اڍائي ڪلاڪ ارباب سان!
سنڌ ۾ اھڙي خوف وارو ھڪڙو ڄام صادق جو به ھو، جنھن جي نالي ٻُڌڻ سان ڪيترائي پ پ اسيمبلي ميمبر ايئن ڇرڪجي ويندا ھئا، جيئن اڄڪلھه ڪرپٽ ڪامورا رينجرز اچڻ جو نالو ٻُڌي ڏڪي ٿا وڃن. اھڙن ڪڙڪ حڪمرانن سان پنھنجي مڙئي گھٽ پوندي آھي ۽ ھونئن به اقتدار انسان کي وقتي طور سپر مين بڻائي ڇڏيندو آھي، تنھن ڪري پاڻ سپر مينن کان پاسو ڪري ”لڪا گھُمن لوڪ ۾“ جيان گھمندا آھيون، پر ھاڻي پ پ مخالف اتحاد واري وڏيرن جي جھرمٽ ۾ جڏھن منھنجي نظر ارباب رحيم تي پئي ته مون کي ساڻس گڏ ڪيل اسلام آباد وارو اھو سفر ياد اچي ويو، جنھن ۾ ھن عام ماڻھو جيان پنھنجي طبيعت موجب کلي ڳالھايو ھو. ان وقت ھو مون کي عام مسافر لڳو، جنھن جي ھٿ ۾ ھڪ سادو فون ھو، جنھن جي ھيڊ فون کي ھن ڪنن ۾ وجھي، باقي سيٽ ھٿ ۾ رکي پئي ڳالھايو. ھن ويھڻ وقت آخري فون بدين مان ڪنھن ھمراھ جي اٽينڊ ڪئي، جنھن کيس مرزا ۽ پوليس جي جھيڙي واري تازي خبر ٻُڌائي. ويھڻ شرط مون ساڻس ھٿ ملائيندي، پنھنجو تعارف ڪرايو، جنھن جي جواب ۾ ھن رُکي لھجي ۾ پُڇيو، ”ڪٿان جو کوکر آھين.“ کيس مڪمل تعارف ڪرائيندي ٻُڌايم ته ”ڊاڪٽر خالد محمود سومرو جي مدرسي ۾ تڏھن ملاقات ٿي ھئي، جڏھن اسان جي شھيد ڪئميرامين منير سانگي جي تعزيت ۽ ڪيس جي سلسلي ۾ آيا ھئا.“ ھن ڪنڌ ڌوڻيو، پر مون کي پڪ ھئي ته کيس اھا ملاقات ياد نه ھوندي، اسان ٻنھي جي سيٽن جي وچ واري سيٽ تي صحت وارو صوبائي سيڪريٽري ڊاڪٽر سعيد احمد مڱڻيجو ويٺل ھو، جنھن کي به ھن بعد ۾ سُڃاتو.
ڳالھين مان ڳالھيون نڪرنديون ويون ۽ جيئن جيئن ھو ڳالھائيندو رھيو، تيئن تيئن منھنجي صحافتي اک کيس جانچيندي رھي ۽ سوال به اھڙا ڪرڻ لڳس. سنڌ ۾ بھتر حڪمرانيءَ جو تاثر ڇو نه ٿو ملي ۽ سنڌ جا وزيراعلى رھندڙ ماڻھو ان وقت آخر ڪھڙين مصروفيتن کي سڀ کان وڌيڪ ٽائيم ڏيندا آھن. منھنجي اھڙن سوالن تي ھن ھاڻوڪي وزيراعلى مٿان طنزيه جملو اڇليو ته ان کي ته نئين ديري ھائوس، نوابشاھ ۽ ڪراچي جي سفرن ئي ٿڪائي وڌو آھي ته عوام کي ڪھڙو ٽائيم ڏيندو، پر منھنجو وڌ ۾ وڌ وقت اھي شاديون ۽ فنڪشن وڃائيندا ھئا، جن ۾ وڃڻو به ضرور پوندو ھو. مون کيس ٻُڌايو ته، ”اسان ڪجھه مھينا اڳ وزيراعلى پنجاب جي دوري تي لاھور ويا ھُئاسين، جنھن ۾ ان جي سيڪريٽري معين الدين واني، جيڪو سکر ۾ ايس ڊي ايم به رھي چڪو ھو، تنھن ٻُڌايو ته شھباز شريف صبح جو ڇھين وڳي اٿندو آھي، ستين وڳي تائين اخبارون پڙھي ساڍي ستين يا اٺين وڳي کان مختلف آفيسرن کي آفيسن جي نمبرن تي فونون ڪرڻ شروع ڪري ڏيندو آھي.“ ايئن سندن صوبي جي ڪامورن جي مشينري مٿان کان ھيٺين سطح تائين صبح جو ستين اٺين وڳي جاڳي پوندي آھي. ارباب کلي چيو، ”سنڌ ۾ ته ايئن مشڪل آھي، پر مان سوير اٿندو ھئس. نماز مھل نماز پڙھي ناشتو ڪري وري سُمھي پوندو ھئس، پوءِ يارھين وڳي کان شام تائين ڪم ڪار ھلندو رھندو ھو.“ ھن جڏھن نماز جي ڳالھه ڪئي ته مون کانئس پڇي ورتو ته، ”اوھان تبليغن تي به ويندا ھئا ۽ ان دور ۾ ٻُڌو ھيوسين ته ڪو مئخانو يا بار، جيڪو وزيراعلي ھائوس ۾ ان کي به ڊھرائي توھان ان جڳھه تي ئي مسجد تعمير ڪرائي ھئي.“ اھا توڙي جو سندس لاءِ ڪريڊٽ جي ڳالھه ھئي، پر ھن انڪار ڪندي چيو ته، ”نه وزيراعلى ھائوس ۾ اھا مسجد مون نه، پر سائين غوث علي شاھ تعمير ڪرائي ھئي، جنھن کي فنڪشنل مون ڪيو، جو ان ۾ وڃي نماز پڙھندو ھئس.“ ھي کِلي چيو، ”ھاڻي ته ٻُڌون ٿا ويران پئي آھي.“ ارباب جي ڪچھريءَ ۾ اھو به ذڪر نڪتو ته ”رئيس وڏي“ ڪراچيءَ ۾ گاڏين کي بلٽ پروف ۽ بم پروف بڻائڻ جي فيڪٽري به ھنئي آھي، پر اھا خبر ڪنھن کي به نه ھئي ته سنڌ جي وزيراعلى جي گاڏي به اتان بلٽ پروف ٿي آئي آھي يا نه، ڇو ته تازو ئي سندس ھڪ گاڏيءَ جو شيشو گولي نه، پر پٿر لڳڻ سان ٽُٽي پيو آھي.“
سنڌ ۾ بدانتظامي ۽ بدعنواني جي وڌي ويل وبا بابت ھن سيڪريٽري صحت ڏانھن اشارو ڪندي چيو، ”ھن کان پُڇو منھنجي دور ۾ ڪڏھن بدلي جي عيوض يا پوسٽنگ تي ھنن پئسا ڀريا . . . ڪلام پاڪ ڏئي پُڇوس ته نه چوندو، ڇو ته ذاتي طور اھي معاملا مون ھڪ ايماندار ۽ بظاھر ڏاڙھيءَ واري ايوب شيخ تي ڇڏي ڏنا ھئا. ان اگر ڪنھن کان پوسٽنگ جا پئسا ورتا ھجن تي خدا کي خبر. سنڌ ۾ مون چونڊي چونڊي ايماندار ماڻھو لڳرايا ھئا، پر اھا به حقيقت آھي ته اھو ايماندار به ڪنھن ڪم جو ناھي، جيڪو صرف ايماندار ھجي ۽ پنھنجو ڪم ئي نه ڪري، ڪجھه عملدار اھڙا آھن، جيڪي ھاڻِ به چوندا آھن، اھو ڪم نه ٿيندو، اسان ايماندار آھيون. اڙي بابا ماڻھن جا ڪم نه ٿا ڪريو ته پوءِ توھان جي ايمانداري ڪھڙي ڪم جي .“ مون سندس اھڙي گُفتگو ٻڌي کيس چيو، ”ان جو مطلب ته ڪجھه ڪم ايماندار ھجن ۽ ڪجھه پئسا ڪمائين.يعني سٺ ۽ چاليھه سيڪڙو واري روش تي ڪم ھلي ويندو.“ جنھن جي جواب ۾ ھن سنجيدگيءَ سان چيو ، ”اسان جو سماج اھڙو ٿي ويو آھي، جو توھان ڀلي رشوت کائو، پر ماڻھن جا ڪم ڪريو ته بھتر آھيو، پر اگر ڪم ئي نه ڪريو ۽ چئو ته ايماندار آھيون ته اھڙي ايمانداري ڪھڙي ڪم جي.“ ارباب رحيم سان ڪچھري ھلندي رھي، جنھن دوران پي آئي اي جي فلائيٽ وارن سينڊوچ ڏنا، جيڪي اسان اتي ئي کائي ختم ڪيا. سندس مذھبي لاڙي سبب کُلي ڪري کانئس پُڇيم ته،”توھان وٽ ته ايتريون سيٽون ئي نه ھيون، پوءِ ڪنھن جي دعا سان وزيراعلى ٿيا؟“ ھن کِلي چيو، ”مون کي ته اميد ئي ڪونه ھئي ته ڪو وزيراعلى ٿيندس، پر اسان جو به اوچتو ڀاڳ کُلي ويو.“ مون سندس مخالف اميدوار بابت سندس جملي تي اعتراض ۽ حيرانگي ڪئي ته ھن پُڇيو، ”ڇو توکي ناھي خبر . . . “ مون چيو، ”نه سائين مون کي ناھي خبر.“ ته ھن بي رخيءَ مان چيو ته، ”پوءِ تون ڪھڙو صحافي آھين، جو سياستدانن جي راتين جي خبر نٿي پوي.“
ڊاڪٽر ارباب رحيم کي سيڪريٽري صحت ياد ڏياريو ته ، ھو سنڌ ميڊيڪل ڪاليج ۾ سندس سينئر ھو، جنھن جي جواب ۾ ھن چيو، ”ھا مون فرسٽ ايئر ۾ ئي ميديڪل پڙھائي ڇڏي ڏني ھئي، جو ميرپورخاص ضلعي ڪائونسل جو چيئرمين چونڊجي ويو ھئس.“ ھن سان ڪچھري ھلندي ھلندي جھاز جڏھن اسلام آباد پھتو ته سيڪريٽري صحت ھٿ ڇڌائي وڃي، بس ۾ چڙھيو. اسان ٻئي ڪوسٽر ۾ اچي اسٽيٽ لائونچ لٿاسين، جتان ھن منھنجو لگيج به پنھنجي لگيج سان گڏ گھرايو. سندس گاڏي منھنجي ھوٽل واري گاڏيءَ کان اڳ اچي وئي، پر مون کي چيائين، ”پھريان پڪ ڪري وٺ، اھي ھوٽلن وارا وڏا نڀاڳا ھوندا اٿئي، ڪڏھن گاڏي موڪليندا، ڪڏھن نه . . . “ مون کيس چيو، ”توھان ڀلي ھلو سائين آئون ٽيڪسي ڪري ھليو ويندس.“ پر ھن ايئن نه ڪيو ۽ منھنجي ھوٽل تائين مون کي ڇڏڻ آيو، جيڪو سندس روٽ کان گھڻو پري ھو . . . موڪلائڻ مھل کيس صرف ايترو چيم، ”ڪاش سنڌ جا سمورا وزيراعلى پنھنجي ذاتي ايجندا سان گڏ سنڌ جي ڪنھن ايجندا تي به سچا ٿي ھلن. نيڪ نمازي پرھيزگار ھجن يا گناھگار، پر پنھنجي ڪم ڪار جي صبح ستين اٺين وڳي ڪن ته جيئن سنڌ جي ھر ننڍي وڏي آفيس جو ڪاروھنوار صبح سوير شروع ٿئي، پوءِ اھو ايمانداريءَ سان ٿئي يا کڻي چاليھن سٺ واري سيڪڙي جي نسبت سان ٿئي، پر سنڌ جي عام ماڻھن لاءِ آفيسن جا در صُبح سوير کُلن . . .
ارباب رحيم شروع کان پ پ مخالف سياست ڪئي آھي ۽ ھاڻي به ڪري ٿو، پر کيس پڪ آھي ته جيستائين پ پ مخالف ڪا وڏي جماعت نه ٿي جُڙي، تيستائين ھو مخالف ڪندا رھندا، جيڪي ايترا اثرانداز نه ٿيندا، جيتري ڪا ھڪ مڪمل سياسي پارٽي اثرانداز ٿيندي.