سوتليءَ ۾ ٻڌل ڪجھه ڪتاب!
ھڪ ھنڌ ھن لکيو آھي ته،
يادگيريون ڇڏي چنگ چڙن جي پٺيان
نيڻ ڇو ٿا وڃو، بي وڙن جي پٺيان
جام جي شام ھئي، نانءُ ڪنھن ڀلا
ڪير پياسا ستا مئڪدن جي پٺيان
ھن ڪتاب ۾ اشرف پلي پنھنجو تعارف پاڻ ڪرائيندي ھيئن لکيو آھي ته، ”آئون بنيادي طور ڳوٺاڻو آھيان، ان ڪري ڳوٺاڻي فطرت منھنجي مزاجن تي پوري ريت ڇانيل رھي آھي. ڳوٺ جن ۾ ٽالھين جي وڏن وڻن تان پکي، ”لڪڙي جل بني ڪوئل“ جھڙيون سوڳ ڀريون لاتيون ٿا لنوَن. انھن ڳوٺن جي خاموش سانجھين ۾ مون پنھنجي شاعريءَ جا ڪردار ڳولي لڌا آھن.“ اشرف پليءَ جي ھڪڙي سٺي ڳالھه پڙھڻ لاءِ اھا ملي ته ھو شاعريءَ کي به عشق جيان اظھاري ٿو. جيئن عاشقن لاءِ عشق جي ڪا جسٽيفڪيشن ناھي ھوندي، ائين ئي اشرف چوي ٿو ته، ”مون وٽ شاعري لاءِ ڪا واضع جسٽيفڪيشن ناھي، آئون بس لکندو رھيو آھيان، بنا ساڳي جي ۽ بنا فُل اسٽاپ جي. ھڪ سؤ چوئيتاليھه صفحن تي مشتمل ڪتاب جو مھاڳ نامياري نقاد اڪبر لغاري لکيو آھي. اڪبر جو خيال آھي ته ”غزل جي شاعري ۾ داخليت کي وڏي اھميت آھي، جيڪا اشرف ڏاڍي خوبصورتيءَ سان نڀائي آھي. سندس شاعري پڙھندي ڪٿي به ائين نٿو لڳي ته ھن شاعري ڪرڻ جي ”ڪوشش“ ڪئي آھي. شاعري سندس اندر مان ائين اڇل کائي نڪتي آھي، جيئن برسات کان پوءِ صحرا ۾ حسن ڦٽي نڪرندو آھي.
بي وڙي او ھوا! ھن کي چئجان وڃي
حال ھيڻا اٿئي، تنھنجي رولاڪ جا
اشرف پلي اڄوڪي بدلجندڙ قدرن واري سنڌ، جتي ڳوٺاڻو ھجڻ پنجابين جي پينڊو جھڙو طعنو بڻجندو پيو وڃي. ان دور ۾ ھن فخر سان پنھنجي ڪتاب لاءِ لکيو آھي ته ”ارپيم . . .سنڌ ۽ سنڌ جي ڳوٺن کي . . . “
پاڻ گدري مثل، وقت ڪاتيءَجيان
درد دل ۾ رھيو، گھر جي ڀاتيءَ جيان
اشرف پلي اڄوڪي سنڌ ۾ پلجندڙ ان ٽھيءَ جو شاعر آھي، جنھن جي ڳوٺ مان ٽالھيون ۽ نمون ختم ٿينديون پيون وڃن ۽ جنھن کي شھري مزاج اپنائڻ ۾ اڃان وقت لڳندو. ھو ڪنڪريٽ جي ڍير ۾ بدلجي ويل شھرن کان دور پنھنجي روحل واءِ ۾ وسن ٿا ۽ محبتن کي ماڳ ڀني مئخاني جيان ياد ڪن ٿا.
اسان جي اسان کي آ دعا اھا
پرين تو پڄاڻان پٿر ٿي وڃون
اشرف کي اڃان اڳتي سفر ڪرڻو آھي، ان ڪري کيس اھا ئي دعا تي شل ھو ”آدو ملاح“ ”ائڊريس“ ، ”تحرير“ ۽ ”حويلي“ جھڙا شاھڪار نظم سرجندو رھي ۽ ٻين شاعرن لاءِ اھا به دعا ته شل سڀني کي اڪبر پلي جھڙا ڀائر ملن. جنھن پنھنجي ڀاءُ اشرف پلي جو ڪتاب ڇپائي وڏي ڪاڄ جھڙي خوشي ملھائي. اڃان شاعري جي ھڳاءُ حاوي ھو ته ھڪ ئي ڪتاب ۾ سمايل ٻه ناوليٽ اچي پھتا. ھي ناوليٽ ڀيڻ شبانه سنڌيءَ لکيا آھن، جيڪي پڙھن وٽان آھن. ادي شبانه سنڌي ڪافي وقت کان ڪھاڻيون ۽ ناول لکندي پئي اچي، پر شايد پنھنجي گھريلو مصروفيات سبب ھوءَ ڪجھه سالن لاءِ ادبي دنيا مان غائب ٿي وئي ھئي. ھاڻي جڏھن سندس واپسي ٿي آھي ته ھوءَ اھي ئي موضوع کڻي موٽي آھي، جيڪي سندس آس پاس رھن ٿا. عورتن جي احساسن ۽ جذباتي رشتن کي ڀيڻ شبانه سنڌي سھڻي نموني چٽيو آھي. خاص ڪري ھن ڪتاب ۾ شامل سندس پھريون ناوليٽ پڙھڻ وٽان آھي، جنھن جي آخر ۾ ھوءَ لکي ٿي ته، ”ڪوملي جڏھن ڄائي ھئي ته ھن ماءُ جي اکين مان ڳوڙھا وھندي ڏٺا ھئا. نميءَ کي ماءُ جا چيل اھي لفظ ياد اچي ويا، نمي اھي ڳوڙھا تنھنجي ڄمڻ تي به وھيا ھئا، اھي ڳوڙھا منھنجي ڄمڻ تي منھنجي ماءُ جي اکين مان به وھيا ھوندا. اھي ڳوڙھا ڌيءَ ڄمڻ تي ھر ماءُ جي اکين مان وھندا آھن.
ھڪ سؤ اٺاويھه صفحن تي مشتمل ھي ٻه ناوليٽ شبانه سنڌي پنھنجي چئن امڙين ھڪ پڦي ۽ ھڪ خالا سميت دنيا جي مڙني دکن عورتن جي نانءُ ڪيا آھن. ھي ڪتاب جيئن ايندا پئي ويا، سي مون ٽيبل تي ڦھليل ان سوتليءَ ۾ پئي رکيا، جنھن سوتليءَ ۾ سريلي شاعر امر اقبال پنھنجا ٻه ڪتاب ٻڌي ڪوريئر ڪيا ھئا. ھن پنھنجي شعري مجموعي جو نالو ئي پنھنجي نفي سان ڏنو آھي ته ”ڇا رکيو آھي امر اقبال ۾ . . .“ امر اقبال نظم، وائي، بيت ۽ ھائيڪا لکيا آھن پر ھن جا جذبا عزل ۾ وڌيڪ نکري اظھارجي اچن ٿا. امر ھر شاعر جيان مختلف ڪيفتن ۽ خيالن کي ڪيچ ڪيو آھي.
اوچتو ننڊ مان جاڳي پيو ھان
لڳي ٿو ڳوٺ جون کجيون ٿيون سڏن
فليٽن جي وچ ۾ ڦاسي پيو ھان
سويل اشرف پليءَ جي شاعري واري ذڪر وقت جيڪا ڳوٺاڻي ۽ شھري ڪيفيت ذڪر ھيٺ آئي، سا ڪيفت امر اقبال مٿين سٽن ۾ ڪجھه واضع ڪئي آھي. امر پيار جي احساس ۽ جديد رومانس جو شاعر آھي، جيڪو پنھنجي ٽھيءَ جا احساس ايمانداريءَ سان چٽيندي چوي ٿو،
ڀري محفل ۾ وائڙو ڪري ڇڏيو مون کي
ھن ڏٺو، اڻ ڏٺو ڪري ڇڏيو مون کي
لوڪ سارو ڇو لاتعلق ٿيو آھي ؟
ھڪڙي پياريءَ جو پنھنجو ڪري ڇڏيو مون کي
امر اقبال جو چوڻ آھي ته، ”ھي ڪتاب لڳ ڀڳ ٻن ڏھاڪن تي ڦھلي منھنجي شاعراڻن احساسن ۽ ڪيفيتن جو مجموعو آھي، جيڪي اڳ ۾ شايع ٿيل شعري ڪتابن ”سمنڊ اڪيلو آھي“ ۽ ”اکين مان ٽميل نظم“ ۾ شامل نه ٿي سگھيا آھن. امر کجين جي ديس ۾ سچل جو پاڙيسري آھي، پنھنجي آس پاس ڦھليل ڪوڙ ڪُميت جي بازار کي ڏسي ھن سچل کي ئي سڏ ڪيو آھي ته:
سچل! تنھنجو سچ ڪٿي آ؟
ھاڻ ته ھر ڪنھن گام گھٽيءَ ۾
ڪوڙ ٿو چمڪي ڪنھن سڪي جيان
ھي درازن جي ڌرتي ۽
گيڙو سج جا پويان پاڇا
وحدت وارو ساز ٿو سڏڪي . . .
امر کي سچ اھا سگھه ڏيندو ته ھو پنھنجي ھنن ۽ ٻين سمورين سٽن تي قائم رھندو، ڇو ته شاعري ھڪ مخصوص خيالي وھڪري ۾ سرجي ته وڃي ٿي، پر دنياداري ۽ تعلق داري جڏھن سامھون اچي ٿي ته پوءِ ڪجھه ماڻھن کي پنھنجي سٽن تان ھٿ کڻڻو پوي ٿو. جيئن ماضي ۾ انقلابي شاعريءَ سان ماحول کي گرمائيندڙ ۽ مڪارن کي شرمائيندڙ شاعر ڊاڪٽر آڪاش انصاري جي ھن شعر بابت مون ٻڌو آھي ته ھو ان کان لاتعلق بڻجي ويو آھي ۽ ڪٿي چيو اٿس ته مون اھڙي شاعري نه ڪئي آھي، جھڙي مير حسن آريسر انقلابي شاعريءَ جي چونڊ مجموعي ”ٿي تند وڙھي تلوارن سان“ ۾ ڏني آھي. ميرحسن پاران سسھيڙيل ان ڪتاب جي صفحي نمبر ھڪ سؤ پنج تي ڊاڪٽر آڪاش جو جيڪو نظم ڏنل آھي، تنھن جو عنوان آھي ”فاضل بنا راھوڪي“
پروٽوڪول جي گاڏين ھوندي
بلبلن ھوندي، ماڻھن ھوندي
ٽھڪن ۽ جھونگارن ھوندي
پوءِ به ڪيڏي سڃ لڳي ٿي
راھوڪيءَ ۾ رُڃ لڳي ٿي
مان روز ٿو ھڪڙو خواب ڏسان
او فاضل! يار عذاب ڏسان
ڄڻ ڪنھن تنھنجي ڪک مان نڪتل
ماڻھوءَ توکي ماريو آھي
شاعري جو ذڪر نڪتو آھي ته سنڌ جي سانوري، پر سريلي شاعر سعيد ميمڻ کي ڇو وسارجي، جيڪو اڄڪلھه بيمار ھوندي به شاعري سرجيندو رھي ٿو. سندس تازو ڪتاب دل دنبورو به منھنجي ٽيبل تي ڦھليل ڪتابن واري ان سوتليءَ اندر آھي. مون کي خبر آھي ته سعيد ايترو سمنڊ جي ويجھو نه رھيو آھي، پر ھن ڏاڍيون خوبصورت سٽون چيون آھن ته؛
سعيد چمڪي ٿو سمنڊ جو سينو
چنڊ ھن کي چمي رھيو آھي
سعيد درياھي ماڻھو ۽ ڪھول ۾ رھندڙ تنھا شخص آھي، تڏھن ئي ته ھن جي شاعريءَ ۾ داخليت جو اثر وڌيڪ آھي
زخم سارا سبي رھيو آھيان
تون نه آھين به جي رھيو آھيان
گھر جي پارت ھجئه او تنھائي
مان سفر تي وڃي رھيو آھيان