عورتن جي حقن جي جدوجھد جي مختصر تاريخ!
پھرين صدي عيسويءَ ۾ سينٽ پال ان کان پوءِ سينٽ آگسٽائن ۽ تيرهين صديءَ ۾ سينٽ ٽاس ۽ ٻين مذهبي شخصيتن عورت کي انسانيت جي انتھائي هيٺاهين واري درجي تي رکيو. عورت کي جادوگرياڻيون ۽ ڏائڻيون قرار ڏيئي جيئري ساڙيو ويندو هو. عورت کي گهر جي ڪنھن بہ معاملي ۾ راءِ ڏيڻ جو حق نہ هو. ان مرندڙ، جهرندڙ، چيڀاٽجندڙ عورت پنھنجي بقا جي جنگ جوٽي، هر تاريخي انقلاب جي ڪاميابي کي عورت هٿي ڏيندڙ رهي آهي. نہ صرف 1660 کان 1666ع جي برطانوي انقلاب ۾ پر امريڪي ۽ فرانسيسي انقلاب ۾ بہ لاتعداد عورتن جون زندگيون ضايع ٿيون، پر جڏھن ڪاميابيءَ جو وقت آيو ۽ حڪومتون Stablish ٿيڻ لڳيون تہ عورت کي بيڪار پرزي جيان نظرانداز ڪيو ويو.
عورت جو وجود صرف قربانين، تڪليفن برداشت ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويو، ان کي رياست ۾ برابريءَ جا حق ڏيڻ جي همٿ ڪابہ حڪومت نہ ساري سگهي.
هر قومي ڏينھن وانگر 8 مارچ پرجوش جذبي سان ملھايو ويندو آهي، پر ان ڏينھن جي حاصلات جي پويان هزارين عورتن جا چھرا پسمنظر ۾ گم رھندا ٿا وڃن. ڪاميابيءَ جي خوشي ملھائڻ وقت ٿورو ذڪر انھن جو بہ ضروري آهي، جن ڪاميابيءَ جي ٻيڙيءَ کي ڪناري تائين پھچائڻ لاءِ آزمائش جي طوفانن کي منھن ڏنو، تڪليفن جي ڪُنن ۾ غرق ٿيون، وقت جي واڳن هٿان ڳڀا ڳڀا ٿي ويون. اها پھرين عورت Olympede Gouge (اولمپ وگوڙ) هئي، جنھن 1789ع ۾ فرانس جي اسيمبلي ۾ پيش ڪيل بلThe Right of Man جي جواب ۾ 1791ع ۾ Declaration of the rights of the Women پيش ڪيو. اولمپ مرد ۽ عورتن جي حقن جي برابريءَ جو مطالبو ڪندي چيو تہ ”جيڪڏھن عورتون ڦاسي گهاٽ تائين وڃڻ جو حق رکن ٿيون تہ پوءِ ان کي پارليامينٽ ۾ وڃڻ جو حق بہ هجڻ گهرجي. “
اولمپ سماجي سطح تي عورتن جي حقن جي برابري جو مطالبو ڪيو ۽ سياسي سطح تي بہ انھن جي نمائندگي کي تسليم ڪرائڻ لاءِ ڪوششون ورتيون. اولمپ جون انقلابي سوچون برداشت نہ ڪندڙن آخرڪار ان جو سر قلم ڪري ڇڏيو.
18هين صدي عيسيويءَ ۾ هر ملڪ جون عورتون برابريءَ جي حقن لاءِ آواز بلند ڪري رهيون هيون، سچائيءَ جي آواز کي هڪ طرف گهٽيو ٿي ويو تہ ٻئي پاسي اُهو پوري شدت سان بلند ٿي رهيو هو. 1792ع ۾ برطانيہ جي ليکڪه Mary Wollstone Graft جيڪا 27 اپريل 1759ع ۾ پيدا ٿي هئي، ان جي ڪتاب Vindication of the rights of Women کي زبردست پذيرائي ملي. ميري والسٽون، فيمنسٽ اسڪالر هئي. ھن عورتن جي تعليم ۾ بہ برابري جا حق گهريا ۽ سياست ۾ بہ برابري جي حقن جي ڳالھہ دنيا جي اڳيان پيش ڪيائين. ميري والسٽون پنھنجن ناولن ۽ لکڻين جي ذريعي عورتن ۾ جاڳرتا جي مھم کي جاري رکيو. ميري والسٽون پنھنجين لکڻين ذريعي عورتن ۾ پنھنجي سماجي حيثيت مضبوط ڪرڻ لاءِ چاھنا پيدا ڪندي رهي. ھن عورتن جي معاشي حيثيت مضبوط ڪرڻ جو بنياد تعليم کي قرار ڏنو.
1868ع ۾ مارڪس جي تحريرن عورتن جي سماجي استحصال جي نشاندهي ڪئي. مارڪس آواز بلند ڪيو تہ، ”عورتن جي حصيداري کان سواءِ ڪنھن بہ سماج ۾ انقلاب نٿو آڻي سگهجي. “
اها انقلاب آڻيندڙ عورت ان وقت بہ سماجي استحصال جي گهاڻي ۾ پيڙهجي رهي هئي، 15 ڪلاڪ محنت مزدوري ڪرڻ جي باوجود بہ اجورو مرد کان گهٽ ملندو هو. عورت جو مضبوط، ايماندار ۽ محنت ڪش هجڻ ھن لاءِ عذاب بڻجي ويو هو. سرمايه دارن جو خيال هو تہ شادي شدہ عورت، پنھنجيون، ٻارن ۽ گهر جون ضرورتون پوريون ڪرڻ لاءِ سخت محنت ڪندي آهي، ان ڪري ڪم جي معاملي ۾ عورتن کي وڌيڪ ترجيح ڏيڻ لڳا.
سالن تائين جاکوڙ ڪندي رستن تي احتجاج ڪندي تشدد سھندي سوين عورتن جي زندگين جي بدلي ۾ برطانيہ جي عورت کي 1869ع ۾ بلدياتي اليڪشن ۾ ووٽ ڏيڻ جي اجازت ڏني وئي . عورت لاءِ جدوجھد ڪنھن بہ دور ۾ ختم نہ ٿي آهي. بنيادي شھري حقن جي سلسلي ۾ هر مرحلي تي هو پاڻ پتوڙيندي رهي آهي. اُهي بنيادي حق جيڪي مردن کي ٿالھيءَ ۾ سجائي پيش ڪيا ويا، انھن لاءِ عورت تڙپندي رهي آهي. هر سھوليت هر حق رکڻ جي باوجود بہ انھن حقن جي مڃتا لاءِ پنھنجو پاڻ کي انسان تسليم ڪرائڻ لاءِ هوءَ اذيتناڪ مرحلن مان گذرندي رهي آهي.
عورتن جي جدوجھد جو ذڪر ڪلارا زيٽڪن جي ذڪر کانسواءِ اڌورو رھندو. جرمن سوشلسٽ سياستدان ۽ عورتن جي حقن لاءِ وڙھندڙ ڪلارا زيٽڪن 1911ع ۾ عورتن جي عالمي ڏينھن ملھائڻ جو خيال پيش ڪيو. 19 مارچ 1911ع ۾ اهو ڏينھن پھريون ڀيرو ملھايو ويو.
ڪلارا زيٽڪن جي مطابق اهو عورتن جي سياسي، سماجي ۽ معاشي حيثيت جي مڃتا جو ڏينھن آهي. ڇو تہ صدين گذرڻ کان پوءِ اهو ڏينھن انھن عورتن جي ياد ڏياري ٿو، جيڪي تاريخ جي پيتين ۾ گم ٿيل آھن. عورتن جو ڪم نظر اچي ٿو، پر تاريخ عورت جي ذڪر ۽ مڃتا کان خالي آهي. سماج جو عجيب رويو آهي. عورتن جي حقن لاءِ جاکوڙيندڙ عورتن جو ذڪر سماجي سطح تي فخريہ طريقي سان پيش نہ ڪيو ويندو آهي. جاکوڙي عورتن جي لکڻين ۽ جدوجھد کي ڪنھن ملڪ ۽ قوم جي غدار جيان محسوس ڪرايو ويندو آهي. برابريءَ مساوات جا نعرا، استحصال جي خاتمي جي خواهش رکندڙ عورتن جو ذڪر سرڪاري سطح تي ڪڏھن بہ نظر نہ ايندو آهي. صديون گذرڻ کان پوءِ قديم جاکوڙ مسلسل جاري آهي. 1911ع کان 2011ع تائين 8 مارچ سؤ ڀيرا ملھائجي چڪي آهي. ان وچ ۾ ڪيترن عورتن جاکوڙ ڪئي. ڪيترو ڪم ڪيو، ڪيترين عورتن زندگيون قربان ڪيون، ڪيترين عورتن جيئري، مردہ زندگي گذاري. سماجي دٻاءُ جي باوجود، سماجي امتيازي سلوڪ جي باوجود، سماجي ريتن رسمن جي سختيءَ جي باوجود هوءَ ڪيترو ڪاميابيءَ سان اڳتي وڌي رهي آهي؟ هر نئين مشڪل مرحلي ۽ هر چئلينج قبول ڪرڻ لاءِ تيار آهي. انھن سوالن جا جواب ڪٿي بہ نظر نٿا اچن. پر هڪ ڳالھہ ضرور محسوس ٿئي ٿي تہ ھن نہ کٽندڙ جنگ ۾ عورت کي حصو ضرور وٺڻو پوندو. ڇو تہ هيءَ تہ زندگيءَ جي جنگ آهي. زندگي جيڪا بنا گهرڻ جي ملي ويندي آهي ۽ بنا مرضيءَ جي ڦري ويندي آهي، پر ملڻ ۽ ڦرجڻ جي مختصر عمل جي وچ واريون چند گهڙيون خوشي، سڪون ۽ امن سان گهارڻ لاءِ عورت هزار بار مرندي ۽ جهرندي رھندي، پر هوءَ جيئڻ ڪاڻ جيئري، مرڻ جا مرحلا طئہ ڪندي رھندي.
26 آڪٽوبر 2012ع