بچاءَ جو واحد ذريعو تعليم ۾ برتري
ان جو سنڌ ۽ سنڌي ماروئڙن تي ڪهڙو اثر ٿيو؟
اهيو اثر ڪيترو وقت هلندو رهيو؟
ان جا ذميوار ڪير ٿي سگهن ٿا.؟
جيڪي پناهگير سنڌ ۾ آيا، اهي هتان جي عوام کان تعليم جي ميدان ۾ اڳڀرو هيا، انهي سان گڏ چالاڪ ۽ هوشيار به هيا. انهي ۾ ڪوبه شڪ شبهو ڪونهي ته جيڪي پناهگير سنڌ ڏانهن آيا، اهي سنڌ جي باقي بچيل عوام کان تعليم ۾ وڌيڪ هيا ڇو ته انهن کي تعليم جي لاءِ سازگار ماحول ميسر هيو ۽ انهن جو اتي جي هندو اڪثريت سان مقابلو هيو ڇو ته هي اتي ٿورائي ۾ هيا، تنهنڪري اتي پنهنجو بچاء ڪرڻ هنن لاءِ هڪ واحد ذريعو تعليم هئي، جنهنجي ڪري هو اتي پاڻ کي محفوظ رکي ٿي سگهيا ۽ انهن کي سر سيد جي تعليمي ادارن جي ڪري تعليم جي اهميت جي مڪمل ڄاڻ هئي. عليڳڙه يونيورسٽي هنن جي قريب هئي، جيڪا مسلمانن کي خاص طور تعليم جي ميدان ۾ تيار ڪري رهي هئي ۽ جاگيردارن جو ايترو انهن جي زندگي جي وهنوار تي ڪو خاص قبضو ڪونه هيو. ڇو ته تعليم جي ڪري هو سجاڳ هيا.
سنڌ ۾ انجي برعڪس عام سنڌي مسلمانن لاءِ ايترا تعليمي ادارا موجود ڪين هيا، نڪي وري تعليم جي اهميت کان ايترو واقف هيا. انهيءَ سان گڏوگڏ سنڌ جو زميندار طبقو پاڻ گهڻو ڪري تعليم يافته ڪو نه هيو، پر انگريز سرڪار انهن جا هٿ مضبوط ڪرڻ خاطر انهن کي وڏيون وڏيون جاگيرون ۽ سرداريون عطا ڪيون هيون ته جيئن هو پنهنجي علائقي ۾ انهن جا وفادار صوبيدار ٿي رهن ۽ اتي جي عوام کي پنهنجي قبضي هيٺ رکن. انهيءَ لاءِ انهن زميندارن ۾ چاهي اهي پير، مير، گادي نشين، نواب، سردار، رئيس، وڏيرا ۽ ديوان هيا انهن کي استعمال ڪيو. جنهن ڪري عام مسلمان سنڌي تعليم جي ميدان ۾ گهڻو پٺتي پئجي ويو.
جڏهن هندستان جي ورهاست ٿي ۽ پاڪستان وجود ۾ اچي ويو هندستان مان آيل پناهگيرن کي سنڌ صوبو هڪ سون جي کاڻ ٿي مليو، ڇو ته سنڌ مان لکيل پڙهيل نوڪري ۽ بزنس واروطبقو گهڻي ڀاڱي سنڌ کي ڇڏي هندستان ڏانهن هليوويو جنهن ڪري سنڌ کي هڪئي وقت ٻه ڪاپاري ڌڪ لڳا. هڪ ته اسانجو مڊل ڪلاس (سنڌي هندو) هندستان لڏي ويا، ٻيو پاڪستان جي وجود ۾ اچڻ ڪري نيون آساميون نڪتيون.
جيئن ته سنڌي انهي پوزيشن ۾ اڳئي ڪين هيا ته اسان پنهنجي سنڌي هندو جي ڇڏيل خال کي ڀري سگهون، مٿان وري نيون ٻيون نوڪريون نڪتيون، جنهن لاءِ سنڌ ۾ ماڻهون اڻلڀ ٿي ويا.
نتيجي ۾ اسان جي ڪمزوري جو آيل پناهگيرن ڀرپور فائدو ورتو انهن لاءِ اهي پناهگير 1954ع کان 1970ع تائين بغير ڪنهن روڪ ۽ وقفي جي پنهنجا وري پري جا عزيز و عقارب گهرائيندا رهيا، اهي سڀ نوڪريون پاڻ ۾ ورهائيندا رهيا.
انهي دوران ڪٿي به سنڌي سياستدان انهن جي انهيءَ عمل ۾ ڪابه رڪاوٽ وجهڻ جي ڪوشش ڪان ڪئي.
مٿان ڪجهه سالن کان پوءِ ون يونٽ وجود ۾ آيو.
ڏٻري ڍور تي مڇر به گهڻا ۽ چِچَڙ به گهڻا، اسان سنڌ واسين سان به ائين ٿيو ويندي ستر واري ڏهاڪي تائين.
جيڪڏهن سنڌ جي قيادت ٿورو به شعور ۽ سنڌ جي خيرخواه ٿئي ها ته انهن يارهن سالن 36-1947ع تائين سنڌ جي عوام کي تعليم جي ميدان ۾ اڳتي آڻي ايندڙ وقت جي لاءِ ايترا نوجوان تيار ڪري پئي سگهيا، جو جڏهن اسان جا هندو هتان ويا ته انهيءَ خال کي ڀرڻ ۽ پاڪستان جي نئين اسٽيبلشمينٽ جو حصو ٿي وڃن ها . سنڌ کي هندستان جي ورهاڱي کانپوءِ جيڪا ڏکيائي پيش آئي، جنهن جي ڪري سنڌ جي تهذيب، ڪلچر، رسم ۽ رواج، ننڍن چاهي وڏن شهرن تي سنڌ جو ڪنٽرول ختم ٿيندو ويو، اهو ايترو شديد ڪين ٿئي ها.
روزبروز اڄ تائين دنيا جهان جي ڪنڊ ڪڙڇ مان آبادي سنڌ ۾ اچي پئي، جنهن جو اثر سنڌ جي اصلوڪي رهاڪن کي ٿورائي ۾ تبديل ٿيندي گهڻو وقت ڪين لڳندو . جيڪڏهن هينئر ڪو تڪڙو سنڌ سرڪار ان آبادي جي آمد کي روڪڻ لاءِ قدم نه کنيو ته ٿوري وقت کان بعد نالي ماتر جيڪا سنڌين جي حڪومت ايندي آهي، اها به شايد نه رهندي!