وفاقي حڪومت جي نوڪرين ۾ سنڌ جي ڪوٽا
پاڪستان ۾ انجي ابتڙ پهرين سيپٽمبر 1948ع تي وزيراعظم لياقت علي سرڪاري نوڪرين لاءِ فارمولا ڏنو، جيڪو هن طر ح آهي:
• هندستان مان آيل پناهگيرن لاءِ 15
• پنجاب ۽ بهاولپور رياست 24
• اوڀر پاڪستان 42
• ڪراچي 02
• سنڌ، خيرپور رياست، سرحد، فاٽا ۽ بلوچستان 17
ان فارمولي تحت هندستان مان آيل پناهگيرن کي 17 سيڪڙو ڏنو ويو. ملڪ جي باني صوبي سنڌ کي پنجاب ۽ بنگال جيان الڳ ڪوٽا ڏيڻ جي بجاءِ ٻين ٻن صوبن ۽ قبائلي علائقن سان ملائي حصو ڏنو. سنڌ ۽ بلوچستان کي سرحد سان ملائي ڪوٽا ۾ سلهاڙڻ جو مقصد سرحد کي فائدو ڏيڻ هيو.
هڪ سال کان بعد وري ڪوٽا سسٽم ۾ ردوبدل ڪندي هن هيٺ ڏنل وچور مطابق سروس ڪوٽا ڪئي وئي:
• ميرٽ 20
• اوڀر پاڪستان 40
• پنجاپ ۽ بهاولپور 23
• سنڌ، خيرپور، سرحد، فاٽا ۽ بلوچستان 15
اهڙي طرح ميرٽ جون سڀ سيٽون سنئون سڌو پنجابي ۽ پناهگيرن لاءِ هيون، ڇو ته ملڪ جا باقي علائقا تعليمي سهولتن کان پٺتي هيا ۽ ٻين لاءِ اهو ممڪن ڪيئن هو ته ڪي ان ميرٽ مان حصو کڻندا. ان ڪوٽا کي 1956ع جي آئين ۾ آرٽيڪل 17 تحت 15 سالن تائين برقرار رکڻ لاءِ تحفظ ڏنو ويو.
1962ع واري آئين تحت آرٽيڪل 240 هيٺ 1972ع تائين ڏهه سالن تائين تحفظ ڏنو ويو.
سنڌ جي قيادت جيئن ته سنڌي نوجوانن کي ايندڙ وقت لاءِ تيار ڪين ڪيو هيو، تنهنڪري انهن جو رياستي وهنوار ۾ ڪوبه ڪردار ڪونه رهيو. جنهن لاءِ سنڌ جي ورهاڱي کان اڳ واري سنڌي قيادت قصور وار آهي ۽ جيتري انهي سنڌي قيادت جي مذمت ڪجي اها گهٽ آهي.
بهرحال 1952ع ۾ اسيمبلي اندر پيش ڪيل بيوروڪريسي متعلق انگ اکر ثابت ڪن ٿا ته سنڌين جي حڪومت ۾ نمائندگي بلڪل نه هئڻ جي برابر هئي:
• غير پاڪستاني سيڪريٽري 2
• پنجابي سيڪريٽري 5
• اردو ڳالهائيندڙ سيڪريٽري 5
• پٺاڻ سيڪريٽري 1
• بنگالي ۽ سنڌي هڪ به ڪين
ڪل تيرهن سيڪريٽري هيا.
غير پاڪستاني جوائنٽ سيڪريٽري 2، پنجاب 7، اردو ڳالهائيندڙ 9، بنگالي هڪ، ڪل19.
ڊپٽي سيڪريٽري
غير پاڪستاني 5. پنجابي 28. اردو ڳالهائيندڙ 19. بنگالي 4. پٺاڻ 2 ۽ سنڌي هڪ. ڪل59
گرانڊ ٽوٽل 91 اعليٰ آفيسرن مان صرف هڪ سنڌي هو.