتي، پئگورس، سقراط، ارسطو، پلئٽو، رؤسو، والٽيئر، ڪانت، ڪارل مارڪس، گوئٽي، ڪارل پاپر، سرلزيسن، گرد جيف، جلال دين رومي، سعدي، حافظ، ڪنفيوشس، لائوزي، ايزرا، شاهه ڀٽائي، سچل سائين، مهاتما گانڌي، علامه اقبال، قائداعظم محمد علي جناح ۽ نه ڄاڻ ڪيترا فلاسافر، شاعر، ولي، بزرگ ۽ رهنما سڀ انهيءَ موقف جا هئا ته زندگيءَ جو بنياد سچ ۽ صرف سچ آهي. سچ جي سوجهري کانسواءِ ڪجهه نه آهي.
بيشڪ سچ هڪ تمام وڏي ايماني قُوَّت ۽ قلبي قرار هئڻ سان گڏ انسانيت جو سرمايو ۽ اخلاقي گڻن جو سرتاج آهي. قرباني، طلب ۽ ڪڙو هئڻ جي باوجود سچ جو ميوو مٺو ۽ فرحت بخش آهي. جيستائين دنيا قائم آهي سچ قائم هوندو ۽ سچارن کي مانُ ۽ شانُ ملندو. ڪوڙ نيٺ ته خوار ۽ خراب ٿيندو.
شاهه صاحب موجب:
مانَ پُڇنيئي سُپرين، چِت ۾ چيتاريج،
ڪَڍي ڪائي ڪَچَ کي، ڪوڙُ مَ ڪَمائيج،
وڻج وهائيج، سڀ سودو سچ جو.