ڀوتارن جي ”شڪاري“ ھجڻ جي شاھدي ڏيندڙ ديوارون
اسان جو سفر ٽنڊي کان اڃا اڳتي لاءِ جاري ٿيو، اسان ڏيپلي کان ٿر ۾ داخل ٿيڻا ھئاسين، پر رستو جھڏي باءِ پاس وارو ورتوسين، جڏھن جھڏي باءِ پاس تي پھتاسين ته گندي پاڻي جو نالو ٽپي، جيڪو شايد پراڻ درياھ جو پراڻو وھڪرو ھو، اڃا اڳتي ٿياسين ته ھڪ ويران ۽ سنسان رستو ديوين سان ڍڪيل نظر آيو. اھو رستو ڏسندي ئي مونکي سکر ايئرپورٽ جي آسپاس وارا علائقا ياد اچي ويا، جتان آيل ھڪ خبر مونکي ڪيترين ئي راتين جا اوجاڳا ڏنا آھن، ڀوتارن کي ووٽن جون پيتيون ڀري ڏيندڙ خلق لاءِ ته اھا عام خبر آھي پر مون جھڙي ڪمزور ماڻھوءَ لاءِ اھا ڪا ھڪ خبر نه، پر اھو سنڌي سماج جي جاگيردانه اخلاقيات جو ھلندڙ تسلسل آھي، جيڪو اڃا تائين ھن دور ۾ به جاري آھي. اھا ڪيڏي نه اجرچ جي ڳالھه آھي، ته جڏھن باقي دنيا جا انسان مريخ تي زندگي تلاش ڪرڻ جي جستجو ۾ مصروف آھن، تڏھن گھر جون عورتون قتل ڪري ويران واھن ۽ جھنگ جي گھاٽن ٻوڙن ۾ اڇلائي جاگيردانه غيرت کي تسڪين ڏئي فرار ٿيون ٿا.
ھاڻي ان ڳالھه جو مون کي ڪو اونو ناھي ته اھا ڪلثوم بي بي ھئي، شمشاد يا صغرى، پر اھا خوشي ھر برادريءَ کي آھي، ته اھا ضدي ۽ پيار جي ھوڏ تي قائم رھڻ واري ھئي، ڪنھن ”مڙس ماڻھوءَ“ کيس قتل ڪري قبيلي جي باقي عورتن لاءِ مثال قائم ڪري ڇڏيو ۽ ھاڻي ان قبيلي جون عورتون محبت کان وانجھيل زندگي گذارڻ کي ترجيح ڏينديون. ٿورو تصور ڪريو ته اسان ڪھڙي نه پٿر واري وحشي دور ۾ پيا گذاريون، جتي ان عورت کي گوليون ھڻي قتل ڪرڻ کان پوءِ ”غيرت جي رسم“ پوري ڪرڻ خاطر سندس نڪ، ڪن ۽ چوٽيون چاقون سان ڪٽيون ويون. سکر جا اخباري فوٽو گرافر ۽ سول اسپتال ۾ پوسٽ مارٽم ڪندڙ عملو اھو ٻڌائيندي ھراسجي وڃي ٿو، ته ان اڌڙوٽ اڻ سڃاتل عورت جي لاش تي پيل چولو لاھڻ کان پوءِ سندس وجود تي سگريٽن جا ڏنل ڏنڀ واضع ھئا. اھي ته ڪنھن اھڙي شخص ڏنا ھوندا، جيڪو انھن چاھتن جو چاره گر ھوندو.
عجب رسم ھئي، چاره گرون ڪي محفل مين،
لگا ڪي زخم، نمڪ سي مساج ڪرتي ھين!
سفر منھنجو لاڙ کان ٿر طرف ھو، پر الڪو اتر کان لڳل ھو، اھا اڌڙوت عورت، جنھن جي شناخت لاءِ ٻن ڌرين جا ماڻھو پھتا، ته اسان جي ڌيءُ آھي، پر آئون سمجھان ٿو ته اھا نه گھمرن جي نياڻي ھئي، نه ڀٽين جي ھئي. اھا سنڌين جي به نه ھئي، پر اھو چچريل لاش تاريخ جي جاگيردانه جبر وارن ڏينھن ۾ ڄمندڙ ھر ان سنڌي عورت جو آھي، جنھن پنھنجي آزادي، پنھنجو وجود اتم ۽ عظيم رکيو آھي. ڪردن، عربن ۽ ترڪن جي ته مونکي خبر ناھي، پر منھنجو من سنڌو بئراج جي ٽياس تي ٽنگيل آھي، ڇو ته ان ۾ به اھا ڀوتارڪين رسمن جيان خون کائي وڃڻ جي عادت آھي. ورنه گڊو ۽ سکر کان ايتريون ته ڪاريون ان درياھ ۾ ڪرن ٿيون، جو ان جوپاڻي اسان کي ڪوٽڙي وٽ ڳاڙھو ملڻ کپي.
ان ڏينھن ڏيپلي کان پوءِ جڏھن اسان مٺي پھتاسين ۽ مٺي به لتاڙي سانجھيءَ ٽاڻي جڏھن نئوڪوٽ جي ڀرسان عليم سومري جي ڳوٺ پھتاسين، تڏھن به اھو چچريل لاش منھنجي سوچن جو پيڇو ڪندو رھيو ۽ آئون بيوقوف جيان خالد ڪنڀار کان وٺي ادي پٺاڻيءَ تائين ھر ڪنھن ٿريءَ کان اھو پڇندو رھيس ته ھتي ڀلا ڪارو ڪاريءَ يا غيرت جي نالي تي ڪيتريون عورتون قتل ٿين ٿيون؟ ٿري ۽ لاڙي محبتي ماڻھو، سي ان ڳالھه تي ضرور حيران ٿيا، پر ميٺ محبت سان ٻڌايائون ته اھڙي ڪا بلا ھن پاسي اڃان پلجي جوان ڪونه ٿي آھي، جيڪا ازدھا بنجي عورتن جي ڳچي پڪڙي، ان جو رت چوسي کين ساڻو ڪري ڦٽو ڪري. اھو سفر جاري ھو ته منھنجي ھڪ پراڻي دوست جا بار بار فون آيا، اتفاق اھو ٿيو جو ٽنڊي باگي ٻاھران بلوچ قبيلي جي مالوند پر لاڏائو ماڻھن جو پڙاءُ ڏسي، آئون لھي پيس ۽ ڪئميرا مين منور ڀُٽي کي ان شام جي لھندڙ سج جي روشنيءَ ۾ سانجھيءَ ٽاڻي قبيلي کي رات ٽڪائڻ جي تيارين جي قلمبندي ڪرڻ لاءِ چيم. ان وقت مونکي اھو ننڍو زميندار دوست ياد آيو، جنھن جي ڪجھه سال اڳ اھڙي لاڏائو قبيلي جي ڇوڪري سان اک اڙجي ويئي ھئي، ھن کانئن سنڱ گھريو، موٽ ۾ ھنن پيسن جي جڏھن گھر ڪئي ، ته ھو اھو چئي ھٿ کڻي ويو، ته محبت پيسن تي خريد نه ڪبي آھي. ان ڳالھه کي زمانا گذري ويا، اھي لاڏائو لڏي ويا، پر اسان جي يار شادي وري سڄي عمر ڀر نه ڪئي.
ان ڏينھن ٽنڊي باگي ڀرسان انھن لاڏائو قبيلن جي فلمبنديءَ دوران سندس ڪال آئي ۽ ھن ٻڌايو ته سندس ان پراڻي محبوبا کي قتل ڪيو ويو آھي، سندس خون لوڙھڻ کان بچائڻ ۾ سندس مدد ڪريان. ھن ٻڌايو ته ڇوڪريءَ جي ويڳي پيءُ ٽن ٻارن جي ماءُ کي باڊھ ڀرسان زمينن ۾ پڙاءَ دوران زھر ڏيڻ کان پوءِ گھٽا ڏيئي کيس قتل ڪري ڇڏيو آھي. ان مقتول ڇوڪريءَ جي ماءُ اسان جي دوست کي ٻڌايو ته ھو پاڻي ڀرائڻ بھاني کيس وٺي ويو. جھوپڙن کان پريان واھ ۾ ٽي ٻيا مرد لڪل ويٺا ھئا، جنکي ڏسي ھو سندن ارادا سمجھي وئي، جڏھن کيس گُھٽا ڏيڻ ۽ تشدد ڪرڻ لڳا ته ڇوڪريءَ ھمت ڪري کين چيو . . ”اجايو ايذاءَ نه ڏيو، ھڪڙي ڄڻي آھيان بندوق ھڻي جان ڇڏايو.“
ڪنھن چيو ڪارو ڪاريءَ خلاف سنڌ اسيمبليءَ ۾ قانون سازي اڳواٽ ئي ٿيل آھي، پر وڌيڪ ضرورت پوي ته ھاڻي ڪافي سنجيده پڙھيل لکيل عورتون اسيمبلي فلور تي اچي ويون آھن. مون مرڪي چيو ته بيشڪ آيون آھن. سٺي ڳالھه به آھي، پر انھن کي اھي ئي اقتداري ڀوتار چونڊرائي آيا آھن، جنجي اڪثريت ذھنن ۾ انھن مقتول عورتن جا حسين چھرا ائين ٽنگيل آھن، جيئن سندن بنگلن ۾ شڪار ٿيل ھرڻين جون منڍيون ٽنگيل ھونديون آھن ۽ اھي ديوارون سندن وڏي شڪاري ھجڻ جون ھر وقت شاھدي ڏينديون رھنديون آھن. ائين ئي اقتداري وڏيرن جي ذھنن ۾ سندن گھرن ۾ ڪارنھن الزام ھيٺ قتل ٿيل سمورين سئوٽن ۽ ماساتن جون منڍيون ٽنگيل آھن. قانون سازي ڪيتري به ٿي وڃي، پر اصل ڳالھه ته ان عمل جي آھي ته انھن تي عمل ڪيترو ٿئي ٿو. ڪارو ڪاريءَ خلاف قانونسازي ۽ عملي قانوني حرڪت ۾ جيڪڏھن وڏي وٿي نه ھجي ھا، ته روزانو سنڌ ۾ ٽن کان چار عورتون ان الزام ھيٺ قتل ٿين ھا ڇا؟ پر جيئن ته اسان ھڪ مھذب معاشري بدران ڀوتارڪي ۽ جاگيردانه سوچ جي متعارف ڪرايل اخلاقيات ھيٺ زندگيون پيا گذاريون، جتي اسان مردن کي ته ڇوٽ ڏنل آھي، پر عورت جي وھي ائين ويندي رھي ٿي.