سنڌي هندُن ڌارين جي آمد کي روڪڻ جي ڪوشش ڇو نه ڪئي؟
مون هن دوست کي ٻڌايو ته سنڌي هندو زراعت جي پيشي سان وابست ڪين هيا، انهن جي لاءِ زمين ڪنهنجي آهي يا ناهي انهن جو ڪم صرف زراعت جي پيداوار سان هيو، جنهن سان هنن جو واپار هلندو هيو، نڪي ملڪيت سان ته اُها ڪنهنجي آهي. جيئن ته شروع ۾ ٻڌايم ته سنڌ جي آبادي ٽن طبقن ۾ ورهايل آهي يعني هڪڙا زمين کيڙندڙ، ٻيا مالڪ يعني وڏيرو ۽ گادي نشين.۽ ٽيون وري شهري طبقو هيو جيڪي عموماً نوڪري ۽ واپار ڪرڻ وارا هيا.
سنڌي هندو گهڻي ڀاڱي نوڪري ۽ ڌنڌي وارا هيا، تنهن ڪري انهن انهيءَ ڳالهه ڏانهن توجه ڪونه ڏنو، ٻيو ته هو سرڪار جي مخالفت ڪرڻ کان گهٻرائيندا هيا ڇو ته سکر بئراج جي ڪمانڊ ۾ 1932ع کان پوءِ جيڪي زمينون خاص ڪري پنجاب جي انهن ماڻهن کي الاٽ ڪيون ويون جيڪي انگريز سرڪار جا وفادار هيا ۽ جن نئون مسلمانن مان فرقو (قادياني) تيار ڪيو هيو. انهن کي اتي آباد ڪيو ته جيئن اهي سنڌ ۾ امن سان رهن. ڇو ته سنڌي صدين کان وٺي امن ۽ شانتي سان رهڻ ۽ هڪٻئي جي عزت ۽ مال جو تحفظ ڪرڻ وارا رهيا آهن.سنڌي مسلمان يا غيرمسلمان هڪٻئي سان گڏ رهڻ ۾ ڪڏهن به عار ڪين محسوس ڪندا هيا. مذهبي رواداري به سنڌ ۾ هڪ مثالي هئي ڪيترن جڳهن تي مسيت ۽ مندر جي ڀت سان ڀت گڏ هوندي هئي.
سکر بئراج جي ڪري سنڌ ۾ آسودگي زياده ٿي، پر انجو سڄو فائدو سنڌ جي زميندار، گادي نشين ۽ هندو واپاري ورتو، جڏهن ته زمين کيڙيندڙ هميشه انهن ٽنهي گروهن جو کاٽو پٽ ٿي رهيو ۽ کين زندگي جي هر آرائش کان مڪمل طور پري رکيو ويو.
ائين کڻي چئجي ته سنڌ ۾ هندستان جي ورهاڱي کان اڳم ٻه طبقا هوندا هيا، هڪڙا استحصال ڪرڻ وارا ته ٻيا اُهي جن جو استحصال ٿيندو هيو.
استحصالي ٽولي ۾ زميندار، گادي نشين ۽ ان سان گڏ مُلان ۽ سيٺ ۽ انهن ٽنهي جو پاڻ ۾ ايڪو رهيو، جنهنجو اثر اڄ تائين هلي پيو. عام سنڌي کي تعليم ۾ پٺتي رکڻ ۾ انهن جي اِيجنڊا بلڪل هڪ ۽ ساڳئي هئي. هو هميشه ائين چوندا هيا ته (ڄٽ ۽ ڦٽ ٻڌل ڀلو).
انگريزن جڏهن سنڌ تي قبضو ڪيو ته شروع ۾ ٽي ضلعه قائم ڪيا.
• ڪراچي
• حيدرآباد
• شڪارپور
• چوٿين خيرپور رياست واري حساب سان.
جڏهن ورهاڱو ٿيو ته سنڌ انتظامي طور هڪ رياست ۽ اٺن ضلعن تي مشتمل هئي. ڪراچي، حيدرآباد، ٿرپارڪر، نوابشاه، سکر، جيڪب آباد، لاڙڪاڻو، دادو ۽ خيرپور رياست جيڪا پوء 1956ع ۾ رياست ختم ڪري ضلعي جو درجو ڏنو ويو.
جيڪي به سنڌ ۾ گادي نشين ۽ زميندار هيا، انهن جي اها ڪوشش رهئي ته عام سنڌي تعليم کان پري ۽ سندن دَرَ جو ڳيجهو رهي.
سکر ۾ ڀرچونڊي پير، مهرن، لُنڊن، ڏهرن، چاچڙن ۽ ٻين زميندارن جي هوندي ڪوبه تعليمي ادارو يا صحت جو ڪو به ادارو ڪونهي. جيڪب آباد ۾ سومرا، کوسه، مزاري، سندراڻي، بجاراڻي، سرڪي ۽ ٻيا پر تعليم ۽ صحت جو ڪوبه ادارو ڪونه. لاڙڪاڻي ۾ ڀٽه، کهڙا، چانڊيه، جلباڻي، کهاوڙ، مگسي، مغيري ۽ ٻيا پر تعليم ۽ صحت جو ڪوبه ادارو ڪونه. دادو ۾ جتوئي،جوڻيجا، قلندر جا گادي نشين، جي ايم سيد، ملڪ سڪندر، پنهور ۽ ٻيا پر تعليم ۽ صحت جو ڪوبه ادارو ڪونه. حيدرآباد ۾ ڀٽائي جا گادي نشين، هالا جا گادي نشين، ٽالپر مير، نظاماڻي، چانگ، ڄاموٽ، سمان، قاضي ۽ ٻيا پر تعليم ۽ صحت جو ڪوبه ادارو ڪونه، ٿرپارڪر ۾ جيلاني گادي نشين، ٽالپر نواب، ارباب، راڻو چندرسنگه، جوڻيجا ۽ ٻيا پر تعليم ۽ صحت جو ادارو ڪونه. نواب شاه ۾ شاه، جتوئي، جلباڻي، جمالي، راڄپر، سيد ۽ ٻيا پر تعليم ۽ صحت جو ڪوبه ادارو ڪونه. خيرپور ۾ پاڳارا، ٻانڀڻ، وساڻ، راڻيپور ۽ گمبٽ جا پير پر ڪوئي تعليمي يا صحت جو ادارو ڪونه سواء ميرن جي طرفان ناز هاءِ اسڪول خيرپور ۽ مراد هاءِ اسڪول گمبٽ قائم ڪرڻ جي.