انــڊيــا آفــيــس رڪــارڊس (ائٽ لنڊن)
هندستان جي آزاديءَ کان پوءِ سن 1947ع ۾ مذڪور سرڪاري ڪاغذن جي مالڪي، برطانيه جي دفتر خارجه ۽ ڪامن ويلٿ ڏانهن منتقل ڪئي وئي. سال 1967ع ۾ ڪامن ويلٿ جي دفتر، انهن سرڪاري ڪاغذن کي، بليڪ فِريئر روڊ تي اڏائيل نئين عمارت ۾ رکڻ جو فيصلو ڪيو، جتي انهن سڀني سرڪاري ڪاغذن کي انڊيا آفيس لائبريري جي مواد سان ملائي زم ڪيو ويو. انڊيا آفيس لائبرريءَ ۾ انهن ڪاغذن کي جديد سائنسي طريقي سان وڌيڪ محفوظ ڪري رکيو ويو ۽ انهن پراڻن سرڪاري ڪاغذن کي مختلف کاتن ۽ شُعبن سان وابسته هُجڻ ڪري، مخصوص درجھ بنديءَ موجب ترتيب سان سهيڙي رکيو ويو. سن 1982ع ۾ اهي سمورا پراڻا سرڪاري ڪاغذ پَٽ، انڊيا آفيس لائبرريءَ مان کڻي، وڃي بِرٽش لائبرريءَ ۾ رکيا ويا. اهي ڪاغذ هن وقت بِرٽش لائبرريءَ جي، ايشيا، پَيسفِڪ ۽ آفريڪا واري ذخيري جي حصي طور رکيل آهن. انهن جي سنڀال سرڪاري دستاويزن طور ٿئي ٿي. تنهن ڪري، لائبرريءَ جي مطالعي وارن ڪمرن ۾ انهن کي عام ماڻهو به پَڙهي ۽ ان جو حوالي خاطر نقل به ڪري سگهي ٿو. انهن دستاويزن/سرڪاري ڪاغذن کي ترتيب سان سنڀالي يعني شعبي ۽ مضمون موجب جدا جدا ڀاڱن، ڪالمن ۽ مختلف وقتن پٽاندر، الف ب واري ترتيب سان سهيڙي رکيو ويو آهي، ته جِينئَن انهن ڪاغذن ۾ دلچسپي رکندڙ ماڻهن، خصوصي طور مُخققِين ۽ مؤلفين حضرات کي گهربل مواد سَوَلائيءَ سان ۽ صحيح تاريخي تسلسل سان دسِتياب ٿي سگهي. انهيءَ ترتيب جو وِچور هيٺيئَن طرح آهي.
A –اي سيڪشن يا ڀاڱي ۾ انگلش/بِرٽش ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جا چارٽر، عهدنامان، دستاويز ۽ معاهدا، جيڪي سن 1550ع کان 1950 تائين عمل ۾ آيا هئا، انهن کي سهيڙي رکيو ويو آهي.
B بِي سيڪشن ۾ سن 1599 ع کان 1858ع جي وچ ۾ ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ سان واسبتھ ڪورٽ آف ڊائريڪٽرس ۽ ڪورٽ آف پروپرائيٽرس جي ڪاروائين تي مشتمل ڪاغذن کي سهيڙي سنڀالي رکيو ويو آهي.
C- سِي سيڪشن ۾ ڪائونسل آف انڊيا جا سن 1858ع کان 1947ع تائين شايع ٿيل ميمورنڊا ۽ ڪارروايون مرتب ڪيون ويون آهن.
D- ڊِي سيڪشن ۾ سن 1700ع کان 1858ع جي وِچ ۾ ايِسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جي جنرل ڪميٽين جون ڪارروايون ۽ ياداشت نامان گڏ ڪري سهيڙيا ويا آهن.
F – ايف سيڪشن ۾ سن 1784ع ۽ 1858ع جي وچ ۾ بورڊ آف ڪنٽرول طرفان پڌرا ڪيل/شايع ڪيل ڪاغذ گڏ ڪري رکيا ويا آهن.
G- جِي سيڪشن ۾ سن 1595ع کان 1858ع تائين ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جي ڪارخانن/فيڪٽرين بابت ڪاغذ محفوظ ڪيا ويا آهن.
H – ايڇ سيڪشن ۾ سن 1600ع کان 1900ع تائين انڊيا آفيس جا متفرقھ دستاويز سهيڙيا ويا آهن.
I – آءِ سيڪشن ۾ سن 1475ع کان 1824ع جي وچ ۾ هندستان ۾ رهندڙ ٻين يورپي قومن جي ماڻهن بابت ڪاغذات گڏ ڪيا ويا آهن.
Jand K – جي ۽ ڪي سيڪشن ۾ سن 1749ع کان 1925ع جي وچ ۾ ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ طرفان قائم ڪيل ڪاليجن ۽ ٻين تعليمي ادارن بابت ڪاغذ ترتيب ڏنل آهن.
L – ايل سيڪشن ۾ انڊيا آفيس جا کاتيوار ڪاغذ سهيڙي رکيا اٿن.
L.A.G – ايل . اي . جي نالي سيڪشن ۾ سن 1601ع کان 1947ع تائين وارا انديا آفيس جي اڪائونٽنٽ جنرل جا ڪاغذات سنڀالي رکيل آهن.
L.E – ايل . اي سيڪشن ۾ سن 1876ع کان 1950ع تائين وارا انڊيا آفيس جي اقتصادي شعبي متعلق ڪاغذ پٽ محفوظ ڪيا ويا آهن.
L.F – ايل . ايف سيڪشن ۾ سن 1800ع کان 1948ع تائين انديا آفيس جي مالياتي کاتي جا ڪاغذ رکيل آهن.
L.I – ايل . آءِ سيڪشن ۾ سن 1921ع کان 1949ع جي وچ وارا انڊيا آفيس جي انفارميشن کاتي جا ڪاغذ سهيڙي رکيا ويا آهن.
L.Millitary- ايل . مليٽري سيڪشن ۾ سن 1708ع کان 1959ع تائين انديا آفيس جي زميني فوج واري کاتي جا ڪاغذ پٽ رکيل آهن.
L. Parliament ايل. پارليامينٽ سيڪشن ۾ سن 1772ع کان 1952ع تائين انڊيا آفيس جي پارليامينٽ واري برانچ جا دستاويز سنڀالي رکيل آهن.
L.O.P- ايل . پي . او سيڪشن ۾ سن 1858ع کان 1948ع تائين سيڪريٽري آف اسٽيٽ فار انڊيا جي پرائيويٽ آفيس مان مليل ڪاغذ جمع ڪيل آهن.
L.P.W.D- ايل.پي.ڊبليو.ڊي سيڪشن ۾ سن 1839ع کان 1931ع تائين انڊيا آفيس جي پبلڪ ورڪس ڊپارٽمينٽ جا ڪاغذ رکيل آهن.
L.P. and J- ايل. پي اينڊ جي سيڪشن ۾ سن 1795ع کان 1950ع تائين انڊيا آفيس جي پبلڪ اينڊ جوڊيسل ڊپارٽمينٽ جا دستاويزات رکيل آهن.
L.P. and S- ايل . پي . اينڊ ايس سيڪشن ۾ انڊيا آفيس جي پوليٽيڪل اينڊ سيڪريٽ ڊپارٽمينٽ جا سن 1756ع کان 1950ع تائين وارا اهم دستاويز سهيڙي رکيل آهن.
L. Survery- ايل سروي سيڪشن ۾ سن 1837ع کان 1934ع تائين انڊيا آفيس جي سرويئر ڊپارٽمينٽ جا ڪاغذ سهيڙيا ويا آ هن.
L.R- ايل . آر سيڪشن ۾ سن 1859ع کان 1959ع تائين انڊيا آفيس جي رڪارڊس ڊپارٽمينٽ جا اهم ڪاغذ پٽ سنڀالي رکيل آهن.
L. S and G- ايل. ايس اينڊ جي سيڪشن ۾ سن 1920ع کان 1970ع تائين اينڊيا آفيس جي سروسز اينڊ جنرل ڊپارٽمينٽ وارا ڪاغذ پٽ رکيل آهن.
L.W.S- ايل.ڊبليو.ايس سيڪشن ۾ سن 1921ع کان 1951ع تائين انڊيا آفيس جا وار پيپرس نالي اهم ڪاغذ سنڀالي رکيل آهن.
M- ايم سيڪشن ۾ سن 1932ع کان 1948ع تائين برما آفيس جا رڪارڊس / ڪاغذات رکيل آهن.
N- اين سيڪشن ۾ سن 1698ع کان 1969ع تائين هندستان ۾ انگريزن/برطانوين جي ڄمڻ/پيدائش، شادين مرادين ۽ مري وڃڻ بابت لکيل دستاويز ۽ احوال موجود آهن.
P- پي سيڪشن ۾ 1702ع کان 1945ع تائين هندستان ۽ انگلينڊ/برطانيه جي وچ ۾ ٿيندڙ ڪنسلٽنٽ ۽ پروسيڊنگس بابت دستاويزات سنڀالي رکيل آهن.
O- او سيڪشن ۾ سن 1702ع کان 1948ع تائين انگريزن جا سوانحي احوال گڏ ڪيل آهن.
Q- ڪيو سيڪشن ۾ سن 1895ع کان 1947ع تائين ٿيندڙ ڪانفرنسن، ڪميٽين ۽ ڪميشنن وارا ڪاغذ/دستاويز گڏ ڪري رکيل آهن.
R- آر سيڪشن ۾ وقتاً فوقتاً لنڊن موڪليل ۽ انڊيا آفيس جي رڪارڊ ۾ شامل ڪيل ڪاغذ رکيل آهن.
R-1- آر. وَن سيڪشن ۾ سن 1880ع کان 1947ع تائين هندستان جي وائيس راءِ طرفان هندستان ۾ موجود رياستن ۽ ريزيڊينسين متعلق قائم ڪيل پوليٽيڪل ڊپارٽمينٽ وارا اهم ڪاغذ پٽ رکيل آهن.
R-2- آر. ٽو سيڪشن ۾ سن 1789ع کان 1947ع تائين هندستان ۾ موجود رياستن ۽ ريزيڊينسين متعلق ڪاغذات جمع ڪري رکيل آهن.
R-3- آر. ٿِري سيڪشن ۾ سن 1899ع کان 1948ع تائين وائِيس راءِ هند جي پرائيوٽ آفيس جا ۽ وائيس راءِ جا ٻيا به سرڪاري ڪاغذ رکيل آهن.
R-4- آر. فور سيڪشن ۾ سن 1870ع کان 1967ع تائين بِرٽش هاءِ ڪميشن جي سيميٽريءَ متعلق لکيل ڪاغذن جو مجموعو محفوظ ڪيل آهي.
R-5- آر. فائيو سيڪشن ۾ سن 1792ع کان 1872ع تائين نيپال جي کٽمنڊو ريزيڊينسي متعلق ڪاغذات محفوظ ڪري رکيل آهن.
R-8- آر. ايٽ سيڪشن ۾ سن 1942ع کان 1947ع تائين برما ۾ مقرر برطانوي گورنر جي آفيس جا ڪاغذات سنڀالي رکيل آهن.
R-9- آر. نائين سيڪشن ۾ سن 1685ع کان 1835ع تائين ملايا جي ملاڪا آرفن چيمبر ۽ ڪائونسل آف جَسٽس جا دستاويزات رکيل آهن.
R-10- آر. ٽين سيڪشن ۾ سن 1623ع کان 1841ع تائين چين جي ڪينٽون شهر ۾ انگريزن جي قائم ڪيل ڪارخانن بابت دستاويز ۽ ٻيا ڪاغذ گڏ ڪري رکيا ويا آهن.
R-12- آر. ٽِويلوِ سيڪشن ۾ سن 1923ع کان سن 1948ع تائين افغانستان ۾ انگريز سفير جي آفيس وارا ڪاغذ پٽ سهيڙي رکيا ويا آهن.
R-15- آر. فِفٽِين سيڪشن ۾ سن 1763ع کان سن 1951ع تائين خليج العرب جي رياستن: بُشائر، بحرين، ڪُويت، مسقط ۽ ٽروشل ايجنسين وارا ڪاغذات رکيا ويا آهن.
R-19- آر. نائِينِٽين سيڪشن ۾ سن 1832ع کان 1870ع تائين مصر ملڪ جي شهر قاهره، سڪندريھ ۽ سوئيز ڪينال وارين ايجنسين وارا سرڪاري ڪاغذ پٽ محفوظ ڪيا ويا آهن.
R-20- آر. ٽوينٽي سيڪشن ۾ سن 1937ع کان 1967ع تائين عدن ۾ برطانيه طرفان مقرر ڪيل انتظاميه/ سرڪار وارا ڪاغذات سنڀالي رکيل آهن.
S- ايس. سيڪشن ۾ سن 1900ع کان 1930ع تائين هندستان ۾ مُرَوِج ٻولين جي اڀياس متعلق گڏ ڪيل ڪاغذات رکيل آهن.
V- وي. سيڪشن ۾ سن 1760ع کان 1957ع تائين انڊيا آفيس رڪارڊس بابت شائع ٿيل سرڪاري ڪاغذ پٽ سهيڙي رکيل آهن.
W.X and Y- ڊبليو. ايڪس اينڊ واءِ سيڪشن ۾ سن 1700ع کان 1960ع تائين انڊيا آفيس رڪارڊس ۾ شامل تقريباً سمورا نقشا، سهيڙي سنڀالي رکيل آهن.
Z- زيڊ سيڪشن ۾ سن 1700ع کان 1950ع تائين انڊيا آفيس جي رڪارڊس سِيرِيز جا اوريجنل يعني اصلي رجسٽر ۽ انڊيڪسِز يعني فهرستون، ياداشتون ۽ ضميما وغيره سنڀالي رکيل آهن.
انگريزن توڙي هندستان ۾ انگريزي دؤر حڪومت دؤران هندستان ۾ مقرر سمورن ملازمن جي شجرن جي تحقيق لاءِ هي ڪاغذ پٽ بيحد ڪارائتا آهن، تنهن ڪري برطانوي سرڪار اهڙي ۽ ٻين ڪيترن ئي قسمن جي لاڳاپيل تحقيقات ڪرڻ وارن ماڻهن لاءِ هتي مناسب ماحول مهيا ڪيو آهي. جيڪو به ذي فهم شخص /دوست لنڊن وڃي، سو شهر جي سير دؤران،هن لائبرري ۾ ضرور وڃي، ڪجهه ڪلاڪ ان ۾ سرف ڪري ڄاڻ حاصل ڪري، ته ڪافي ڳالهيون به جيڪر ظاهر ٿين ۽ اسان کي به ڄاڻ حاصل ٿئي. خان ولي خان جڏهن لنڊن ۾ رهيو ته انهيءَ لائبرريءَ جي رڪارڊس مان نوٽس وٺي ”حقائق، حقائق پيس“ نالي سان هڪ لاجواب ڪاب لکيو، جيڪو پاڪستان ۾ ڏاڍو مشهور ٿيو.