اسڪندريا مصر جو نه، پر يونان جو بندرگاهه لڳو ٿي!
سڪندريا ۾ هر وقت امن امان ۽ خوشحالي به نه رهي. هن کي زلزلن ۽ سونامين ۾ به نقصان پهتو. شهر ۾ رهندڙ يهودين ۽ يونانين جا لساني جهڳڙا به ٿيندا رهيا. هيءَ انهن ڏينهن جي ڳالهه آهي جڏهن عيسائيت اڃان شروع ٿي هئي. يعني سڪندر اعظم جي وفات کان 400 سال کن پوءِ.
سڪندر اعظم اڏرائيل هن شهر سڪندريا تي ڪئين دور آيا. اهو شان شوڪت ۽ علمي ادارن ۾ ٺٽي وانگر هن پاسي ڪڏهن مصر ۾ قاهري بعد ٻئي نمبر تي شهر ٿي رهيو ته ڪڏهن دنيا ۾ روم بعد ٻئي نمبر تي وڏو شهر مڃيو ويو ٿي. وڏو عرصو هي شهر مختلف سلطنتن جي گاديءَ جو شهر رهيو. انهن مان هڪ بازنطيني سلطنت جو حاڪم جيڪو المقوقس سڏيو ويو ٿي پڻ حاڪم رهيو. سندس لقب جي لفظي معني سمجهو ته His Majesty ٿيو شهنشاهه هراڪليس (Heraclius) ڄم جو سال 575ع پڻ رهيو. پاڻ 610ع کان 641ع تائين مصر ۽ السڪندريا جو شهنشاهه (Muqawqis) ٿي رهيو. هي اهو حاڪم آهي ۽ هي اهو دور آهي جنهن ۾ حضور صلعم جن اوسي پاسي جي حاڪمن ڏي اسلام قبول ڪرڻ لاءِ خط موڪليا.
سڪندريا جي شهنشاهه هراڪليس ڏي حضور صلعم جن جي طرفان ”دحيه ابن خليفا الڪلبي“ خط کڻي نڪتو جنهن تي رستي تي ڌاڙيلن جي حملي ٿيڻ تي هن جي مدد لاءِ حضور صلعم جن زيد بن حارث کي ڪجهه لشڪر سان موڪليو جن هن حملو ڪندڙ قبيلي سان مقابلو ڪري کين شڪست ڏني ۽ زيد بن حارث بازنطيني حاڪم (المقوقس) هراڪليس وٽ سڪندريا پهچي ويا. انهن ڏينهن ۾ سڪندريا مصر جو حصو نه پر الڳ سلطنت سمجهيو ويو ٿي ۽ هراڪليس بادشاهه سڄي مصر، سڪندريا ۽ بازنطيني سلطنت جو شهنشاهه هو. اڄ به سڪندريا پهچي اهي سوچون اچن ٿيون ته هن شهر مان سڪندر اعظم ۽ هراڪليس شهنشاهه کان زيد بن حارث جهڙا اصحابي ٿي ويا- جيئن چين جي شهر ڪئنٽن ۾ پهچي اصحابي سعد بن ابي وقاص (ڄم جو سال 595ع وفات 674ع) ٿو ياد اچي جنهن جي ڪري ڪيترائي چيني مسلمان ٿيا جنهن ڪئنٽن شهر جي هئائي شينگ مسجد سن 627ع ۾ ٺهرائي. هو 620ع ۾ ڪئنٽن ۾ آيو هو يعني مسلمانن جي مڪي کان مديني 622ع ۾ هجرت کان به ٻه سال اڳ ڪئنٽن آيو هو. دراصل ڏٺو وڃي ته اسلام کان اڳ به عرب چين توڙي سنڌ ۾ واپار وڙي لاءِ ايندا رهيا ٿي. ابي وقاص 17 سالن جو هو ته هن اسلام قبول ڪيو ۽ هي انهن ڏهن ڀلارن اصحابين مان آهي جن کي هن دنيا ۾ ئي جنت جي بشارت ملي وئي هئي. ڪئنٽن جي مٿين مسجد جو ورتل تازي فوٽي سان گڏ مونکي اتان هڪ ڏيڍ سئو سال پراڻو، 1850ع ڌاري جو فوٽو پڻ مليل آهي. ٿي سگهي ٿو اخبار وارا يا ڪتاب ڇپڻ وارا منهنجي هن مضمون سان گڏ اهي تصويرون به ڏئي سگهن. بنگلاديش جي رنگپور ڊويزن جي ”لال مونير هٽ“ ضلعي جي آڳاٽي مسجد ”ابو اقاص مسجد“ لاءِ به چيو وڃي ٿو ته اها 648ع ۾ سعد بن ابي وقاص ٺهرائي. ياد رهي ته ان دور ۾ جهازران پنهنجن جهازن کي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ سڌو وٺي نه ويندا هئا جو ان وقت جي ٻيڙن جو کلئي سمنڊ ۾ هلڻ ۾ خطرو هو. هو ڪنارو ڪنارو ڏئي هلندا هئا. سو چين يا ملائيشيا وڃڻ لاءِ عرب، ايراني سنڌي توڙي يورپي ملاح انڊيا، بنگال، برما وغيره جو ڪنارو ڏئي هلندا هئا. ايتري قدر جو ملائيشيا ۾ ته هر ڌاريون ماڻهو بنگالي سڏبو هو جو اهو بنگال کان آيو ٿي. سو عرب به ملايا يا چين اچڻ کان اڳ بنگال ۾ به منزلون ڪندي آيا ٿي ۽ مٿيون اصحابي ڪئنٽن (چين) وانگر بنگال جي به ڪيترن شهرن ۾ رهيو هوندو ۽ هن ان دور ۾ اسلام جي اتي به پرچار ڪئي هوندي.
بهرحال پاڻ مصر جي آڳاٽي ۽ اڄ جي بلي بلي شهر سڪندريا جي ڳالهه پئي ڪئي جتي 628ع ۾ زيد بن حارث (ڄم جو سال 581 ۽ وفات 629ع) حضور صلعم جن جو خط سڪندريا جي حاڪم المقوقس هراڪليس لاءِ کڻي پهتو هو جيڪو پهرين فقط دحيه الڪلبي اصحافي کڻي نڪتو هو پر پوءِ هن جي مدد لاءِ زيد بن حارث کي به موڪليو ويو هو.
مٿين اصحافي دحيه الڪلبيءَ بابت هتي اهو به لکندو هلان ته حضور صلعم جن لاءِ چيو وڃي ٿو ته هنن کي حضرت جبرائيل فقط ٻه دفعا نظر آيو. هڪ هو اصل روپ ۾ جنهن ۾ هن کي رب پاڪ خلقيو آهي ۽ ٻئي ۾ انساني روپ ۾. انساني روپ ۾ هو دحيه ابن خليفه الڪلبي جو روپ اختيار ڪري آيو هو. صحيح بخاريءَ ۾ حديث آهي جيڪا ابو عثمان کان روايت آهي ته حضرت جبرائيل پاڻ ڪريم صلعم جن وٽ آيو جڏهن ام سلميٰ به موجود هئي. حضرت جبرائيل پاڻ ڪريم صلعم جن سان ڳالهائيندو رهيو. انهيءَ دوران حضور صلعم جن ام سلميٰ کان پڇيو ته هي ڪير آهي. جنهن تي هن چيو ته هي دحيه الڪلبي آهي، جڏهن حضرت جبرائيل روانو ٿيو ته ام سلميٰ چيو ته هوءَ هن کي دحيه ئي سمجهي ويٺي هئي. هن کي پوءِ خبر پئي جڏهن خطبي ۾ پاڻ ڪريم صلعم جن حضرت جبرائيل جي آمد جو ارشاد فرمايو.
بهرحال مصر جي بندرگاهه سڪندريا کي ڏسي الله جي رسول جا ساٿي ٿا ياد اچن جن ۾ زيد ابن حارث (ڄم جو سال 581ع ۽ وفات 629ع) جهڙو اصحابي به شامل آهي جنهن هن ڌرتي تي اچي اتي جي حاڪم (المقوقس) هراڪليس کي حضور صلعم جن جو خط پهچايو. زيد بن حارث اصحابي نه فقط حضور صلعم جن جو ساٿي هو پر نپايل Adopted پٽ پڻ. هي واحد اصحابي آهي جنهن جو نالو قرآن شريف ۾ آيو آهي (33:37) سڪندريا جي حاڪم خط پڙهي هيئين سان ڳالهه هنڊائي ۽ هن جو جوابي خط ۽ تحفا جن ۾ ٻه اعليٰ خاندان سان واسطو رکندڙ غلام به شامل هيون: هڪ مارا القبطيا ۽ هن جي ڀيڻ سيرين موڪليا. حضور صلعم جن ماريا سان نڪاح ڪيو جنهن مان کين هڪ فرزند ابراهيم ڄائو. هاڻ ٻڌايو ته اهي ڳالهيون سوچي هڪ مسلمان کي هن بندرگاهه ۾ اچي ڪيڏي خوشي، عزت ۽ تجسس محسوس ٿيندو! جيستائين تاريخ جي ڄاڻ نه هئي هتي جي ملن مدرسن سان مهنجي لهه و چڙهه نه ٿي هئي تيستائين مون لاءِ هي بندرگاهه به دنيا جي ٻين بندرگاهن وانگر هو جتي اسان پنهنجي جهاز کي جيٽيءَ سان اچي ٻڌو ٿي... جتي سمنڊ جون لهرون جهاز جي لوهي جسم سان ٽڪرائينديون رهيون ٿي... جتي جي اعليٰ دڪانن ۽ ڪلبن ڏي اسان جهازين جي ڊوڙ هئي... چڱو جو هڪ دفعي آئون هتي جي سڪندريا يونيورسٽيءَ ۾ هليو ويس جتي پنجاب جا ٻه شاگرد مليا جن مون کي هن شهر جي تاريخ ۽ اهميت جا انگريزيءَ ۾ لکيل ڪتاب ڏنا ۽ منهنجي معلومات ۾ اضافو ٿيو. ان بعد منهنجي لاءِ هي بندرگاهه هڪ خاص بندرگاهه، هڪ خاص شهر بڻجي پيو ۽ وقت جي ڊگهي وهڪري جي هڪ ڇيڙي تي پنهنجو پاڻ کي ته ٻئي ڇيڙي تي يونان جي حاڪم سڪندر اعظم کي ڏسڻ لڳس ۽ وچ ۾ انيڪ مذهبي، تاريخي، ادبي شخصيتون، هن شهر جي ٺهڻ بعد ٽي صديون رکي پوءِ هن شهر جي ماڻهن حضرت عيسيٰ جي ڄم جو ٻڌو. اهڙين ڇهه صدين بعد، هنن حضور صلعم جن کي نبوت ملڻ ۽ اسلام جي دعوت جو ٻڌو. يوناني ۽ رومن شهنشاهن جو ٻڌو، آتش پرست ۽ عيسائي حاڪمن جو ٻڌو، ڪاپٽڪ عرب ۽ مسلمان بادشاهن جون قطارون ڏٺيون جنهن جو آخري حاڪم شاه فاروق هو جنهن جي ڀيڻ فوزيه جي ايران جي آخري شهنشاهه پهلويءَ سان شادي ٿي ۽ هن راڻي فوزيا جو ئي ذڪر نڪرڻ تي هن شهر سڪندريا جي ڳالهه نڪتي آهي.