سنڌ جي زراعت
هن مختصر سٽن ۾ اهو ٻڌائڻ چاهيندس ته پاڪستان ٺهڻ کان اڳ ۽ بعد سنڌوڌريا سان ڪيئن، ڪٿي ۽ ڪهڙي نموني سان بي انصافيون ٿيون آهن. تربيلا ۽ غازي کان بعد سنڌوڌريا ۾ ڪابل ندي ڪنڊ اٽڪ واري جاء تي ملي ٿي ۽ سنڌو ڌريا ۾ پاڻ کي مڪمل ضم ڪري ڇڏي ٿي. اٽڪ کان بعد ڪالاباغ جو علائقو اچي ٿو انکان ٿورو هيٺ سنڌو ڌريا تي هٿ جي ٺاهيل رنڊڪ اچي ٿي، جنهن کي جناح بئراج جي نالي سان سڏيو وڃي ٿو. جناح بئراج جو ڪم 1939ع ۾ ٿل ڪئنال جي معرفت ميانوالي ضلع جي 1900000 اڻويه لک ايڪڙ زمين کي آباد ڪرڻ لاءِ تيار ڪئي وئي پاڪستان جي وجود ۾ اچڻ کان بعد.
جناح بئراج کان 56 ڪلوميٽر هيٺ چشمه جي مقام تي چشمه بئراج ديرا اسماعيل خان ۽ ميانوالي جي لاءِ 1967ع کان 1971ع تائين ٻه ڪئنال ٺاهيا ويا۽ انهي جاءِ تي چشما جهلم لنڪ ڪئنال ٺاهي ڌرياء جهلم جي زمينن کي آبادي لاءِ سنڌو ڌرياء جو پاڻي پهچايو ويو. چشمه بئراج چاليهه ڪروڙ جي رقم سان سنڌ تاس معاهدي جي مليل رقم مان ٺاهيو ويو.1958کان 60ع تائين تونسه بئراج ڊيرا غازي خان ۽ مظفرڳڙه جي 2351000 ٽيويهه لک ايڪونجاهه هزار ايڪڙ زمين کي آباد ڪرڻ لاءِ تيار ڪرائي وئي.
1970ع تونسه بئراج مان پنجند لنڪ ڪئينال بهاولپور ۽ رحيم يار خان جي 2000000 ويهه لک ايڪڙ زمين آباد ڪرڻ لاءِ سنڌ تاس معاهدي جي آڙ ۾ تيار ڪيو ويو.
جيڪا چشمه بئراج ۽ تونسه بئراج پنجاب ۽ سنڌ جي 1945ع واري معاهدي جي خلاف ورزي هئي پر اهو دور ون يونٽ وارو هيو، جنهن دوران سنڌ جي عوام جي ٻڌڻ وارو ڪوبه ڪونه هيو. انڊس بيسن ٽريٽي جي لاءِ جيڪا ڪاميٽي جوڙي وئي هئي ان جو چيئرمين ۽ ڇهه ميمبر پنجاب جي علائقي جا هيا، سنڌ جي بئراج واري علائقي مان ڪنهن کي به ڪو نه رکيو ويو .
سنڌ ۾ سنڌو ڌريا تي گڊو جي مقام تي 1957ع کان62ع تائين گهوٽڪي فيڊر، بيگاري ۽ پٽ فيڊر 2900000 اڻٽيهه لک ايڪڙ زمين آباد ڪرڻ لاءِ ستيتاليهه ڪروڙ پنجاهه لک روپين سان تعمير ٿي.
1923-32 تائين سکر بئراج 7630000ڇاهتر لک ٽيهه هزار ايڪڙ زمين آباد ڪرڻ لاءِ تعمير ٿي. جيڪو پاڪستان جي ڪل ايريگشن سسٽم جو اڪيلو سکر بئراج 25 سيڪڙو آهي.
1955ع ۾ ڪوٽڙي بئراج تعمير ٿيو جتان ڦليلي، پنياري ۽ ڪلري بگهاڙ ڪئنال نڪرن ٿا.
هر دفعي سنڌ ۾ ربيع جي فصل جي پوکائي جي موسم ۾ پاڻي جي تمام گهڻي کوٽ رهي ٿي. سنڌ حڪومت کي گهرجي ته مرڪزي سرڪار جي معرفت يا سڌو سئنون پنجاب کان پوکائي لاءِ اوڌر تي منگلا ڊيم مان پاڻي لاءِ گهر ڪري ۽ پنجاب کي سنڌ جي ان عرض تي همدردان ۽ ڀائيچاري خاطر قبول ڪري وڏي ڀاءُ وارو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي، انهي عمل سان اسان جو وطن عزير ۾ خوشحالي ايندي، جنهن مان اسان جو پيارو پاڪستان خوب ٻاهريون ناڻو ڪمائي سگهندو ۽ پاڪستان جي معيشت مستحڪم ٿيندي. پنجاب جي ان عمل ڪري سنڌ جي عوام کي پنجاب جي عوام لاءِ تمام سٺو تاثر پيدا ٿيندو ۽ صوبن جي وچم ڀائپي ۽ برادري وارو رشتو وڌيڪ مستحڪم ۽ مضبوط ٿيندو.