سنڌ ۾ هر ڪم پئسن تي
سنڌ ۾ اها ڍڪيل ڇپيل ڳالهه ناهي ته ڪهڙي طريقي سان سنڌ ۾ اسانجي نوجوانن کي ملازمتون ملن ٿيون ۽ ڪهڙي طرح پوسٽنگون ٿين ٿيون. مون ڪجهه ڏينهن اڳ سپريم ڪورٽ جي هڪ سينئر وڪيل مسٽر ذوالفقار احمد سان ملاقات ڪئي. ذوالفقار منهنجو ڪلاس فيلو به آهي ۽ اسان جا پاڻ ۾ تمام سٺا تعلقات آهن. مون سان گڏ هڪ ٻيو دوست جيڪو پڻ ڪلاس فيلو پروفيسر محمودالحق آهي. اسان ٻئي وڪيل صاحب جي گهر تي چانهه پاڻي تي مدعو ٿيل هياسين. وڪيل صاحب حجت ۾ مونکي چيو ته جمن توهان سنڌي ڪون سڌرندا، پوء چوڻ لڳو ته سنڌ جا نوجوان جن سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن مان امتحان پاس ڪيو هيو ۽ سپريم ڪورٽ ۾ مان انهن جو وڪيل هيم. چوڻ لڳو ته منهنجي آفيس ۾ تقريبن سٺ ستر ڄڻا آيا ۽ مون انهن کان ڪجهه عام رواجي سوال پڇيا ته مونکي ڏاڍو افسوس ٿيو ته سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو اهو معيار رهيو آهي جو سترهين گريڊ جي انتظاميه جي عهدن لاءِ سليڪٽ ڪيا آهن جن کي هڪ مئٽرڪ جي اسٽوڊنٽ جيتري اهليت ناهي. جڏهن مون انهن کي چيو ته گهٻرايو نه مان توهانجو وڪيل آهيان ۽ توهانجي لاءِ ڪيس تيار ڪري وڙهندس پر اِهو ته ٻڌايو ته ڇا سنڌ جي تعليم اهڙي تباهي جي ڪناري تي پهتل آهي؟ مون انهن کي دلجاء ڏئي ٿورو وڌيڪ پڇيو ته ڇا توهان ڪاپي ڪري ڪميشن جو امتحان ۾ سليڪٽ ٿيا آهيو، يا ڪو ٻيو چڪر آهي؟ پهريان ته چوڻ لڳا ته نه سائين اسان ڪابه ڪاپي وغيره ناهي ڪئي. مون قلم رکي هنن کي چيو ته مان توهانجو وڪيل آهيان هميشه ڊاڪٽر ۽ وڪيل سان سچي ڳالهه ڪبي آهي ته جيئن ڪيس جو صحيح دفاع ڪري سگهجي. جيڪا به توهان جي حقيقت هوندي مان انکي توهان جي خلاف استعمال ڪون ڪندس، بلڪي مونکي ڪيس وڙهڻ ۾ مدد ملندي. تنهن کان بعد چوڻ لڳا ته سائين اسان رقم ڀري سيٽون خريد ڪيون آهن پوء ڪير ستر لک، اسي لک پيو چوي. مون انهن کان ورجائي چيو ته ڪلمو پڙهي سچ ٻڌايو تڏهن به انهن قسم کڻي ڳالهه ڪئي ته سائين اسان پئسه ڏئي سيٽون خريد ڪيون آهن. سواء ٽي چار هيا جن چيو ته اسان پئسه ڪون ڏنا آهن.
وڪيل صاحب چوڻ لڳو ته جمن اهي جڏهن آفيسر ميدان ۾ لهندا ته توهان سنڌين جي ته اهي کل لاهيندا. لازمي طور انهن ايتري رقم ڀري آهي جنهن کي ٽي چار سال ٿي ويا آهن. گهڻن جو چوڻ هيو ته ڪجهه گهر جو سامان وڪڻي پئسه ڏنا آهن ته ڪن قرض کڻي پئسه ڏنا آهن ته جڏهن اهي نوجوان ڪرسي تي ويهندا ته سڀ کان پهريان ته هو انهي رقم کي وصول ڪرڻ ۾ ڏينهن رات هڪ ڪري ڇڏيندا ۽ عوام جي ڪهڙي خدمت ڪندا. مون چيو ته ڀائو جيڪا سنڌ ۾ خدمت ٿئي پئي انهي کي اسين ڏسون پيا. مون پنهنجي دل ۾ چيو ته انهن جي خدمت ڪري ته اسين سڀ سنڌي آفيسر هر ڪنهن جي نظر ۾ بي ايمان ڪرپٽ، انسان دشمن وغيره وغيره ليکجون ٿا.
هينئر جيڪي اسسٽنٽ ڪمشنر، مختيارڪار ۽ پراسيڪيوشن انسپيڪٽر جي پوسٽ لاءِ جيڪا رقم ڏئي خريد ڪيون آهن جن لاءِ ڏيڍ ڪروڙ اسسٽنٽ ڪمشنر، مختيارڪار هڪ ڪروڙ ۽ پراسيڪيوٽر انسپيڪٽر لاءِ پنجويه لک جا اگهه لکيل هيا.
ظاهر آهي ته جڏهن ڪير ڪروڙ روپيا ڀري پوسٽ خريد ٿو ڪري ته انجي لاءِ سڀ کان پهرين ترجيح عوام جي کل لاهي پئسه وصول ڪرڻ هوندي. انهن جي لاءِ عوام جي خدمت سان ڪهڙو واسطو، هو ته ان کي بزنس ڪري ڪم هلائيندو پوء جائز ۽ ناجائز انهي لاءِ ڪا به حيثيت نٿو رکي.
ٻه ٽي ڏينهن اڳ هڪ ارڙهين گريڊ جي رٽائرڊ آفيسر فون ڪري چيو ته ڪا منهنجي مدد ڪر، جو مونکي هڪ سرٽيفڪيٽ گهرجي ٿو جنهن جي آفيشل في هڪ سو روپيه آهي. بابو صاحب سان ڳالهايو ته چوي ٿو ته سرڪاري في هڪ سو آهي، جيڪا خزاني ۾ پياريو باقي اسان جي خرچي ڇه هزار روپيه روڪ آهي جيڪا توکي اڳواٽ ڏيڻي پوندي. مون چيو ته سائين سنڌ گورنمينٽ آهي تون شڪر ڪر توکان صرف ڇه هزار گهريا اٿن. مون چيو ڀائو مونکي پنهنجي زمين جو فارم ستون کپندو هيو، مون ڪنهن کي موڪليو ته مختيارڪار آفيس مان وٺي اچ. تپيدار ان دوست کي چيو ته توکي خبر آهي ٻه هزار ست ۾ شهيد بي بي جي ڪري ريڪارڊ سڙي ويو هيو، هينئر ريڪارڊ ٺهيو آهي، پنج هزار في ايڪڙ جي حساب سان پئسه اڳ ۾ رک، جيترا ايڪڙ زمين اوترا دفعا پنج پنج هزار روپيه ته پوء سڀاڻي اچي ستون فارم کڻي وڃ. همراه چيس ته سيڪريٽري صاحب آهي، چيائين ته اسان کي خبر آهي ڪنهن کي چوندو ڊي سي کي چوندو يا اي سي کي چوندو، پئسه ڏيندو ته فارم ستون ملندو نه ته مڙئي خير.
مون انکان بعد هڪ ڊاڪٽر دوست کي چيو ته يار اڄ ڪله اها حالت ٿي وئي آهي جو جائز ڪم جا به ناجائز وانگر پئسه وٺن ٿا ۽ وڏي واڪي سان ٿا وٺن ڪوئي شرم يا حياء ڪونهي. ڊاڪٽر صاحب چيو ته ڪمشنر منهنجو دوست آهي مان ڳالهائي پوء توکي ٻڌائيندس. ٻن ڏينهن کان بعد ڊاڪٽر صاحب واٽس اپ تي فارم ستون موڪلي ڏنو پر وڌيڪ ڪمشنر به تپيدار کي ڪجهه ڪون ڪري سگهيو. ڪمشنر صرف ستون فارم جي ڪاپي موڪلي ڏني.
ڪنهن دوست ٻڌايو ته سائين توهان ڪهڙي ٿا ڳالهه ڪيو، توهان رهوٿا اسلام آباد ۾ هتي سنڌ ۾ هر پوسٽنگ لاءِ ٽينڊر ٿيندو آهي، سواءِ هڪ قبيلي جي ماڻهن لاء. مون اڄ ڪنهنجو انٽرويو پي ٻڌو جنهن پنهنجو قصو بيان پئي ڪيو اي سي سنجهوري تعلقه سانگهڙ ضلع جيڪو مان هيٺ لکان ٿو ته ڇا حالت ٿي وئي آهي سنڌ انتظاميه جي. ان همراه جي چوڻ مطابق ته اي سي صاحب چيو ته سائين قاسم آباد ۾ ڏيڍڪروڙ جو بنگلو وڪڻي پوسٽنگ خريد ڪئي آهي، مان ڪنهن جي چوڻ تي ڇو بغير پيئسن جي ڪم ڪيان.
جتي اهڙي قسم جي نوڪرشاهي هوندي اتي سوسائٽي جو وچولو طبقو وڌيڪ گهٽن جو شڪار ٿيندو ۽ وچولو طبقو سڀ کان وڌيڪ نقصان ۾ ويندو. سوسائٽي جو هيٺيو طبقو ته ويچارو اڳئي سورن ۾ آهي.
مان انهن دوستن جي راء سان متفق آهيان ته اڄ ڪله جي نوڪرشاهي سنڌ سرڪار جي سهڪار سان سنڌ ۾ غريب عوام جي زندنگي جيئڻ جنجال ڪري ڇڏي آهي. جائز ڪم به پئسن کان بغير ڪون ٿو ٿئي. جيڪڏهن ڪنهن آفيسر سان سنڌ ۾ ڳالهاء ته اهو چوي ٿو ته ادا مان ڇا ڪيان، اسان هتي هن ڪرسي تي ويهڻ لاءِ پئسه ڀري آيا آهيون اسان کي خيرات ۾ هي ڪرسي ڪان ملي آهي، جو اسان هر هڪ جا ڪم مفت ۾ ڪيون
مان ائين ڪون ٿو چوان ته ڪو اڳ سڀ آفيسر فرشته هيا پر جيڪڏهن ڪو ڪنهن سان ڪو وهنوار ڪندو هيو ته ڳجهي طريقي سان ۽ پنهنجي عزت جو خيال رکندو هيو ۽ سرڪار ۽ سينئر آفيسر جو ڊپ هوندو هيو. پوسٽنگ لاءِ ڪنهن به قسم جي ڏيتي ليتي ڪان هوندي هئي. هينئر جڏهن کان سرڪاري ملازم جي ڀرتي ۽ٽرانسفر تي خريد و فرخت وارو ڌنڌو شروع ٿي ويو آهي ته حالت اها آهي ڪوئي سرڪاري ننڍو چاهي وڏي عهدي وارو ديناداستي کلم کلا جائز ڪم به ڪون ٿا ڪن، سواء پئسن جي.
اهڙي حالتن ۾ جتي ميرٽ جو قتل عام پئسي زور تي هجي ته اتي بي انصافي ۽ اقرباپروري سوسائٽي کي تباه ڪري ڇڏيندي آهي.
سنڌ سرڪار کي انهي ناسور کي ختم ڪرڻ لاءِ ڪو الله دل ۾ رحم وجهي.