بائيڪل ڍنڍ
1. Selenga River سيلينگا ندي.
2. Barguzin River بارگوُزِن ندي.
3. Upper Angara River مٿاهين اينگارا ندي.
4. Turka River ٽُرڪا ندي.
5. Sarma River سارما ندي
6. Snezhnaya River سِنيزهنايا ندي.
بائيڪل ڍنڍ مان فقط هڪڙي نهر يا ندي ڦُٽي نڪري ٿي، تنهن جو نالو Angara River اينگارا ندي آهي. هن ڍنڍ جو پاڻي خوب آڪسيجن مليل، بيحد صحت افزا ۽ نهايت لذيذ آهي. آبي جانورن ۾ Baikal Seal بائيڪل ڍنڍ واري ڄاريدار پيرن واري گوج مڇي، خالص طرح فقط هن ڍنڍ ۾ ئي پيدا ٿيل آهي، جڏهن ته سيل يا گوج مڇيءَ جا ٻه ٻيا به قسم آهن، جيڪي هن ڍنڍ کان ٻاهر مختلف سمنڊن ۾ لڀن ٿا. انهن کي Ringed Seal سڏيندا آهن. هن ڍنڍ جي گهري پاڻيءَ ۾ رهندڙ Golomyanka گولوميانِڪا جنهن کي Baikal Oil Fish بائيڪل ڍنڍ واري گهڻي تيل يا چرٻيءَ واري مڇي چوندا آهن گهڻي تعداد ۾ موجود آهي. اها مڇي بائيڪل ڍنڍ ۾ رهندڙ گوج مڇيءَ جي وڻندڙ خوراڪ آهي. اها گلابي رنگ واري، نيم شفاف گولوميانڪا مڇي نهايت صحت افزا آهي. هن ڍنڍ ۾ Grayling گِريلِنگ نالي تيز رفتار ترندڙ مڇيءَ کي Salmonid سلمونڊ به سڏيندا آهن ۽ Baikal Sturgeon بائيڪل ڍنڍ واري اِسٽرجيئن مڇي، اهي مڇيءَ جون ٻئي جنسون خوب تجارتي مُلهه جون حامل آهن؛ تنهن کان سواءِ Omuls اومل نالي هن ڍنڍ ۾ پيدا ٿيندڙ سلمونڊ مڇيءَ جو نرالو قسم ڍنڍ جي چوڌاري قائم مارڪيٽن ۽ هوٽلن ۾ پچائي، سدائين وڏي مقدار ۾ وڪيو ويندو آهي. بنا ڪرنگهي جيوت ۾ ورم، سانپا، ڪوڏ، ايمپوڊ يعني پاڻي توڙي خشڪيءَ تي گذارو ڪري سگهندڙ جانور، جهڙوڪ: ڪُمي يا ڪَڇُون، گانگٽ، سانا، کيکڙا وغيره ته هن ڍنڍ ۾ بلڪل بي انداز مقدار ۾ پيدا ٿين ٿا. بائيڪل ڍنڍ ۽ ان جي آس پاس رهندڙ ساهه وارن وڻن ۽ ٻوٽن ۽ انهيءَ سموري علائقي جي ماحول ۽ آبهوا جي سائنسي اڀياس واسطي ڪيتريون ئي کوجنا ڪندڙ تنظيمون ۽ ادارا روسي حڪومت جي سهڪار ۽ سرپرستيءَ تحت مختلف قسمن جي علمن بابت گهربل تحقيقات جي عمل ۾ مشغول آهن. هتي ٽرانس سائبيريئن ريلوي لائين سن 1896ع ۽ 1902ع جي وچ ۾ وڇائي راس ڪئي وئي، تنهن کان پوءِ بائيڪل ڍنڍ جي ڏکڻ اولهه طرف وٽان هڪڙي ٻي به ريل جي سهڻي پٽڙيءَ جو منصوبو جوڙي ڪم شروع ڪيو ويو. انهيءَ منصوبي ۾ ريلوي لائين هيٺان ٽيٽيهه سُرنگهون ۽ ٻه سؤ پليون تعمير ڪرڻ به شامل هو. انهيءَ منصوبي جي تڪميل تائين، بائيڪل ڍنڍ واري بندر کان مائيسو وايا نالي سياحتي ماڳ واري پتڻ تائين پهچندڙ ريل گاڏي واري سروس چالو رهي. سياري جي مُند ۾ هن ڍنڍ ۾ پاڻي ڄمي برف ٿيڻ سببب، اتي پيادو سفر به ڪري سگهبو آهي، مگر اهو خطرناڪ پڻ هوندو آهي، ڇو ته ڄميل برفاني تهه تي ماڻهوءَ جي جسماني وزن پوڻ سان دٻاء سبب برفاني تهه اوچتو ڀڄي پوڻ جي صورت ۾، بيحد ٿڌي پاڻيءَ ۾ اوچتو ڪِري، غرق ٿيڻ سبب ماڻهومري ويندا آهن. ٻيو ته اُتي تمام ٿڌي ۽ تمام تيز لڳندڙ هوا سبب ماڻهوءَ جو جسم لباس هوندي به بلڪل ٿڌو ۽ رت ڄمي وڃڻ واري بيماري ٿي پوندي آهي، جنهن سبب موت واقع ٿئي ٿو. سن 1996ع ۾ اقوام متحده طرفان هن ڍنڍ کي يونيسڪو عالمي ورثو قرار ڏنو ويو. سن 1966ع ۾ بائيڪل ڍنڍ جي ڪناري تي ڪاغذ ٺاهڻ جو ڪارخانو تعمير ڪيو ويو، جتان ڪاغذ ٺهڻ دؤران نڪرندڙ غليظ مادو ڍنڍ ۾ ڦٽو ڪيو ويندو هو، تنهن ڍنڍ جو پاڻي خراب ڪرڻ شروع ڪيو. انهيءَ صورتحال جي خلاف ماحوليات سجاڳ ماڻهن ۽ تنظيمن جي سخت احتجاج سبب ۽ نفعو نه ٿيڻ ڪري، نومبر 2008ع ۾ ڪارخانو بند ڪيو ويو، ۽ مارچ 2009ع ۾ ڪارخاني جي مالڪ هڪ بيان ۾ يقين ڏياريو ته هي ڪارخانو هاڻي وري ڪڏهن به ڪو نه هلايو ويندو، پر 4 جنوري 2010ع ۾ اهو ڪارخانو وري چالو ڪيو ويو، پر انهيءَ مان ڌڻيءَ کي ڪو به لاڀ حاصل ڪو نه ٿيو، اٽلو ڏيوالو نڪري ويس. ٻئي طرف انهيءَ جي خلاف اڳي کان به وڌيڪ سخت ۽ مسلسل احتجاج ڪيو ويو. نتيجتاً اهو ڪاغذ جو ڪارخانو 28 ڊسمبر سن 2013ع ۾ هميشه لاءِ بند ڪيو ويو، جنهن ڪري ڪارخاني ۾ ڪم ڪندڙ اٺ سؤ ملازم في الوقت بيروزگار ٿي ويا. ڍنڍ جي حدن اندر روسي حڪومت ايسٽ سائبيريا پيسفڪ اوشن آئل پائيپ لائين وڇائڻ جو هڪ منصوبو جوڙيو هو،پر هي سمورو علائقو دائمي طور زلزلن جي ور چڙهيل هجڻ سبب، تيل واري نهايت خطرناڪ پائيپ لائين مان ازالو نه ٿيندڙ نقصان جو هميشه خدشو برقرار هجڻ جي خلاف عوام جي تمام سخت ۽ مسلسل احتجاج ٿيندا رهڻ سبب، حڪومت انهيءَ منصوبي کي عملي جامو پهرائي نه سگهي. روس سرڪار طرفان هن ڍنڍ جي حدن اندر هڪڙو ايٽمي ڪارخانو لڳائڻ جو به منصوبو بنايو ويو هو، پر انهيءَ ايٽمي ڪارخاني جي مُجوزه تعمير خلاف پڻ روسي عوام منظم ۽ ملڪ گير احجتاج ڪري، سرڪار کي انهيءَ جي اڏاوت ڪرائڻ کان روڪي رکيو،
بائيڪل ڍنڍ تي پهچندڙ پهريون يورپي شخص Kurbat Ivanov ڪُربت اِوانوف هو، جيڪو اتي سن 1643ع ۾ پهتو هو. آڳاٽي زماني ۾ روس جا ماڻهو هن ڍنڍ کي احترام وِچان ”بائيڪل سمنڊ“ سڏيندا هئا. سترهين عيسوي صديءَ جي پڇاڙي ۾ Semyon Remezov سيميون ريمِيزوف نالي جاگرافيدان جي ٺاهيل روس جي نقشي ۾ به هن ڍنڍ جو نالو ”بائيڪل سمنڊ“ ڄاڻايل آهي، جيڪو هڪ دستاويزي ثبوت طور موجود آهي. اوڻيهين عيسوي صديءَ ۾ هن ڍنڍ وارو علائقو گهمندڙ T.W. Atkinson ٽي.ڊبليو اَيٽڪِنسَن نالي يورپي سيلانيءَ جي لکت موجب هن علائقي ۾ رهندڙ مقامي ماڻهن جو عقيدو آهي ته حضرت عيسيٰ عليه السلام هن ڍنڍ جي زيارت ڪرڻ آيو هو ۽ ڍنڍ جي ڪپ واري اوچي ٽڪريءَ تي چڙهي هيٺ سڄي واديءَ تي نظر وڌي، پوءِ اتر طرف منهن ڪري دعا گهُريائين. تنهن کان پوءِ ڏکڻ طرف ڍنڍ تي نظر وجهي، پنهنجو هٿ لوڏيندي، وڏي واڪ چيائين ته: ”هن کان پري يا اڳتي ڪجهه ڪونهي“. تنهن ڪري هتي ڪو به اناج پيدا نٿو ٿئي!