آمريڪي سياست تي گوربا چوف جي طائرانا نظر
گوربا چوف سوويت يونين جي ٽٽڻ کانپوءِ ملڪي سياست کان ڪناره ڪش ٿي مختلف عوامي دفاعي منصوبن تي ڪم ڪري رهيو آهي. عورتن ۽ نوجوان جي فلاح لاءِ هڪ سوشل ورڪر طور ڪم ڪري پيو, هن جو چوڻ آهي ته هن وقت دنيا م عورتن اڳيان ڪيترائي مسئلا درپيش آهن. عورتون ۽ ٻار ڪيترن ئي مسئلن جي باهه ۾ سڙي رهيا آهن. تن لاءِ ڪم ڪندي دلي سڪون ملي رهيو آهي. سندس ڏاهپ کان اسين سڀ واقف آهيون. گوربا چوف پنهنجي مضمون ۾ لکيو آهي: ” آمريڪا جي موجوده قيادت جيڪڏهن دنيا کي فتح ڪرڻ وارا جنگي ادارا قائم رکيا ته اها هڪ ڄاڻي واڻي غلطي هئڻ سان گڏ ڪنهن وڏي تباهي جو سبب بڻبو“هي جملو پنهنجي پر ۾ هڪ وڏي اهميت رکي ٿو. جنهن کي دنيا جا سياسي ڏاها آمريڪا لاءِ گوربا چوف جي نيڪ نيتي واري صلاح ڏيڻ جي برابر سمجهن ٿا. پر آمريڪا جو صدر بش دنيا کي فتح ڪرڻ جو خواب ساڀيان ٿيڻ تائين دنيا مٿان جنگ جي تلوار لٽڪائيندو رهندو.
آمريڪا جو ايران خلاف سلامتي ڪائونسل ۾ قراردار پاس ڪرائڻ لاءِ زور ڏيڻ ۽ ساڻ جنگ جون ڌمڪيون ڏيڻ عراق ۾ صدام کي ڦاهي چاڙهڻ وارو عمل آمريڪا جي خطرناڪ ارادن جي نشاني آهي. عراق ۽ افغانستان ۾ امن قائم ڪرڻ جي نالي هزارين فوجي موڪلي انهن ملڪن تي قبضا ڪري اتان جي عوام کي چٿي چيڀاٽي پنهنجي حڪمراني قائم ڪرڻ، شام، لبنان، سعودي عرب ۽ پاڪستان جي حڪومتن تي مسلسل دٻاءُ وجهي هيسائي پنهنجا سياسي مفاد حاصل ڪرڻ صوماليا سوڊان ۽ نائيجيريا جي حڪومتن کي ختم ڪرڻ جو مسلسل ڪوششون وٺڻ ۽ اتي پنهنجون ڪٺ پتلي حڪومتون قائم ڪرڻ لاءِ انهن ملڪن مٿان بمباري ڪري ساڻ اقتصادي پابنديون هڻي ڪمزور ڪرڻ، لبنان ۾ حزب الله، فلسطين ۾ حماس جي عوامي تنظيمن سان مسلسل جنگ واري حالت ۾ رهڻ، ڪيوبا ۽ وينزويلا جي حڪومتن کي سي آءِ اي ذريعي ختم ڪرڻ لاءِ اپاءُ وٺڻ ، اتر ڪوريا خلاف اقتصادي پابنديون مڙهڻ جا دڙڪا ڏيڻ. پاڪستان مٿان 9/11 کان پوءِ آمريڪا سان دهشتگردي خلاف جنگ ۾ سهڪاري هجڻ جي باوجود دٻاءُ وجهڻ وارا آمريڪي ارادا يقينن آمريڪا لاءِ کي گهري کڏ ۾ وڃي ڪيرائيندا. يا گوربا چوف جي لفظن موجب ته ” آمريڪا وڏي تباهي جو سبب بڻبو“
صدر بش پنهنجي جنگجو ايجنڊا کان پوئتي هٽڻ لاءِ ڪنهن به طرح تيار ناهي ائين ٿو لڳي ته هو پنهنجي صدارت واري مدت پوري ٿيڻ کان اڳ ۾ پوري دنيا ۾ قتل و غارت جي بازار گرم ڪرڻ ٿو چاهي. سندس ارادن مان صاف ظاهر آهي ته هو دنيا ۾ امن امان وارا مسئلا پيدا ڪري پنهنجا مقصد حاصل ڪرڻ چاهي ٿو. گوربا چوف اڳتي هلي لکي ٿو ته ” آمريڪا کان ٻاهر ڪٿي به ڏسندئو ته آمريڪا خلاف اوهان کي منفي تاثر ملندو. ان تاثر جو وڏو سبب اهو آهي ته آمريڪا اڃا تائين پنهنجي پراڻي موقف ۽ نقطه نظر تي قائم ۽ بضد آهي. ائين ٿو محسوس ٿئي ڄڻ بش حڪومت پوري دنيا کي اهو ڏيکارڻ ٿي چاهي ته حالتن تي اڃان به سندن گرفت مضبوط آهي. صدر بش جا تازا بيان ۽ ان جي اڳرائي وارا منصوبا زير بحث آهن. ان مان خبر پوي ٿي ته بش پنهنجي موقف تي سختي سان قائم دائم آهي.“
تازو بش حڪومت عراق ۾ نئين پاليسي سينيٽ جي خارجا ڪميٽي آڏو پيش ڪئي آهي جنهن پاليسي کي آمريڪي سينيٽ مسترد ڪري ڇڏيو. ان پاليسي کي اڳرائي واري پاليسي سڏيندي آمريڪي سينيٽر جوزف بائيڊن جو چوڻ آهي ته اهڙي پاليسي کي رد ڪرڻ جو سبب صدر بش کي هڪ تمام وڏي غلطي کان بچائڻ آهي. ٻي پاسي بش حڪومت جي ترجمان اهڙي رد عمل جي جواب ۾ چيو ته قرارداد تي عمل در آمد ڪرڻ صدر بش لاءِ ضروري ناهي. هاڻي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته جيڪڏهن صدر بش پنهنجي ملڪ جي اعليٰ آئيني ادارن جي قراردادن جو احترام نه ڪري ۽ پنهنجي من ماني ڪندو ته پوءِ جنگي جنون ۾ ڦاٿل صدر بش کي ڪير روڪيندو! دنيا لاءِ خطرا وڌي ويندا ڇاڪاڻ ته هاڻي ڪيترائي ملڪ هٿياربند ۽ ايٽمي قوت جا مالڪ بڻجي چڪاآهن ۽ اهي هاڻي آمريڪا جي پرواهه نه ڪندا. ان حوالي سان گوربا چوف لکي ٿو ته ” موجوده بش حڪومت جا عزائم واضح ۽ نظر اچن ٿا ته هو نئين ايندڙ صدر لاءِ عالمي تناظر ۾ هڪ اهڙو ورثو ڇڏي وڃي جو نئون صدر اهڙين پاليسين کي قائم رکڻ تي مجبور ٿي پوي ۽ تنهنڪري صدر بش جي موقف ۽ نقطه نظر ۾ ڪنهن به قسم جي تبديلي ناممڪن آهي.
ان حوالي سان آمريڪا اندر ڊيموڪريٽڪ ميمبرن ۽ عوام سميت خود ريپبلڪ پارٽي جا ميمبر به صدر بش کي مايوسي جي نگاهه سان ڏسي رهيا آهن. هو دنيا اندر جنگي ڏوهن جو مرتڪب ٿي شخصي آمريت ٿو پي رهيو آهي. آمريڪا اندر صدر بش سان عوام جي نفرت جو مثال ته گذريل وچ مدي وارين چونڊن ۾ رياست ڊڪوٽا ۾ هڪ عورت ڪامياب قرار ڏني وئي جيڪا چونڊن کان اڳ فوت ٿي چڪي هئي. جنهن ڊيموڪريٽڪ جي ٽڪيٽ حاصل ڪئي هئي. ماڻهن کي ان جي وفات جو علم به هو . پر انهن بش جي اميدوار کي چونڊون ۾ ڪيرائي مئل اميدوار کي فتح سان همڪنار ڪيو. 9/11 واري واقعي کانپوءِ صدربش جنهن انتقامي جذبي سان ليس ٿي مسلمانن خلاف ڪروسيد جنگ جو آغاز ڪيو هو ان عمل سان هٽلر جهڙي جنگي جنون رکندڙ کي به پوئتي ڇڏي ويو آهي. بش جي دور ۾ ٿيل ظلمن ۽ ڏوهن بابت عالمي عدالت پاران ضرور تحقيقات ٿيڻ گهرجي ان سلسلي ۾ گوربا چوف لکي ٿو ” اسلامي ملڪن لاءِ پاڻ کي نئين حقيقتن مطابق سمائڻ ۾ مشڪل پيش اچي رهي آهي. جديد تقاضائن سان گڏ مطابقت جو عمل جاري رهندو. هي عظيم تهذيب يقينن دنيا کان پاڻ کي مڃرائيندي. تنهن ڪري ان سان عزت ۽ احترام وارو رويو اپنايو وڃي.“ اهو اڳتي هلي لکي ٿو . آمريڪا کي عراق جي ڌٻڻ مان ٻاهر نڪري اچڻ کپي هن خطي ۾ هڪ نئين پاليسي تي عمل پيرا ٿيڻ جي ضرورت آهي. ان لاءِ پهريون قدم جيڪو کڻڻو آهي سو امن وارين ڳالهين جو سلسلو ٻيهر شروع ڪيو وڃي جتان ختم ٿيو هو. ان حقيقت کي سنجيدگيءَ سان ڏسڻ گهرجي. انهن ڳالهين ۾ پاڙيسري ملڪن خاص ڪري ايران ۽ شام جي شموليت ضروري آهي. جيڪڏهن آمريڪي قيادت دنيا ۾ موجوده حقيقي حالتن کي ڏسڻ جي بصيرت ۽ حوصلو رکي ٿي ته هو طاقت جي زور تي پنهنجا شرط مڃائڻ بدران تعاون ۽ ڳالهين ٻولهين جو رستو اختيار ڪرڻ کي ترجيح ڏي.“
آمريڪا جي جيڪڏهن روس جي تعلقاتن تي نظر ڊوڙائبي ته اهي به ڪشيده نظر اچن ٿا. وقتي طور ڪنهن مجبوريءَ تحت ان ۾ تحمل ضرور نظر اچي ٿو پر دليون ٿڌيون ناهن ٿيون. ان جو مثال جارجيا ۽ روس جا خراب تعلقات آهن. آمريڪا روس جو گهيرو تنگ ڪرڻ شروع ڪري ڏنو آهي. جارجيا ۾ آمريڪا فوجي اڏو ۽ يوڪران ۾ نيٽو جو فوجي اڏو ۽ ساڻ ٻين سابق سوويت رياستن ۾ نيٽو فوج جي تعيناتي سڀ روس کي چيڙائڻ جو سامان مهيا ڪيو آهي. آمريڪا پيوٽن طرفان روس جي تيل واري صنعت کي قومي تحويل ۾ وٺڻ ۽ تيل جي واپار ۾ ڊالر جي هڪ هٽي ختم ڪرڻ سبب ناراض آهي. روس جي اهڙي اعلان سان تيل جي صنعت تي ڊالر جي هڪ هٽي ختم ٿي آهي. روس جي ان قدم سان آمريڪا جي معيشيت متاثر ٿي آهي ۽ ڪيترائي سرمائيدار جيڪي بئنڪن ۾ ڊالر ڪٺي ڪرڻ تي مجبور هئا اهي هاڻ روبل جمع ڪرڻ تي مجبور ٿي پيا آهن. ولاد يمير پيوٽن هڪ زبردست روسي قومپرست اڳواڻ آهي. جنهن پنهنجي ملڪ جي آزادي _ خودمختياري ۽ تحفظ جو وچن ڪيو آهي. اهو ئي رستو صدر بش جي ارادن سان ٽڪرائجي ٿو. تنهن ڪري گذريل سال ايڊورڊ شيوارڊ ناڊزي جو تختو اونڌو ڪري ساڪش ميخائل ولي کي جارجيا جي اقتدار تي ويهاريو ويو. هن صاحب اقتدار ۾ اچي روس جي چئن فوجي آفيسرن کي جاسوسيءَ جي الزام هيٺ گرفتار ڪري ورتو. روسي صدر پيوٽن فوجي آفيسرن جي گرفتاري تي اقوام متحده سان احتجاج ڪري سندس جلد آزاديءَ جو مطالبو ڪيو. صدر بش سان وائيٽ هائوس ۾ فون تي ڳالهائيندي سخت لهجو استعمال ڪندي چيائين ته جيڪڏهن بش انتظاميا روس ۽ جارجيا جي معاملن ۾ ٽنگ اڙائيندو ته ان کي جارجيا پاران تباهه ڪن پاليسين جي حمايت سمجهيو ويندو. ان حالت ۾ خطي ۾ امن خراب ٿي سگهي ٿو. پيوٽن جو صدر بش کي سختي سان فون ڪرڻ مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته جارجيا جي پوئتان لڪل شرارتي هٿ ڪنهن جا آهن اهڙيءَ طرح روسي فوجي آفيسر روسي سخت دٻاءَ تحت آزاد ٿيا. روس جي سلامتي وارين حالتن کي مدنظر رکندي ۽ آمريڪي اڳرائي واري پاليسي کي اڳيان رکندي روس وسطي ايشيا جي اهم رياستن ۽ چين جي الحاقيل سيڪيورٽي الائينس ۾ شموليت اختيار ڪئي آهي. جڏهن ته آمريڪا هن خطي ۾ پنهنجو اثر رسوخ قائم رکڻ جو خواهشمند آهي.
ٻي طرف هن خطي ۾ شنگهائي تعاون تنظيم، آمريڪي مفادن جي راهه ۾ وڏي رڪاوٽ آهي. آمريڪا هن خطي تي پنهنجو ڪنٽرول قائم رکڻ لاءِ دهشتگردي خلاف جنگ وارو نعرو به استعمال ڪري رهيو آهي. جڏهن ته ايشيا جون طاقتون ان عمل خلاف آهستي آهستي گڏ ٿي رهيون آهن. گذريل آگسٽ ۾ روس ٻن اڳوڻين سوويت رياستن سان گڏجي جنگي مشقون ڪيون. جنهن لاءِ چيو وڃي ٿو ته اهي مشقون آمريڪا، اسرائيل پاران ممڪنه ايران تي حملي ۽ وڌندڙ جنگي خطري کي منهن ڏيڻ لاءِ ڪيون ويون آهن. گذريل سال روس ۽ چين پنهنجا پراڻا اختلاف وساري آمريڪي جنگي عزم خلاف گڏيل مشقون ڪيون. ڀارت ۽ روس هن سال سيپٽمبر مهيني ۾ گڏيل فوجي جنگي مشقون ڪرڻ جو باضابطا اعلان ڪيو آهي، جيڪي ڏکڻ ايشيا جي حوالي سان اهم هونديون . ان حوالي سان ڀارت جي طاقت کي محسوس ڪندي چين سڀ اختلاف ڀلائي گذريل سال چيني صدر هوجن تائو ڀارت جي اهم دوري تي آيو. جتي ڀارت سان دفاعي ۽ اسٽريٽجڪ معاهدا ڪيا. ان کانپوءِ روسي صدر پيوٽن ڀارت جي دوري تي آيو جنهن پنهنجي روايتي دوستي جو بار ڀارت کي محسوس ڪرايو. اتي ڀارتي ۽ روسي اڳواڻ آمريڪي جنگي عزائم خلاف مضبوط بند ٻڌڻ لاءِ هڪ بلاڪ ٺاهڻ جي تجويز رکي. صدر پيوٽن ڀارتي اڳواڻن آڏو اهو جواز رکيو ته ان بلاڪ ٺهڻ سان ايشيائي ملڪ آمريڪا جي اڳرائي کان محفوظ رهندا. ان حوالي سان ٻنهي ملڪن جي خارجه وزيرن جي وچ ۾ مذاڪرات جي تاريخ 14 فيبروري طئي ٿي آهي. جنهن ۾ ايشيائي بلاڪ ٺهڻ لاءِ تجويزون ورتيون وينديون . جنهن کان پوءِ انهن راين ۽ تجويزن جي روشني ۾ روسي ۽ ڀارتي اڳواڻ فيصلو ڪندا. مضمون جي آخر ۾ ميخائيل گوربا چوف لکي ٿو ته روس ۾ جمهوري انقلاب جو سفر پنهنجي تمام تر مسئلن جي باوجود اڳتي وڌي رهيو آهي. عالمي سياست جي منظر نامي تي هڪ نئون ۽ طاقتور کلاڙي تيزي سان پنهنجي جاءِ ٺاهي رهيو آهي. 90 جي ڏهاڪي ۾ جڏهن منهنجو ملڪ مشڪل حالتن مان گذري رهيو هو ته مون چيو هو ته روس جون سڀ مشڪلاتون يقيني طور تي جلد ختم ٿي وينديون ۽ روس ٻيهر پنهنجي پيرن تي بيهندو ۽ اڳيان وڌندو سڀڪجهه هاڻ مان پنهنجي اکين سان ڏسان ٿو. روس نئين طاقتور مُلڪ طور اڀرڻ ۽ پنهنجي مفادن جي تحفظ جو عزم ۽ عالمي معاملن ۾ مناسب ڪردار ادا ڪرڻ جي صلاحيت رکي ٿو، اڄ جي نئين عهد ۾ اسان رجعت پسندي جا متحمل ٿي نٿا سگهون. ان حوالي سان فڪر ۽ تشويش جا ڪيترائي سبب موجود آهن. پر تاريخ ڪڏهن به پهريان کان طئي شده ناهي ٿيندي. دنيا هڪ نئين تقسيم ۾ هڪ نئين محاذ آرائي کان رهي نه سگهندي.” گوربا چوف چواڻي ته جيڪڏهن دنيا ۾ هڪ نئين تقسيم ۽ محاذ آرائي ٿيندي ۽ پاڪستان به ان جي لپيٽ ۾ ايندو ته پوءِ هن ڀٽائي، سچل، روحل جي ڀونءِ جي بقا جو آپشن ڪنهن وٽ به موجود هوندو. ڇاڪاڻ ته ايشيا ۾ وڏي اٿل پٿل جو اثر سنڌ تي ضرور پوندو.¡
تاريخ : 4-2-2007