قومن جي ڪمال ۽ زوال جو تعلق تعليم سان آهي
هن وقت مسلمان دنيا ۾ ٻئي نمبر تي تعداد جي حساب سان آهن پر سندن وجود انهي ننڍي ۾ ننڍي قوم جي آڏو بي وس آهي. باوجود انهي جي ته قدرتي وسيلن ۾ مسلمان ملڪ باقي ٻين جي نسبت وڌيڪ آهن.
هن وقت يهودي مذهب سان منسلڪ ماڻهن جو تعداد 56 مسلمان ملڪن جي هڪ ملڪ جي برابر به ناهي، پر دنيا تي ڪنٽرول ڪن پيا. هن وقت دنيا جي طاقتور ملڪ آمريڪا تي يهودين جو مڪمل ڪنٽرول آهي، جيڪڏهن انهن جي آبادي جي تناسب کي ڏسو ته مشڪل سان آمريڪا جي آبادي جو ست سيڪڙو به ڪين ٿيندا. حلانڪه آمريڪا ۾ مسلمانن جو تناسب تقريبن ٻارهن کان تيرهن سيڪڙو آهي، پر مسلمان اتي پنهنجي کل لڪائڻ ۾ پورا آهن.
دنيا جي وڻج واپار تي تقريبن 20 ويهه سيڪڙو يهودين جو قبضو آهي. اِهو سڀ ڇا آهي، اِهو اعليٰ تعليم ۽ تربيت جو نتيجو. اسرائيل هڪ ننڍو ملڪ ۽ عربن جي وچ ۾ ناسور وانگر آهي، پوءِ به فلسطين جي گهڻي حصي تي ناجائز قابض بڻيو ويٺو آهي ۽ سڀ عرب مسلمان ملڪ انکان ڊڄن پيا. دنيا ۾ هر سال نوبل انعام ملن ٿا، جنهن مان تقريبن 80 اسي سيڪڙو نوبل انعام ماڻيندڙ يهودي آهن.
ننڍي کنڊ تي انگلستان قبضو ڪيو، جيڪو انگلستان ملڪ کان تقريبن اٺوڻ تي وڏو ملڪ هيو ۽ آخر ۾ جڏهن ننڍي کنڊ کي ٻن حصن ۾ ورهائي هتان هليو ويو ته وڃڻ وقت انگريزي قوم جا ماڻهون چار ۽ پنج هزار جي وچ ۾ هيا، پر پوء به انگريزن هندستان تي حڪومت ڪئي، امن امان قائم رکيو، ترقي جون نئون راهون کوليون ضلعي انتظاميه، انصاف ۽ پوليس، ريلوي ۽ آبپاشي جو بهترين نظام ڏنو.
انجي برعڪس سنڌ جا جاگيردار، نواب، سردار، رئيس، گادي نشين، پير، مير ۽ ديوان عام مسلمان سنڌي کي تعليم کان ڪوهين پري رکيو پر پاڻ تعليم ورتائون، انگريزن جا وفادار رهيا، سڀ سهولتون ورتيون، انهي لاءِ ته جيئن انهن جي وفاداري انگريز آقا سان برقرار رهي ۽ پاڻ کي هميشه حڪومت ۾ رهڻ لاءِ جاهل ۽ بيوقوف عوام کپي، جنهن لاءِ انهن انهي ڳالهه تي عمل ڪندي عبادت وانگر ان تي عمل ڪيو. حالانڪه اهي سڀ هڪٻئي جون ڄنگهون ڇڪيندا هيا، پر ان ڳالهه تي بلڪل متفق هيا ته عام مسلمان سنڌي کي تعليم کان پري رکڻو آهي نه ته انهن جي پوزيشن خطري ۾ پئجي ويندي.
اسٽالن هڪ ڀيري پولٽ بيورو جي گڏجاڻي ڪري رهيو هيو ته هن هڪ ڪڪڙ گهرايو ۽ ان ڪڪڙ جي کنڀن کي هڪ هڪ ڪري پٽڻ شروع ڪيو، آخرڪار ڪڪڙ جا سڀ کنڀ پٽي ڇڏيا، ڪڪڙ جي اصل شڪل صورت يڪسر تبديل ٿي وئي. اسٽالن ڪڪڙ کي زمين تي ڦٽو ڪيو، ڪڪڙ زخمن ۾ چور پر مجبور ٿي نڪرڻ جي ڪئي. انهي عمل دوران پولٽ بيورو جا ميمبر خاموش بيٺا پيا تماشو ڏسن. اسٽالن اناج جي داڻن مان هڪ داڻو زمين تي اڇليو، ڪڪڙ اهو داڻو چڳيو، پوءِ اسٽالن پنهنجي ڪرسيءَ تان اٿيو ۽ اناج جا ڪجهه داڻا هٿ ۾ رکيا ۽ هلڻ شروع ڪيو ۽ هلندي هلندي هڪ هڪ داڻو زمين تي اڇليندو ويو ۽ ڪڪڙ اهي داڻا چڳندو اسٽالن جي پٺيان پٺيان هلندو رهيو، جتي اسٽالن بيهي ڪڪڙ به اتي بيهي رهي.
اسٽالن پولٽ بيورو جي ميمبرن کي مخاطب ٿي چيو ؛- مون جيڪو عمل ڪڪڙ سان ڪيو آهي، اهيو ساڳيو عمل سامراجي قوتون غريب ملڪن سان ڪن ٿيون، پهريون هنن جي خام مال ۽ قدرتي وسائل تي قبضو ڪري پوء انهن قومن ۽ رياستن کي مرڻ کان بچائڻ خاطر هڪ هڪ داڻو وجهن ٿا ته جيئن اهي انهن جي سهاري تي تڳن يا جيئن.اهڙيءَ طرح سنڌ جي سرمائيدارن يعني نوابن، سردارن، رئيسن، وڏيرن، پيرن، ميرن، خان بهادرن ۽ ديوانن سنڌي عام مسلمانن کي اسٽالن وانگر ڪڪڙ ڪري رکيو ته جيئن اهي ڪڪڙ انهن جي داڻن کي چڳن ۽ حياتيءَ جا ڏينهن گذارن.