وٺو ته ٿر، نه ته آهي بر / وسڪارو
آگَمَ ڪري آئيُون، پائر ڀري پيرَ،
لاٿائون لطيف چئي، وانڍين مٿان وِيرَ،
سَرها ڪَيائون سيرَ، سَرهَيَون سنگهارِيون ٿيون.
(1-27، سارنگ)
جڏهن ڌڻي سڳورو ٿر جي تتل واريءَ تي مينهن وسائي، پنهنجي رحمت جي ڪڪر سان هن ٽڪري کي گل و گلزار ڪندو آهي تڏهن ته ريگستانن جي رونق حيران ڪن هوندي آهي. ريگستاني علائقن جي خوشحاليءَ جو دارومدار مينهن جي نعمت تي آهي. مينهن مهل هتي ماڻهو ته ماڻهو پر جيت جڻ ۽ مال به مست هوندا آهن. ٿڌيءَ هوا ۽ ساوڪ جي سونهن ايتري ته دلپذير هجي ٿي، جو انساني فطرت هن حسن تي حيران آهي. انهيءَ ڪري عام طور چوڻي آهي ته “وٺو ته ٿر نه ته آهي بر”
ٿر وسڻ وڏي نعمت انهيءَ ڪري آهي جو، هن ريگستان ۾ پاڻيءَ جي ڦڙي ڦڙي جو تمام گهڻو قدر آهي. پلر جي پالوٽ لاءِ سڪندڙ ٿري دراصل باراني علائقن ۾ تمام مشڪل حالتن ۾ ويندا آهن. ٿر ۾ سندن گذران بارشن جي پاڻيءَ تي هوندو آهي. ٿر ۾ مينهن پوڻ سان نڪي مڇرن جو آزار ٿئي نه ئي روڊ رستا خراب ٿين، نه ئي گٽر اٿلن ۽ نه ئي پاڻيءَ جي نيڪال لاءِ مشينون لڳن. بلڪه ٿر مينهن جو جهلو آهي. ڏڪار جا ماريل ٿري، لڪ لوساٽيل، ڏکايل، بکايل ڪيترائي هٿ جا پورهيا ڪري حلال رزق ڪمائيندا آهن. کين اجرت به شهرن جي مقابلي ۾ تمام گهٽ ملندي آهي پر وري به وطن جي مٽيءَ جي محبت جا ماريل ٿر ڇڏڻ لاءِ راضي ڪونه هوندا آهن. جڏهن ڏڪار سبب سڄو علائقو بيابان جو ڏيک ڏيندو آهي. مال مرڻ ۽ فصل سڪي وڃڻ سبب ماڻهو مفلس ۽ بي حال ٿي ويندا آهن. تڏهن وڏيءَ مشڪل سان هو پنهنجي وطن کي ڇڏي باراني علائقي ڏانهن ڪمائڻ ويندا آهن.
ٿر باراني علائقن کان پري، ايراضي ۾ پکيڙ جي لحاظ کان هڪ وڏو علائقو آهي. هن علائقي ۾ ڳوٺ هڪٻئي کان گهڻي مفاصلي تي آهن. آمدورفت جي مشڪلاتن سان گڏ مالي مشڪلاتن ۾ به هي علائقو گهيريل هوندو آهي. ٿرين جو گذران زميني پوک ۽ مال جي پيدائش تي هوندو آهي ۽ ڏڪار جي ڪري اها پيدائش به بند ٿي ويندي آهي ۽ مال مرڻ لڳندو آهي ۽ هو وسڪاري ۾ آسمان ۾ اکيون وجهي ابر آسري هوندا آهن. جڏهن ٿر جي تپندڙ واريءَ تي رب پاڪ جي رحمت وسندي آهي ته ڄڻ ملڪ ڪشمير ٿي ويندو آهي. ٿرين جا منهن مرڪڻ ۽ ذخيره اندوزن جا مهانڊا جهڪا ٿيڻ لڳندا آهن. اهڙن موذين لاءِ شاهه سائين فرمائي ٿو.
حُڪم ٿيو بادَلَ کي، ته سارنگ ساٺَ ڪَجنِ،
وِڄُون وَسَڻَ آيون، ٽَهه ٽَهه مِينهن ٽِمنِ،
جن مَهانگي لَهي ٿي ميڙيو، سي ٿا هَٿَ هَڻَنِ،
پَنجَنِ منجهان پندرهن ٿيا، ايئن ٿا وَرَقَ وَرَنِ،
ڏُڪاريا ڏيهنِ مان، شل مُوذي سَڀُ مَرَنِ.
سنڌ جي ٿر، اڇڙي ٿر، ڪاڇي ۽ ڪوهتان جي مارو ماڻهن جو سڄو دارومدار برسات جي پاڻيءَ تي آهي. گذريل ڪجهه سالن کان ٿر ڏڪار جي لپيٽ ۾ آهي، ڏڪار کي ٽارڻ ۽ مينهن پوڻ لاءِ ٿري “مينهن ميلو” پڻ ملهائيندا آهن. جنهن ۾ لنگر نياز ڪيو ويندو آهي. جنهن کي “مينهن ماني”، ڪوٺيندا آهن. برسات لاءِ گڏيل دعائن جو سلسلو پڻ ٿيندو آهي. مسلمان برسات لاءِ “نماز استسقا” جي نالي تي ٻه رڪعتون نفل نماز پڙهي دعا گهرندا آهن ته هندو مذهب جا ماڻهو پنهنجي حساب سان جنتر منتر پڙهندا آهن. برسات پوڻ بعد پنهنجا هر ڪاهي ٻنيو ن کيڙي خوشيءَ وچان همرچا، ۽ ٻيا لوڪ گيت ڳائي دل وندرائن ٿا. برسات لاڳيتو ۽ گهڻي پوڻ سان ٿر ۾ ڪو به نقصان نه ٿيندو آهي، پر اهو ضرور ٿيندو آهي ته سيءُ وڌي ويندو آهي ۽ اُسا نگري نه ٿيڻ ڪري چوپايو مال، بُک مرڻ لڳندو آهي. تڏهن ٻانگون ڏيئي برسات بند ٿيڻ جون دعائون گهريون وينديون آهن، گيهه، تيل، ۽ گاسليٽ ماپڻ واريون ٽپريون پاڻيءَ سان ڀري زمين تي هاريندا آهن. ان جو مطلب ته هاڻي برسات مان ڍاپجي ويا آهيون، سو اها بند ٿيڻ گهرجي.
برسات پوڻ جي اڳڪٿي موسميات کاتي جيان خود ٿري به سهڻي نموني ڪندا آهن. کين خبر پئجي ويندي آهي ته مينهن ڪهڙي پاسي کان پيو اچي ۽ هلڪو پوندو يا جهجهو. هو مينهن کي ماپڻ جا ماهر آهن جو سندن اکيون مينهن لاءِ ئي آسائتيون هجن ٿيون.
هيلوڪي سال وسڪاري خوب ملهايو آهي، ملير جي مهڪ سڄيءَ سنڌ ۾ پکڙجي وئي آهي. هن 2017 جي وسڪاري کي “ٻائي لُڏڻ” وارو وسڪارو چون ٿا. هي وسڪارو لڳ ڀڳ 25 سالن کان پوءِ ٿيو آهي. ٿر جون باهه جهڙيون تتل ڀٽون ساوڪ ۾ لڪي ويون آهن، سڄو ٿر سرهو ٿي ويو آهي، پوريءَ سنڌ مان انيڪ ماڻهو ٿر گهمڻ ويا آهن. هيڪاري سوشل ميڊيا ۽ موبائلن جي فوٽوگرافيءَ ۽ سيفلين ته مٺي، اسلام ڪوٽ، ننگرپارڪر، ڪارونجهر، ڀالوا، ڏيپلو ۽ ٻين هنڌن جي اهڙي ته سونهن ظاهر ڪئي آهي جا ڄڻ ته خود ٿر جي رهواسين کان به اوجهل هُئي.
شاهه چواڻي ته:
اڄ پُڻ اُتر پار ڏي تاڙي ڪئي تنوار،
هارين هر سنڀايا، سرها ٿيا سنگهار،
اڄ پڻ منهنجي يارَ، وسڻ جا ويسَ ڪيا.
ان ڪري اها چوڻي مشهور آهي ته: “وٺو ته ٿر، نه ته آهي بر”