عورتن تي ٿيندڙ تشدد ۽ قانون سازي
لُڏي لُڏي ٿو ليمن جي لامن منجهہ
وني ايندو وٺڻ اڄ ڍولڻو.
لاڏا تنھنجا سحرا ويٺي ڳائيان،
خوشيون پئي ملھائيان
اڃا گهرجي ديوارن ۾ اڏن، سھرن، ڇيرن جي ڇمڪار، دهلن شرنائين جي گونج ختم ئي نہ ٿي هجي، ماءُ جي هٿن مان ڌيءَ کي جي هٿن پيرن کي لڳايل مھنديءَ جو هڳاءُ ۽ واس، ھن جي هردي کي مھڪائيندو هجي. اڃا ڌيءَ جي شاديءَ تي ٿيندڙ خرچ جو حساب ڪتاب چڪتو نہ ٿيو هجي، اڃا ڏاج ۾ ملندڙ ڪجهہ شيون ڌيءَ گهران نہ کنيون هجن، اڃا واڌايون ڏيڻ لاءِ ايندڙ مٽن مائٽن جي اچ وڃ بند نہ ٿي هجي، ان گھما گهمي خوشين ڀرئي ماحول کي اونداهو ڪندڙ، ڳاڙهي جوڙي ۾ رخصت ٿيندڙ ڌيءَ جو لاش ماڻھن جي ڪلھن تي کڄي اچي يا ٽڪرن جي صورت ۾ در تي اڇلايو وڃي، يا وري ڌيءَ زنده لاش جي صورت ۾ گهر واپس اچي، تہ مائٽن جي اندر ۾ ٻرندڙ نفرت جو دوزخ مجرمن جي رت کان سواءِ ڪير بہ اجهائي ڪين سگهندو.
شاديءَ جو تصور هر ڇوڪري ۽ انھن جي مائٽن لاءِ هڪ بھتر تبديليءَ جو تصور آهي. هڪ اهڙو سماجي معاهدو جيڪو ٻن اجنبي زندگين کي هڪ ٻئي سان جوڙي ٿو ڇڏي. اهڙو ٻنڌڻ جنھن وسيلي مرد عورتن هڪٻئي جي جذبن، خواهشن ۽ عزت جا امانتدار ٿين ٿا. ڪجهہ لفظن جي بدلي، هو هڪ ٻئي جي سچائپ جا حوالا بڻجن ٿا.
گلن جيان نازڪ
خوشبوءِ ۽ ڪڪرن جيان اڻ چميل
ماڪ ڀنل
چانڊوڪيءَ جيان مھربان
نينگرين جي، پوپٽ
جھڙن سپن ۾،
جاڳندڙ انڊلٺي
خواب،
ابدي پيار ماڻڻ
جا ئي تہ هوندا آھن
اهڙو پيار
جيڪو روح ۽ وجود
لاءِ سڪون بڻجڻ
سان گڏوگڏ
زماني جي سرد و گرم
کان محفوظ رکڻ
جي سگهہ رکندو هجي.
لاڏو، بنرو، راڻل، سھڻل،
پنھل، ڍولڻ، پرين پريتم جھڙن سھڻن نالن سان سڄي لوڪ شادي ڀري پئي آهي. سڀ نالا جيون ساٿيءَ لاءِ پيار ۽ حفاظت جا خوبصورت حوالا آھن. عورت پنھنجي جسم و جان جذبن ۽ عزت جي امانتدار کان پيار ۽ حفاظت جي گهرجائو رھندي آهي. پر اسان جي سماج ۾ امانتدارن جا مٽ امين نہ رهيا آھن، جنھن هڪ سڱ جي آسري تي عورت سوَ سڱ توڙي گهران نڪري ٿي. هو سڱ هينئر ھن جو جيون سان سڱ بہ ٽوڙي ٿو ڇڏي. اسان جي سماج ۾ عورت جو قتل صرف هڪ خبر کان وڌيڪ ڪجهہ نہ آهي. هڪ ڏينھن يا ٻن ڏينھن جي خبر هوندي آهي. عورت يا تہ ڪاري هوندي آهي، يا وري خودڪشي ڪندي آهي. خودڪشي ڪرڻ جي صورت ۾ خانداني، بدناميءَ ٿيڻ جي آڙ ۾ ڪيس نہ هلايو ويندو آهي ۽ ڪاريءَ جي الزام تحت جرڳو ڪرايو ويندو آهي. ھن وقت بيگناھہ قتل ٿيندڙ عورتُن جو تہ ڪو ڪاٿو ئي نہ آهي، پر صرف جون 2010ع ۾ ئي کوڙ ڪيس پڌرا ٿيا آھن، جن ۾ شاديءَ کان پوءِ جلد ئي مڙسن، زالن کي بيدرديءَ سان قتل ڪري ڇڏيو آهي.
ڇنڇر 19 جون 2010ع تي، آفتاب جماليءَ جي 25 سالن جي زال سبحانہ جو پکي ۾ ٽنگيل لاش هٿ اچڻ جي خبر اخبارن ۾ ڇپيل هئي. اخباري اطلاعن مطابق ڪافي عرصي کان آفتاب جمالي ۽ سندس زال جي اڻبڻت هلندڙ هئي، آخرڪار زال خودڪشي ڪري ڇڏي، پاڙيوارن قتل جو شڪ ڏيکاريو.
11 جون 2010ع تي جھانبخت سومري جي زال صبا سومري جي قتل جي خبر رپورٽ ٿي آهي، ان ڪيس ۾ بہ مڙس تي قتل جو شڪ ڏيکاريو ويو هو.
28 جون 2010ع تي جان محمد وساڻ جي زال ذڪيہ جي دردناڪ قتل جي رپورٽ ٿي آهي، ان 25 سالن جي ذڪيہ لاءِ چيو وڃي ٿو تہ مڙس پاران تشدد جو شڪار ٿيندي هئي، مڙس ھن کي دوستن جي مدد سان قتل ڪري ڳڀا ڳڀا ڪري ڇڏيو هو.
آچر 27 جون 2010ع جي اخبارن ۾ گدا لغاريِ جي حرا لغاريءَ جي قتل جي رپورٽ آهي. گدا لغاري پيار جا پرڪشش خواب ڏيکاري شادي ڪئي ۽ پوءِ زال جي جسم تي گرم استريءَ سان پنھنجي ”اڻ مٽ پيار“ جا نشان چٽيندو هو ۽ آخرڪار ڏنڀ ڏيئي ڏيئي زال کي هڪ ڏينھن ساھہ گهٽي ماري ڇڏيائين.
هيءَ جيڪا عورتن لاءِ سماج ۾ شامِ غريبان ڇانيل آهي، ان ۾ نيزي نروار تہ عورت جو ئي نالو هوندو آهي ۽ يزيدي ٽولي ۾ لڪل قاتلن جا هٿ ظاهري پيار ۽ شفقت جا دستانہ پائي زماني جي نظرن کان الوپ ٿي ويندا آھن. پيءُ، ڀاءُ، مڙس کان ۽ عزت وارا رشتا، حفاظت جون علامتون، انھن تي آڱر کڻڻ ۽ انھن کي، ڪنھن عدلت جي ڪٽھڙي ۾ آڻڻ ناممڪن نہ سھي، پر مشڪل ضرور آهي. اڄ جي ڪرائم سان ڀرپور سماج ۾ عورت گهر کان ٻاهر نڪري، ڊنل، هيسيل هجڻ جي باوجود سياسي، سماجي ۽ معاشي سرگرمين ۾ حصو وٺي ٿي تہ ان ۾ عورتن جي سماجي تنظيمن جو وڏو هٿ آهي، جن 52 سيڪڙو پاڪستاني آباديءَ کي فالتو پرزي جي حيثيت مان ڪڍي ملڪي معيشت لاءِ فعال ۽ سرگرم بڻايو آهي. انھن تنظيمن جي ڪوششن سان ”سيڪشوئل هراسمنٽ بل“ منظور ٿيو، جنھن تي صدر پاڪستان صحيح ڪري ملڪ ۾ رائج ڪرڻ جو حڪم ڏيئي ڇڏيو. سنڌ جي سطح تي وومن ايڪشن فورم ۽ سٽيزن ايڪشن ڪميٽيءَ ان بل جي باري ۾ سجاڳي ۽ ان کي مختلف انتظامي ادارن ۾ رائج ڪرائڻ لاءِ عمليءَ طرح ڪوششون ورتيون آھن. ان قانون پاس ٿيڻ سان (ڀلي ان قانون تي تنقيد ڪئي وڃي) پر اهو ضرور ٿيو آهي، تہ هي ماڻھو جيڪي اڪيليءَ عورت تي حملا ڪرڻ ۽ آفيسن ۾ ڪم ڪندڙ عورت لاءِ عرصئه حيات تنگ ڪرڻ کي پنھنجي لاءِ وندر سمجهندا هئا، تفريح طبع جو سامان هاڻ انھن لاءِ سزا جو سامان بڻجي ويو آهي، ڀل تہ ڪا سماج جي نظر ۾ ڪمزور عورت، ڪنھن مرد کي ان قانون تحت ڪا ڳري سزا نہ ڏياري سگهي پر ملڪي قانون مطابق، ان جو نالو مجرمن جي لسٽ ۾ ضرور لکرائي ڇڏيندي.
ساڳيءَ طرح سان جڏھن عورتن جي سماجي تنظيمن ”گهريلو تشدد“ جي بل تي ڪم ڪيو تہ اهو بہ هڪ اخلاقي طرز عمل هو، جنھن تحت ننڍا ننڍا گهريلو جهيڙا يا مسئلا، جيڪي وڌي وڏي قتل جھڙي سنگين جرم ۾ تبديل ٿا ٿين، حل ٿي، نٿي سگهيا.
25 سالن جي ذڪيہ جيڪا پنھنجي آبرو بچائڻ جي دعويٰ ۾ بي حرم جان محمد وساڻ هٿان ڳڀا ڳڀا ٿي مارجي وئي، ان ضرور تہ، قتل ٿيڻ کان اڳ پنھنجي بچاءَ لاءِ واجهايو هوندو، پر مارڻ وارا هٿ جيئن تہ محافظ جا هئا، ان ڪري ڌاريان هٿ ھن کي جيئدان ڏيڻ لاءِ اڳيان اچڻ جو سھاس نہ جهلي سگهيا.
ساڳيءَ طرح جنھن ويل گدا لغاري پنھنجي پياريءَ زال کي استريءَ سان ڏنڀ ڏيندو هو تہ ان اذيت مان گذرڻ ويل يقينن ھن ڪنھن در دانھن ڏيڻ لاءِ واجهايو هوندو، پر اسان وٽ عورت کي چيچلائي مارڻ ڪو قابل ذڪر جرم ڪونھي، پر ڪنھن جي ذاتي جهيڙي ۾ مداخلت ڪرڻ ڏوھہ ضرور سمجهيو ويندو آهي. ”گهريلو تشدد“ جيڪو جسماني بہ ٿئي ٿو ۽ ذھني بہ ٿئي ٿو، اهو انھن پيارن رشتن ۽ سڱن پاران ٿئي ٿو، جيڪي ڪنھن جي زندگيءَ جا سھارا ۽ سچائپ جا حوالا هوندا آھن، جن ڏانھن آڱر کڻڻ کان اڳ عورت کي يقينن باھہ جو سمنڊ پار ڪرڻو ٿو پوي، جذبن ۽ احساسن کي وجود جي جياپي لاءِ مارڻو ٿو پوي. عورتن جي حقن لاءِ جاکوڙيندڙ تنظيمن پاران ڪيل ڪوششن تحت جڏھن “گهريلو تشدد جو بل” قومي اسيمبليءَ مان پاس ٿي ويو تہ وري، اسان جي سينيٽ ۾ ويٺل ڪجهہ انتھاپسند سوچ رکندڙ، جي يو آءِ سان تعلق رکندڙ ميمبرن جي اعتراضن جي سببان اهو بل منظور نہ ٿي سگهيو، هيءُ بل تہ ساھہ گهٽي، چيچلائي، چيڀائي مارجندڙ، بي ڏوھہ قتل ٿيندڙ عورتن جي آخري پناھہ گاھہ هو، جنھن کي ”گهريلو تقدس“ کي ختم ڪندڙ ۽ نقصان پھچائيندڙ جو نالو ڏيئي رد ڪيو ويو. هر قانون شھرين جي حقن جي حفاظت لاءِ ئي ٺھندو آهي. سواءِ مجرمن جي ٻيو ڪوبہ قانون کان ناهي ڊڄندو. اهي مجرم ئي هوندا آھن، جيڪي پنھنجي بچاءَ لاءِ قانون کي ڪمزور ثابت ڪرڻ لاءِ سياسي هٿ ڪنڊا استعمال ڪند آھن ۽ سياسي پناهون ڳوليندا آھن ۽ انھن کي بچائڻ وارا، سماج ۽ ضمير ٻنھي جا مجرم هوندا آھن. جان محمد وساڻ بہ معصوم زال کي بيدرديءَ سان قتل ڪرڻ کان پوءِ ڪجهہ وزيرن ۽ بااثر ماڻھن جي، سياسي اثرن جي پناھن ۾ اچي بي ڏوھہ ڪٺل زال جي عيوض، ڪجهہ نقد رقم ڏيئي پنھنجي حياتي بچائڻ جي ڪوشش ۾ مصروف آهي.
زندگي تہ هر ڪنھن کي مٺي آهي، پنھنجي زندگي بچائڻ جو حق تہ هر ذي روح کي حاصل آهي، پر صرف عورت کي نہ زندگي گذارڻ جو ڪو اختيار آهي، نہ زندگيءَ بچائڻ لاءِ ڪوشش ڪرڻ جو حق ڏنو ٿو وڃي، پر جنھن وقت گهريلو تشدد ۾ سڙي ڀسم ٿيندڙ نارين جون خواهشون، اڻ پوريون تمنائون، گهرن اندر گهٽجي گهٽجي هڪ لاوي جيان ڦاٽنديون آھن ۽ بي موت ڪٺل نارين جو رت ريلا ڏيئي گهرن مان وهي ٻاهر نڪرندو آهي تہ اهو سماج جي ٺيڪيدار کان گهريلو تقدس جي باري ۾ سوال ضرور پڇندو تہ ڇا تقدس صرف ظلم سھڻ آهي؟ مقدس رشتن جي حفاظت جي بجاءِ انھن کي پئمال ڪرڻ گهرجي، اهو تقدس آهي؟ گهر ۽ رشتن جي تقدس ۽ احترام کي ذڪيہ وساڻ ضرور ڳوليو هوندو، جنھن ويل سندس جيون ساٿيءَ چئن دوستن سان گڏجي، جنسي ڏاڍائيءَ بعد کيس، ڪاساين وارن اوزارن سان ذبح ڪيو. سندس دردناڪ دانھن کي ڊيڪ جي تيز آواز ۾ دٻايو ويو. پنجن پٽن جي ماءُ ذڪيہ جنھن جو چئن مھينن جو پٽ ٿڃ پياڪ هو، ان وقت جي سھڻيءَ کي زماني جي مانگر مڇن اڳيان اڇلائيندي، سندس جيون ساٿيءَ کي ذرو بہ ڪھل نہ آيو. انھن مانگر مڇن ھن جي عضوي عضوي کي جسم کان ڌار ڪيو، پير، هٿ، ڪرايون، ڇاتيون، سسي ڌڙ کان ڌار ڪيائون. اهو دردناڪ قتل يقينن تہ انھن ڪاساين لاءِ پھرين نہ هوندو، انھن جي هٿن مان گهڻن بي گناھن جو رت ٽمندو هوندو. انساني آواز تيز ميوزڪ جي آواز ۾ دٻجي ويو هوندو، پر گهر ۾ وھندڙ رت ضرور تہ گهر جي ٻين ڀاتين کي قتل جي خبر ڏني هوندي، پر لڳي ٿو تہ ان گهر جي واسين لاءِ بہ اهو پھريون قتل نہ هو، ان لاءِ سڀ خاموش تماشائي هئا. رات جو ٻئين وڳي، قاتلن جي ٽولي فائرنگ ڪري فتح جو اعلان ڪيو. ذڪيہ جي مائٽن کي ڌيءَ جي قتل جو اطلاع ڏنو ويو. ذڪيہ جي شادي ٿيڻ شرط ئي مائٽن لاءِ آزمائش ۽ پيڙائن جا ڏينھن تہ شروع ٿي ويا هئا، معصوم ذڪيہ کي جڏھن تشدد ڪري ڪڌي ڪم لاءِ مجبور ڪيو ويندو هو تہ هوءَ پناھہ وٺڻ لاءِ مائٽن ۾ هلي ايندي هئي ۽ هو ھن کي پرچائي واپس وٺي ويندا هئا. گهر وارو ھن کي قتل جون ڌمڪيون ڏيندو هو، ڌيءَ جي برباد زندگي مائٽن کي جيئري ئي ماري ٿي ڇڏي، پر اهو پيءُ گهڻا دفعا موت جي اذيت کي ڇُھي واپس ٿيو هوندو، جيڪو جوان اولاد جو، ڇيھون ڇيھون ٿيل بدن کڻي گهر ۾ آيو هوندو.
سدائين جيان ڪمزور ۽ مظلوم جي آواز کي دٻائڻ لاءِ ڏاڍ ۽ جبر جون ڪوششون تيز ٿي ويون، ڪيس کي لئہ مٽي ڪرڻ لاءِ پئسو ۽ طاقت ٻنھي جو استعمال شروع ٿي ويو. پوسٽ مارٽم کي روڪيو ويو. جيتوڻيڪ، قاتل پوليس وٽ آهي، پر اهو پوليس جي قيد ۾ نہ پر، پوليس جي شفقت جي زير سايہ آرام پيو ڪري. ٻيا قاتل اڄ آزاد گهمي انسانيت جي موت تي، فتح جو جشن ملھائي رهيا آھن. اهي اهڙا قاتل آھن، جن جا دامن گهڻن بي گناھہ انسانن جي رت سان رڱيل آھن. ذڪيہ جي مائٽن کي شايد خبر آهي تہ سندن ڌيءَ جو خون رائيگان ويندو. سندن آواز ڪنھن عدالت تائين پھچڻ نہ ڏنو ويندو، هو غريب اڪيلا ئي شامِ غريبان جي ماتم ۾ مصروف هوندا، ڇو تہ اسان جا انتطامي ادارا ۽ عدالتون آزاد نہ آھن، اهي ڪنھن نہ ڪنھن مجبوريءَ ۾ وڪوڙيل آھن. جن جو ڪم صرف شايد خاموش تماشو ڏسڻ وڃي بچيو آهي. پر آخرڪار انھن قاتلن کي سزا ڏجي بہ تہ ڪھڙي؟ هڪ دفعي جو موت، ڦاسي، عمر قيد تہ انھن لاءِ ناڪافي آهي، اهڙا هاڃا ٻڌي دل مان صرف انڪار جي صدائي بلند ٿئي.
06 جُولاءِ 2010ع