منتظم اعلى ﷺ: پروفيسر باسورٿ اسمٿ
سڀني مذهبن جي شروعاتي ڳالهين بابت اسان کي گهٽ معلومات ملي آهي. زرتشت ۽ ڪنفيوشس جي باري اسان سولن ۽ سقراط کان به گهٽ ڄاڻو ٿا. حضرت موسى ۽ گوتم ٻڌ بابت اسان ايمروز ۽ آگسٽن کان به گ هٽ ڄاڻون ٿا. حضرت عيسى جي زندگي بابت اسان کي پوري خبر نه آهي. اسان کي سندس خانگي زندگي، وحي جو اچڻ ۽ رسالت جي مختلف مرحلن بابت ڪجهه به معلوم نه آهي . پر اسلام ۾ائين نه آهي هت سڀ ڳالهيون کليل ۽ واضع آهن.
حضرت محمد ﷺ جي حالتن تي جڏهن نظر ڪريان ٿو سندس غير محمود، عزت ۽ محنت کي سامهون رکان ٿو ۽ عيسائي پادرين سان سندس مقابلي وارو واقعو جڏهن سامهون اچي ٿو ته مان سمجهان ٿو ته ڇا سڀڪجهه پاڻ ڪيائون. پر معجزو نه ڏيکاريائون. هو جيڪو به چوندا هئا، اهو ڪري ڏيکاريندا هئا ۽ جيڪو منڍ ۾ اعلان ڪيائون پڇاڙي تائين ان تي قائم رهيا. مونکي پڪ آهي ته فلسفي ۽ عيسائيت کي هڪ نه هڪ ڏينهن حضرت محمد ﷺ جي رسالت کي مڃڻو پوندو.
پاڻ سڳورا جيئن ته هڪ مذهب جا اڳواڻ هئا، اهڙي طرح هڪ وڏي حڪومت جا منظم به هئا. هو قيصر جا حاڪم ۽ پوپ جيڏو مقام رکندڙ هئا. پر نه وٽن قلعا ۽ محلات هئا ۽ نه وري باڊي گارڊ هئا. الله تعالى کين ٽن طاقتن، قوميت، حڪومت ۽ مذهب جو باني بنايو. آخري گهڙي تائين پاڻ ﷺ هڪ ئي شئي توحيد الاهي جي دعوت ڏيندا رهيا. هي ئي اهو فلسفو آهي. جنهن جي اڳيان مونکي پڪ آهي ته هڪ ڏينهن ساري عيسائيت کي سر جهڪائڻو پوندو ۽ کين خدا جو سچو رسول مڃڻو پوندو.
سواءِ ڪنهن شڪ جي مڃڻو پوندو ته حضرت محمد ﷺ خدا جا رسول هئا. جيڪڏهن ڪو پڇي کڻي ته آفريڪا ڇا پر ساري دنيا کي مسيحي مذهب فائدو پهچايو يا اسلام ته جواب ۾اسلام ئي چوڻو پوندو. اگر محمد ﷺ کي هجرت کان پهرين خدانخواسته شهيد ڪري وجهن ها ته اولهه ۽ اوڀر ٻيئي بيڪار ٿي وڃن ها. جيڪڏهن پاڻ نه اچن ها ته دنيا ۾ ظلم وڌي ان کي تباهه ڪري ڇڏي ها. جيڪڏهن پاڻ نه اچن ها ته يورپ ٻه دفعا اونداهي ۾ ٻڏي وڃي ها. مان جڏهن سندن جملي صفات ۽ ڪارنامن تي نظر وجهان ٿو ته پاڻ ڇا هئا ۽ ڇا مان ڇا بڻجي ويا ۽ پنهنجن پوئلڳن، غلامن ۾ جيڪو زندگي جو روح ڦوڪيائون تن ڇا ڇا ڪارناما ڪري ڏيکاريا. تڏهن پاڻ مونکي سڀ کان وڌيڪ برتر نظر اچن ٿا. جنهن جو ڪو مثالئ ي نٿو ملي.
سندن خاص توجه جو مرڪز نه رڳو غلام هئا پر يتيم به جيئن ته پاڻ يتيم رهي چڪا هئا. ان ڪري چاهيندا هئا ته جهڙو سهڻو سلوڪ خدا ساڻن ڪيو آهي، سو ٻين سان به ڪري پاڻ سڳورن جو خلوص پڪو عزم ۽ ارادي جي پختگي هڪ اهڙو واقعو آهي. جنهن کان ڪوبه انڪار ڪري نٿو سگهي. پاڻ ڏاڍا سٺا انسان هئا، هن ۾ ذري جيترو شڪ نه آهي.