ڳڻيون به ڇا ڳوڙھا! . .
ڊاڪٽر جمال ناصر ميمڻ جي موت جي خبر پڙھڻ سان منھنجي ذھن جي اسڪرين تي ڪيترائي ڄاتل سڃاتل چھرا ۽ انھن جا ڳوڙھا ظاھر ٿي پيا. زندگيءَ جي گردش ۾ مختلف شھرن ۾ حياتيءَ جي ڪاٽيل ڪيترن ئي سالن ۾ اھڙا چھرا به شناسائي لاءِ مليا، جن بابت اھو تصور ڪندي ئي ماڻھو روئي پئي ته ”ھي صورتون به ھڪ ڏينھن خاڪ ٿينديون.“ لاڙڪاڻي ۾ اھا سينگاريل سگريٽن جي ڪيبن جيتري سھڻي آھي، ايترو ئي ان ڪيبن تي لکيل نامعلوم ماڻھو جو اچاريل جملو ته ”ڪيڏو به ڪر سينگار، پوءِ به مھمان مٽيءَ جو ! “ مون کي خبر ناھي ته اھو شخص مٽيءَ جو مھمان ٿي چڪو آھي يا نه، جنھن سان نوي جي ڏھاڪي ۾ ڄاڻ سڃاڻ نه ھوندي به ھڪ دوست معرفت آئون ”روم پارٽنر“ ٿيو ھئس.
ھڪ ڪمري تي مشتمل جاءِ ھوندي ھئي، جنھن ۾ سڄي عمر جيان اسان فرشي نشست ڪري سمھندا ھئاسين. ھو رات جو ٻين وڳي اٿي ڳاڙھي روشني وارو اکين کي اصل کائيندڙ بلب ٻاري ڏھ باءِ ٻارنھن جي ڪمري ۾ ”واڪ“ ڪندو ھو. واڪ دوران ھو پنھنجي منھن چپن ۾ ڪجھه چئي وجھندو ھو. ننڍڙي ڪمري ۾ ھو ايتري ته سخت واڪ ڪندو ھو جو اڌ ڪلاڪ کان پوءِ سردي ھوندي به ھن کي پگھر اچي ويندا ھئا. ان وقت ھن جي عمر ٽيويھه سال به مڪمل نه ھئي سھڻو خوبصورت نوجوان ھو، پر ڪجھه مھينن کان شيو نه ڪرڻ سبب ھن جي ڏاڙھي گھاٽو جھنگ بڻجي پئي ھئي. اڌ ڪلاڪ جي واڪ ۽ پگھر نڪرڻ کان پوءِ ھو ڪجھه گھڙيون ڪمري ۾ پنھنجي بستري واري پاسي مٿي کي ھٿ ڏئي ويھي رھندو ھو. ڪجھه ئي منٽن ۾ ھن جي روئڻ جو آواز ايندو ھو ۽ سڏڪن جي وچ ۾ چيل سندس ڪجھه جملن منجھان صرف ھڪ جملو سمجھه ۾ ايندو ھو ته ”ڇو . . . آخر ڇو ڀلا . . .“ آئون ٻن ھفتن کان وڌيڪ ان دوست سان نه رھي سگھيس. مون کي سندس واقفڪار دوست ٻڌايو ته ھو ڀرسان واري فور اسٽار ھوٽل جو مئنيجر ھو ۽ ھن جو ڪو خواب ھو، جيڪو چڪنا چور ٿيڻ کان پوءِ ھن جي ننڊ اڏامي ويئي ھئي ۽ ھو رات جو، پنھنجي ڪمري ۾ واڪ ڪندو ھو. ھن جون حالتون حبيب ساجد جي ان شعر سان ملندڙ جلندڙ ھيون ته:
پنبڻين جا پھرا رکيم
پوءِ ير! ڪٿان
ھڪ خواب اڏامي ويو!
شاعر جي مرضي آھي، خوابن تي ڪيترا به کڻي پنبڻين جا پھرا رکي، پر اصل پھرا ته اسان جي سماج ۾ پيار تي لڳل آھن. وڏا ڪوٽ، چوڪيدارن جي فوج، وڏيون رڪاوٽون، پل پل جا پھرا پر دل آواره . . . سرداري محل مان اڇل کائي وڃي نوڪري پيشه ماڻھوءِ جي دل سان ٽڪرائي، اھو ڇوڪري رھندي ته ڪاسموپوليٽن ڪراچيءَ ۾ ھئي پر سندس سردار پيءُ جي حويلي تي ايترا ته پھرا لڳل ھئا، جو ھن کي پاڻ يقين نه پئي آيو ته حياتيءَ ۾ پيار به ڪنھن حرفتي چور جيان اچي سندس دل ۾ کاٽ ھڻندو ۽ پنھنجي جاءِ پيدا ڪندو. ھوءِ پنھنجي محبوب جي سدائين روئڻ واري عادت کان ايترو ته بيزار ٿي پيئي جو انڊين گاني ”ھاءِ رام مجھه بڊھا مل گيا“ جي طرز تي ھن گانو ٺاھيو ته ”ھاءِ رام مون کي روئڻو راڻو ملي ويو.“ ۽ اھو گانو ھو فون تي سر ۾ ڳائي کيس ٻڌاييندي ھئي ۽ کلائيندي ھئي. سندس اھو محبوب ته اڃا جيئرو آھي ۽ ان بھادر ڇوڪريءَ جو سيو ڪري رکيل ميسيج پڙھي به روئيندو رھي ٿو، جنھن ۾ ھن کيس رومن سنڌيءَ ۾ ميسيج لکي التجا ڪئي آھي ته ”منھنجي جان! ايترو نه روئيندا ڪريو، توھان جا اھي ڳوڙھا مون کي ٻوڙين ٿا.“
سرداري گھراڻي پاران ھڪ لوئر مڊل ڪلاسي ڇوڪري سان شاديءَ جي اجازت نه ملڻ تا ھن حويلي جون اوچيون ديوارون ٽپڻ جي ڪوشش ڪئي. پر سردارن جي وفادارن پھريدارن کيس پڪڙي کنڀي اچي پيءُ جي پيرن ۾ اڇليو. ان واقعي کان پوءِ ھوءَ ڊپريشن جي مريضه ٿي پئي ۽ پنھنجي ڪمري جو در بند ڪري پنھنجي محبوب کان به وڌيڪ روئڻ لڳي. صرف ڇھن مھينن جي عرصي ۾ ھن روئي روئي پنھنجيون پنبڻيون ڳاري ڇڏيون ۽ پوءِ اچانڪ سردار جي حويليءَ مان سندس لاش ٻاھر نڪتو. خبر اھا پئي ته ”وڏي سانئڻ جو ساھ منجھي پيو، پر ان جي ڀيڻ ان ”روئڻي راڻي“ کي ملامتي ميسيج موڪليو ته ”ڪمينا ٽڪي جا ماڻھو! تنھنجي ڪري منھنجي مٺڙي ڀيڻ پاڻ ماريو آھي، توکي مان ڪڏھن به نه بخشينديس ياد رکي ڇڏ“ ھاڻي ته ھن جي اڇي ڏاڙھي ٿي چڪي آھي ۽ ھر خميس جي شام ھن ڀٽ شاھ تي وڃڻ کي پنھنجو معمول بڻائي ڇڏيو آھي، پر جڏھن به ھو شاعريءَ جون اھي سٽون پڙھندو آھي ته:
روئڻ سان جي ريجھين ھا،
ته مان نيڻن نير نه روڪيان ھا!
اھي سٽون پڙھي ھو اوڇنگارون ڏيئي ويھندو آھي، درگاھن جا فقير کيس دلاسو ڏيندا آھن. جڏھن ته پنھنجا ئي ٻار مٿس چٿرون ڪندا آھن، ھن جي سامھون توڙي پرپٺ به . . .
چٿرون ته سالن تائين ان عورت به برداشت ڪيون، جنھن منافقتن جي تھن ۾ ويڙھيل ۽ ڳنڍيل سنڌي سماج ۾ پنھنجو نصيب پاڻ ٺاھڻ چاھيو. ھن کي ابتدا ۾ پنھنجي مائٽن جي چٿرن کي منھن ڏيڻو پيو، جن سندس شاديءَ لاءِ پسند ڪيل ڇوڪري کي جاھل چئي رد ڪيو، پر ھن پنھنجي پيءُ کي اعتماد ۾ وٺي ان ئي ڇوڪري سان مڱڻو ڪري ڇڏيو، پنھنجي جوانيءَ ۾ انتھائي خوبصورت، پر اعتماد، ذھين ۽ آزاد خيال رھندڙ ان عورت جو ان جاھل اعتماد ٽوڙيو ۽ ڪنھن معمولي ڳالھه تان مڱڻو ٽوڙي ڳوٺ ھليو ويو. اٺن ڏينھن ۾ اھو صرف مڱڻو نه ٽوڙيو ويو ھو، پر ان سدا ٻھڪندڙ ڇوڪريءَ جي ھڪ آباد دنيا ٽٽي پئي ھئي. ھن کي پنھنجي پيءُ مڱڻي ٽٽن جي ھڪ ھفتي کان پوءِ اھڙين ته ڏکارين اکين سان ڏٺو، جو ھن جي دل جا ٽوئن ٽاورز ھميشه لاءِ ڪري پيا، ھن کي لکڻ ۽ تحقيق ڪرڻ جو وڏو شوق رھيو ھو، پر مڱڻي ٽٽڻ کان پوءِ تحقيق جا ڪتاب ھن جي ھٿن مان ھميشه لاءِ اڏامي ويا. ھن جنون ۽ ڪاوڙ ۾ اچي پنھنجي ڊائريءَ جي پنجاھ صفحن تي ڀٽائي سرڪار جو صرف ھڪ بيت لکي ڇڏيو ته:
ڪارا ڪنديس ڪپڙا، نه کلان نه ٽلان
لڪن منجھه لطيف چئي، آئون جانب لئه جلان
ڪنھن سان سور سليان، منھنجوجيئري جيءُ جلي ويو
حالانڪه ھوءَ گھر ۾ سڀني ڀائرن ڀينرن کان وڏي ھئي. پرھن پنھنجي پيءُ ماءُ کي ڪڏھن به شادي نه ڪرڻ وارو فيصلو ٻڌائي ڇڏيو. سندس ننڍين ڀينرن ۽ ڀائرن جون شاديون ۽ ٻار ٿيا. ھوءَ سڀني جي خوشين ۾ خوش رھي پر جڏھن ننڍي گھر جي آدمشماري وڌي وئي ۽ سندس خيال رکندڙ ماءُ پيءُ به گذاري ويا ته ھن لاءَ گھر اوپرو بڻجي ويو. ھن کي واضع انداز ۾ محسوس ڪرايو ويو ته نوڪري به ڪرين ٿي ته پنھنجو الڳ فليٽ وٺ. ھوءِ ڪنھن کي ڪجھه نه چوندي ھئي. صرف پنھنجي ڪمري ۾ روئيندي رھندي ھئي، روئندي ھن کي سال ٿي چڪا ۽ اڪيلائي اڏوھي جيان سندس اندر کائي ڇڏيو، دنيا جي ڪنھن ڪم ڪار ۾ سندس دلچسپي نه رھي. ھوءَ پر اعتماد ۽ آزاد خيال رھي، ان ڪري ھن ڪڏھن به نشي کي پنھنجي ويجھو اچڻ نه ڏنو. اڪيلائي جڏھن وڻ ويڙھيءَ جيان سندس وجود کي وڪوڙي وئي تڏھن آخر ڪجھه ڏينھن ھن پنج وقت نماز به شروع ڪئي.
ان ڏينھن آچر ھو سڀ گھر ڀاتي دير تائين پنھنجي ٿڌن ڪمرن ۾ ستل ھئا. ھن نماز پڙھي پنھنجي لاءِ ڪافي ٺاھي. ڪجھه وقت ڀٽائيءَ جو رسالو پڙھيو، ڪجھه ڳوڙھا اچي پنن تي ڪريا ته ھن اٿي پنھنجي ڪار جو در کوليو ۽ صبح جو سوير سمنڊ تي نڪري آئي، فليٽ جي سوڙھي ڪمري منجھان نڪري کليل سمنڊ تي پھچڻ جي باوجود ھن جي اندر جي گھٽ ٻوسٽ ۾ ڪا گھٽتائي نه آئي. ھن سروس ڪارڊ، شناختي ڪارڊ، بينڪ جا ڪاغذ ۽ ٻيون ضروري شيون پرس ۾ وجھي ڇڏيون ھيون. پرس کڻي گاڏي ڪناري تي ڇڏي ھوءَ سمنڊ کي پنھنجي ڀاڪر ۾ ڀرڻ لاءِ اھڙو اڳتي وڌي جو وري واپس نه اچي سگھي.
ڪيترائي ڪردار اسان جي آس پاس ھلندا گھمندا رھن ٿا، جيڪي اصل ۾ ڊپريشن جا مريض آھن پر اھي ھن ٻھروپئي سماج ۾ پنھنجي شناخت لڪائي گھمن ٿا ته ڪٿي طعنن جا تير سندن حياتيءَ جا سال وقت کان اڳ نه کٽائي ڇڏين. . . ھو ڪم ڪار کان واندا ٿي جڏھن پنھنجو پاڻ سان ويھن ٿا ته سندن ڳالھيون ڳوڙھن ۾ ائين گڏجي وڃن ٿيون، جيئن ڪچي جي سگھڙ مائي ڪڻڪ جو اٽو ڳوھي ڇڏي، ھو روئيندا بي حساب آھن. اھي ڳوڙھا مون ڀٽائي سرڪار جي بند پيل دروازي جي ڪڙي ۾ عصر ويل پوتي ٻڌي ويٺل ھڪ امڙ جي اکين ۾ به ڏٺا آھن ته ڪارا ڪپڙا ڪري ڪارا ڳانا پائيندڙ ناريءَ جي اکين ۾ ڇلڪندي ڏٺا آھن، ڳوڙھا ڳاڙيندڙ اکيون ھر طرف آھن پر ڳوڙھا اگھندڙ ڪٿي آھن. سعيد ميمڻ چواڻي ته:
اسان جا نيڻ سخي ھن،
ڳڻيون به ڇا ڳوڙھا!