اي سنڌ تو کي الوداع ..! : تاج جويو
اسان جي ڀيڻ ھري ٻائي، پنھنجي جِيوَن ساٿيءَ جو ھي وڇوڙو ڪيئن برداشت ڪندي، سوچڻ محال آھي. منھنجو سائين ولي رام جي گهر سان لڳ ڀڳ اڌي صديءَ جو ناتو قائم رھيو آھي. اسان ھڪ ٻئي جا گهر ڀاتي رھيا آھيون. وليرام جي نياڻين ۽ پٽ جي شادين ۽ ڪاڄن جا مسئلا ھجن يا سندن تعليم ۽ ملازمت جا مامرا، ھن ھميشہ مون سان اوس مشاورت ڪئي. ڪتابن جي ترتيب توڙي ڇپائيءَ جي مسئلن تي بہ ھُو مون سان صلاح مصلحت ڪندو ھو. جڏھن ھُو انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي ڄامشوري جو پبليڪشن آفيسر / ڊپٽي ڊائريڪٽر ھو تہ ھن ڪي. آر. ملڪاڻيءَ جي انگريزي ڪتاب ’The Sindh Story‘ جو ’سنڌ- ڪھاڻي‘ جي عنوان سان ترجمو ڪيو ھو ۽ اھو دؤر ايشيا جي ماڊل ڊڪٽيٽر ضياءُالحق جي ڇتي مارشل لا جو ھو. ان ڪري ھن اھو ڪتاب روشني پبليڪشن جي مالڪ علي نواز گهانگهري کي سندس نالي سان ڇپائڻ لاءِ چيو. ان جي انڪار ڪرڻ تي اھو ڪتاب گڏيل صلاح سان منھنجي (تاج جويو) نالي سان ڇپيو تہ جيئن ڪنھن بہ وقت ان جا حق ۽ واسطا ٻئي ڇاپي وقت ولي رام ولڀ جا ڄاڻائي سگهجن. اسان اھو بہ سوچيو ھو تہ ڪتاب جي ٻئي ڇاپي وقت شاھ جي بيتن جي انگريزيءَ مان سنڌي نثر ۾ ٿيل ترجمي بدران شاھ جا اصلي بيت ڳولي ڏبا، پر ولي رام صاحب جي اھا خواھش پوري نہ ٿي سگهي. ولي رام ولڀ ھڪ ئي وقت سنڌي، ھندي، اردو، پنجابي ۽ انگريزي ٻولين تي دسترس رکندو ھو، پر سنڌيءَ جي ديوناگري لپيءَ تي بہ کيس پورو عبور حاصل ھو. ھن اڌ ڊزن کان مٿي طبعزاد سنڌي ڪھاڻيون لکيون، پر عالمي ادب مان ننڍي کنڊ، ٽين دنيا، ڏور اوڀر، آمريڪا، لاطيني آمريڪا، يورپ وغيره جون سوين ڪھاڻيون سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪري، ڪتابي صورت ۾ ڇپرايون. ان کان سواءِ ھن ليو ٽالسٽاءِ، قرت العين حيدر، امرتا پريتم، البرٽ ڪاميو، سرويشر ديال سڪسينا ۽ ڪرشن چندر جا ناول سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيا. ھن جا ڪتاب گيتا جو اڀياس (ترجمو) ۽ سدا ساوا پن (سوانحي ادب) سندس ترجمي جو ڪمال ظاھر ڪن ٿا. ھن ڀڳت کيمچند آسناڻيءَ جي آتم ڪٿا ’مون وٽ نہ ڪا پيتي، نہ ڪو ڪلف ۽ ڪُنجي‘ ترتيب ڏني. ھن جي طبعزاد شاعريءَ جو ڪتاب ’اُڏارون آڪاس‘ ۾، دنيا جي چونڊ شاعريءَ جو ڪتاب ’ڪوتا ڦلواڙي‘ (ترجمو)، ’ٻار‘ سنڌي ڪھاڻيءَ ۾ (تربيت) ۽ سندس وسيع مطالعي ۽ اڀياس تي مشتمل ضخيم ڪتاب ’يادون، ملاقاتون ۽ ڪجهہ اڀياس‘ سندس تخليقي سگه جو مثال آھي. ھي ڪتاب ثقافت کاتي ڇپرايو آھي ۽ ان جو مھاڳ منھنجو لکيل آھي. وليرام ولڀ جي آتم ڪٿا، خطن، تبصرن، مضمونن ۽ ترجمن تي مشتمل اڃا ڪيترا ئي ڪتاب اشاعت جا منتظر آھن.
ھن پاڻ پڏاءَ ۽ نماءَ کان پري رھندڙ نھٺي، سٻاجهي ۽ مٺڙي سڀاءَ واري شخص ۽ باوقار اديب جي شخصيت ۽ تخليقن جا اثر سنڌي ادب ۽ پڙھندڙن تي صدين تائين رھندا.
سائين محمد ابراھيم جويو، تنوير عباسي ۽ ولي رام ولڀ اھڙا ٻاجهارا ۽ گڻوان شخص ھئا، جن ھر ٽھيءَ جي تخليقڪارن، خاص ڪري نئين ٽھيءَ کي ھميشہ اتساھيو ۽ کين اڳتي وڌڻ جا موقعا فراھم ڪيا. ان جا مثال اياز گل، ادل سومرو، مختيار ملڪ، قاضي منظر حيات، زبير سومرو، دليپ ڪوٺاري، ڀارومل امراڻي، زيب سنڌي، زوار نقوي، نصير مرزا، آئون ۽ ٻيا کوڙ آھن.
ولي رام ولڀ سنڌ ۽ ھند جي ادبي حلقن ۾ ھميشہ ياد رھندو:
اي سنڌ توکي الوداع..!