تاريخ، فلسفو ۽ سياست

سنڌ ۾ مڊل ڪلاس جي اوسر

ھن ڪتاب ۾ محمد جمن ڄامڙي مڊل ڪلاس جي اوسر، سنڌ ۾ تعليم جي اھميت، سنڌ ۾ بدانتظامي جي سببن، سنڌ ۾ پاڻيءَ جي اھميت، سنڌ جي زراعت، سنڌ جي سياسي ڪوتاھ نظري، قيادت جي فقدان، ڪراچيءَ جي اھميت، وفاق ۾ ملازمتن جي مسئلن، سول ۽ ملٽري بيوروڪريسي، سنڌ ۾ قدرتي وسيلن، سنڌ جي زمينن جي ڦرلٽ، سنڌ ۾ وڏيرا شاھي جي راڄ، سنڌي ڪاموري جي ڪردار، اسلام آباد ۾ سنڌي ملازمن جي مسئلن، ڪاپي ڪلچر ۽ تعليم جي فقدان، سنڌ ۾ فني تعليم جي اھميت، سميت کوڙ سارن مسئلن ۽ انھن جي حل تي لکيو آھي.

Title Cover of book سنڌ ۾ مڊل ڪلاس جي اوسر

مارشلائن جا سنڌ تي اَثر

اڄ هڪ دوست پڇيو ته پاڪستان ۾مارشلائن جي ڪري سنڌ تي ڪهڙو اثر ٿيو ؟. اهو تمام ڏکيو سوال آهي، مان ان لائق ناهيان جو انهي تي ڪو خاص تبصرو ڪري سگهان، پر انهيءَ تي اهو ماڻهو ڪجهه چئي سگهي ٿو جنهن جي انهي متعلق چڱي خاصي ريسرچ ڪيل هجي. منهن جي ان متعلق ڪا خاص ريسرچ ڪانهي ٿيل، بحرحال جيڪو ڪجهه منهنجي سمجهه ۾اچي ٿو انهي لاءِ ٿورو عرض ڪيان ٿو انهي شرط تي ته جيڪڏهن ڪنهن کي انهي موضوع جي ڄاڻ هجي ته منهنجي رهنمائي ڪري. پاڪستان ۾پهرين مارشلا آڪٽوبر 1958ع تي صدر اسڪندر مرزا خط ذريعي جنرل ايوب کي سي ايم ايل اي مقرر ڪيو، ان ليٽر جي ڪاپي انيڪس ڪيان ٿو. مان اهو خط هتي انهي لاءِ شيئر ٿو ڪيان جو ڪجهه دوست چوندا آهن ته جنرل ايوب ڪين پئي چاهيو ته هو ملڪ جون واڳون سنڀالي پر هن کي ڏنيون ويون جنهن لاءِ انهي مٿي ذڪر ڪيل خط جو حوالو ڏيندا آهن. پر مان ان خط کي صحيح انهي ڪري ڪين ٿو سمجهان ڇوته انهي ۾ ڪوئي فائل ۽ ڊائري نمبر ناهي، باقي وَٱللَّهُ أَعْلَمُ دوست انهي خط کي ڏسي پاڻ جيڪو به انهي لاءِ راء رکن. انهي جي ٻن هفتن بعد جنرل ايوب صدر اسڪندر مرزا کي به چلتو ڪري پاڻ مرادو فيلڊ مارشل بڻجي ويهي رهيو. اهو دور ون يونٽ وارو هو ۽ سنڌين جي نمائندگي سرڪاري نوڪرين مرڪزي چاهي اولهه پاڪستان ۾ بلڪل اڻ لڀ هئي. تنهن ڪري جيڪي به فيصلا ٿيا، انهي ۾سنڌ جي نمائندگي نه هجڻ ڪري سڀئي فيصلا سنڌ جي مفاد خلاف ٿيا. انهي دور ۾گڊو ۽ ڪوٽڙي بيراجز وجود ۾آيون ۽ ٻنهي بئراجن جي سرڪاري زمينن کي بيدردي سان غير سنڌين ۽ سنڌ کان ٻاهر جي ماڻهن ۾تقسيم ڪيو ويو.
سنڌ جي معدني وسيلن تي قبضا ڪري ٻاهرين کي ڏنا ويا.
شهري علائقن ۾صنعتون لڳيون ۽ انهن ۾سنڌين کي ڪوئي جاب ڪين ڏنو ويو ۽ سڀ مزدور طبقو اترئين علائقي کان سنڌ ۾آيو ۽ آباد ٿيو.
جنرل ايوب جي دور ۾چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪينال ٺهيو.
تونسه بئراج ۽ پنجند لنڪ ڪينال ٺهيو. اهي ٻئي بيراجز ۽ لنڪ ڪينال 1945ع جي پنجاب ۽ سنڌ جي پاڻي جي معاهدي جي خلاف ورزي ڪندي ٺاهيا ويا.ٻي مارشلا جيڪا 1977ع۾لڳي انهي جي سنڌ تي ته ڇا پر پوري ملڪ تي اثر پيو، پر خاص ڪري سنڌ تي تمام گهڻو برو اثر پيو.
ڪلاشنڪوف ۽ هيروئن سان گڏ مذهبي جنون وڌيو، جنهن جي ڪري دهشتگردي جو بنياد پيو. ڀٽي صاحب 1973ع جي سروس ريفارمز جي تحت پهريون دفعو سنڌين کي مرڪزي سرڪار جي نوڪرين ۾آئين پاڪستان جي تحت نوڪرين ۾ڪوٽا ملي ۽ سنڌ ۾باقاعده مڊل ڪلاس جو بنياد پوڻ شروع ٿيو. ڪجهه عرصي کي بعد مارشلا نافذ ٿي ويو جيئن ته سنڌين جي فوج ۾ايتري نمائندگي ڪان هئي، تنهنڪري سڄو معاملو هڪ طرفو ٿي هلڻ لڳو، جنهن جي ڪري سنڌين ۾احساس محرومي وري وڌڻ شروع ٿيو ۽ اڳتي هلي سنڌ جي سياسي ڪلچر ۾وڏي تبديلي اچي وئي. خاص ڪري شهري علائقن ۾جتي جميعت ۽ اسلامي جماعت جو ڳڙه هيو، اتي فاشسٽ تنظيم سياسي جماعت جي روپ ۾تيار ڪئي وئي، جنهن جي ڪري سنڌ جي پرامن شهري زندگي تباه ٿي وئي. انهي سان گڏ سنڌين ۽ پناهگيرين جي وچ۾خونريزي ٿي جيڪو نهايت افسوسناڪ ۽ سنڌ ۾نفرتن جو ٻج وڌيو.
سنڌ جي تعليمي ادارن ۾مٿان کان مداخلت وڌي وئي، جنهن جي ڪري سنڌ جي تعليم کي ڪاپاري ڌڪ لڳو. سنڌ جي تعليمي ادارن ۾آتشي هٿيار ۽ فنڊز ڏنا ويا، جنهن ڪري تعليمي ادارن ۾تشدد جون ڪاروايون روز جو معمول بڻجي ويون. تعليمي ادارن ۾شاگردن جي بجاء منصوبي تحت نامي گرامي چور ۽ ڌاڙيل خاص ڪري بقادار شاه، صدورو شيخ ۽ ٻيا ڌاڙيل يونيورسٽي جي هاسٽلن ۾ رهڻ لڳا.
شاگردن ۾ ڌڙا بندي ڪري مسلح ڪيو ويو ۽ پنهنجي مقصد لاءِ استعمال ڪندي سنڌ جي تعليم کي هڪ ٺهيل منصوبي تحت هميشه لاءِ تباه۽ برباد ڪيو ويو ۽ ڪاپي ڪلچر کي پروان چاڙهيو ويو. امن امان جي صورتحال جي آڙ ۾جهنگل ڪٽائي ٻيلا تباه ڪيا ويا.
انهي دور ۾چورن جي ساٿارين جي مدد ڪري ڌاڙيلن کي باقائدا منظم ڪيو ويو. اهي مٿيان سڀ ڪم طاقتور ڌرين سنڌ ۾ ايم آرڊي موومينٽ کان بعد ۾ڪيا ته جيئن هميشه جي لاءِ سنڌين کي قبضي ۾رکڻ لاءِ يا سيکت ڏيڻ جي خيال سان ڪيا ويا.