مختلف موضوع

دوست وراڪو دل سين (خط)

هي ڪتاب ”دوست وراڪو دل سين“ محترم سارنگ سهتي ڏانهن لکيل ۽ سارنگ سهتي پاران لکيل خطن جو مجموعو آهي. هونئن ته سنڌيءَ ۾ خطن جا ڪيترائي سهيڙيل مجموعا ڇپيل آهن، جن ۾ عام رواجي حالن احوالن سان گڏوگڏ ادبي، سياسي، سماجي ۽ ذاتي مسئلن تي پڻ خيال آرائي ڪيل آهي، ايئن هنن خطن ۾ پڻ عام رواجي حالن احوالن سان گڏ ذاتي ڏکن ۽ سورن، غمن ۽ پيڙائن، محرومين ۽ مجبورين سان گڏ قومي درد، فڪري ۽ نظرياتي مسئلن ۽ مونجهارن تي پڻ بحث ملي ٿو ۽ خط لکندڙن جي جيڪا ذهني نشو ونما ٿي رهي هئي، تنهن جو پڻ وستار ڪيل آهي.
  • 4.5/5.0
  • 2912
  • 537
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • سارنگ سهتو
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book دوست وراڪو دل سين (خط)

سليم تنيو

مڪلي ٺٽو
3ــ 7ــ 1987ع
پيارا سارنگ
زندگي سنوارڻ جو تو سيکاريو ڍنگ !
تنهنجو پيارو خط موصول ٿيم. واقعي اسان وٽ انقلابي سوچ رکندڙ ماڻهو ته جام آهن، پر کين انقلابي ڊيلنگ ڪندڙ نالي ماتر آهن ـ سي به پنهنجين ۾ پورا! سياست اڄڪلهه فيشن بنجي ويئي آ، ڪو نه ڪو ماڻهو سڌيءَ طرح يا اڻ سڌيءَ طرح جانبدار ضرور آهي. پر افسوس جو هو پنهنجو پاڻ کي به نه سمجهي سگهيا آهن! جيڪو پنهجين معروضي حالتن کي نٿو سمجهي يا ان جي کوج نٿو لڳائي، سو وري ڪيئن ٿو معروضي حالتن سان ٺاهه ڪري؟ جيڪڏهن معروضي حالتون هن جي معروضي (انفرادي) حالتن سان سمجهوتو ڪن ٿيون / سهمت ٿين ٿيون ته بيشڪ هو سچو ۽ صحيح انقلابي ٿي سگهي ٿو، ٻي صورت ۾ پاڻ ڄاڻي! ــ منهنجي ذاتي تجربي/ مشاهدي پٽاندر، سڀ کان پهرين ماڻهو شخصي زندگي ۾ انقلاب آڻي يعني هو پنهنجو پاڻ کي پرکي، سمجهي ته آئون ڇا آهيان ؟ منهنجي اُٿ ويهه/ شخصيت معاشري/ دوستيءَ جي حلقي ۾ ڪيتري آهي ؟ مون کي پنهنجي لاءِ ۽ ٻين لاءِ ڪيتري جدوجهد ڪرڻ گهرجي ؟
ٿلهي ليکي مان هيئن چوندس ته سڀ کان پهرين آهي ڊيلنگ جو مسئلو، ڊيلنگ سٺي ۽ مثبت آهي ته موٽ به چڱي ملندي. ٻي ڳالهه ته پنهنجي مستقبل لاءِ ڪو پڪو ٽارگيٽ مقرر ڪري جدوجهد ۽ محنت ۾ جُنبي وڃجي، پوءِ مستقبل قريب ۾ جيڪڏهن ڪجهه هڙ حاصل ٿيس ته اُن سان سچو ۽ سِنسئر Sincare هجي. انهيءَ دوران جيڪڏهن اجتماعي سوچ جو سنڌرو ٻڌجي ٿو ته پهرين آهي معاشي ۽ اقتصادي مسئلو، جيڪو ڪنهن به ترقي پسند انقلاب يا غير سرمايه دارانه انقلاب جو واحد اسٽيپ آهي. ٻئي نمبر تي ترقي پسند ادب جو ڳوڙهو مطالعو ڪرڻ، جيڪو اڄڪلهه %75 سنڌي ڪن پيا. معاف ڪجان مطالعي جو ڏاڪو اِهم ترين ڏاڪو آهي جيڪو شروع ۾ هئڻ گهرجي!
ترقي پسند دوستن سان اُٿ ويهه ڪرڻ منهنجو شيوو آهي ۽ شايد اهو رهندو اچي ۽ هميشه رهندو! ماڻهو نظرياتي آهي ته ڪا ڳالهه ناهي، کيس مارڪسزم، لينِنزم ۽ مائوزام جي ڄاڻ هوندي ته هو نظرياتي آهي ـ هروڀرو اهي ٽي نظريا به ڪين آهن ـ مطلب ته نظرياتي تعليم کانسواءِ ماڻهو بنهه مرڻينگ آ.
”ايٽم کان ايٽم بم تائين“ (ليکڪ: نظام ڀٽي) ڪتاب جيڪو اڄڪلهه منهنجي مطالعي هيٺ آ تنهن جي مهاڳ ۾ تنوير عباسيءَ لکيو آهي: سنڌي قوم کي شاهه سچل، سامي، هوشو،هيمون، شاهه عنايت، بلاول ته ملي ويا، پر هينئر سنڌي قوم کي نيوٽن، آئزن هاور، آئنسٽائِن ۽ سنل بوهر جهڙن عظيم سائنسدانن جي بيحد گهرج آهي.“ مان ڏاڍو سرهو ٿيس ته واقعي اِها ڳالهه صحيح آهي ـ هاڻ اسان کي کوجنا ڪرڻ گهرجي، مشاهدا ماڻڻ گهرجن، تجربا ڪرڻ گهرجن ــ جيتوڻيڪ اسان وٽ سهوليتون ڪونهن، پر ڇا ڪنهن غريب نادار مسڪين جي حياتيءَ جو مشاهدو ڪرڻ ۾ اسان جا ٽَڪا خرچ ٿيندا ؟ نه هرگز نه. هڪ باشعور اديب جو اهو فرض ٿو ٿئي ته هو ڳوڙهو مشاهدو ڪري پنهنجي آس پاس جي شين کي پرکي ۽ پروڙي، ان مان تخليق جي لار پيدا ڪري. ماکيءَ جي لار وانگر جيئن اها هيٺ ڪرندي يا وهندي تيئن مٺاس جا محبي ۽ چاس جا شيدائي جيوَ ان تي گڏ ٿيندا ـ مقصد آ ته ٿورو لکي، پر سماج جي مطابقت سان ـ جنهن اديب جي سماج سان Adopptation مطابقت ناهي سو اديب نه پر مفت خور جيوَ آهي، جيڪي انسان ۽ ان جي احساسات سان Passive منفي رويو رکي ٿو ـ
پيارا ! چوندا آهن سکڻي ڪُني گهڻو اُڀامي، تنهن ڪري پنهنجي طبيعت به ڪجهه اهڙي قسم جي آهي.
ڪونه سڌرندا هي پاڪستاني کڻي ڇا به ٿي پئي!؟ رِڍُن اڳيان رباب وڄائيندي ورهه ٿيا، سو اڃا اسلامي مملڪت پيا ٺاهين، تنهن کانپوءِ سائِنس کي زور وٺائيندا ـ !! افسوس!
اسپين جيڪو يورپ جو ئي هڪ ملڪ آهي تنهن کي سائِنس اڃا هاڻي سمجهه ۾ آئي آهي ۽ هن ٿورن سالن ۾ مثبت ترقي ڪئي آهي. جيڪو اڃا سوڌو يورپ جي ٻين ترقي يافته ملڪن کان تقريباَ 19ــ 20 سال پٺتي آهي، سو هنن پاڪستانين سان ڇا ويڌن هوندي، جيڪي 40 سال پُٺتي آهن؟ نعرن مٿان نعرا، مذهب جي آڙ ۾ ماڻهن کي چرٻٽ بنائڻ ۽ کين ڦرڻ ٺڳڻ کانسواءِ ڪو مقصد ناهي.
اسان جا سنڌي گهڻو ڪري سطحي سوچ رکندڙ ”ڪامريڊ“ سڄو ڏينهن هوٽلن تي ”جيئي سنڌ“ جون ڳالهيون ڪرڻ ۾ مست، پيٽرول پمپن ڦرڻ ۾ ڀڙ، غريب شاگردن کي بليڪ ميل ڪرڻ. مطلب ته هر اُها برائي جيڪا هڪ سٺي اسلامي مملڪت هئڻ گهرجي سا ته هت آهي !! اڃا ڇا کپي !
پاڻ ته پري آهيون اهڙين ڳالهين کان ! نه هڪ ۾ نه ٻن ۾! گانڌيءَ چيو آهي ته : ــ
اصول کانسواءِ سياست،
اخلاق کانسواءِ علم،
انسانيت کانسواءِ سائنس،
قرباني کانسواءِ عبادت، ماڻهوءَ کي نيچ بنايو ڇڏين!
ادبي سنگت کي هلائيندا اچون، بالڪل مطمئن رهجان، سڀئي دوست تعاون ۾ آهن، مون تاج ڏانهن ويجهڙائيءَ ۾ هڪ خط لکيو هو جنهن جو هيل تائين جواب نه آيو آهي، بهرحال موڪليندو ضرور، ٻيو سڀ خبر آهي، زندگي جي گاڏي رڙهي پئي.
شيلي چوي ٿو : ــ
I love snow and all the farms.
I love waves and winds and storms
Which is natures and may be nature`s
By man`s misery !!!
”مان برف ۽ چراگاهن سان پيار ڪريان ٿو، مون کي لهرن ۽ هوائن جي جهونڪن سان پيار آهي. مطلب ته مان فطرت کي تڏهن ٿو گهران (چاهيان) جڏهن هوءَ ماڻهوءَ (غربت ۽ مفلسي) سان سهمت هجي.
(SHELLEY OF GERMANY)
(YOUNG POEM)
تنهنجو:
سليم تُنيو
===============================================================


رات : 11:30
مڪلي ٺٽو
28. 6. 87
الله ڏاهي مَ ٿيان ڏاهيون ڏک ڏسن !
پيارا سارنگ!
اهو ٻڌي مونکي بيحد خوشي ٿي جو تون اسڪول هيڊ ماستر ٿي ويو آهين. مون کي اميد آهي ته تون پنهنجن جذبن حوصلي ۽ همت سان انهيءَ عظيم پيشي ۾ پيش رفت آڻيندين سو مون پاران توکي واڌايون هجن !
مڙني دوستن سان تعاون يڪسان برقرار آهي ۽ ادبي سنگت کي به هلائيندا پيا اچون، ڇا ڪريون اهي به ته اسانجن جذبن سان سهمت آهن نه ! انهن ڳالهين کان گهٽ ۾ گهٽ اسين (باشعور) ڪيئن ڪناراڪشي ڪري سگهون !؟
مانجهي مون سان مليو هو، هن ”سرسوتيءَ“ نالي هڪ ماهوار رسالو شايع ڪرايو آهي، جنهن جي هڪ اعزازي ڪاپي مون کي ملي، انهيءَ کان علاوه ڏهه ڪاپيون وڪرو ڪرڻ لاءِ ڏنائين، گڏوگڏ چتاءُ ڏنائين ته اوهان پنهنجيون لکڻيون هن رسالي کي موڪليو، هي رسالو نج ادبي آهي جنهن ۾ صرف ۽ صرف نظم، نثر آهي. مانجهيءَ وڌيڪ ٻڌايو ته ادبي ۽ سياسي رسالو به عنقريب ڪڍڻ وارا آهيون
ٻيا حال ٻڌاءِ ڪيئن پيو وقت گذري، بور ته نٿو ٿئين؟
اڄڪلهه مان ”ارتقا جي ڪهاڻي“ پيو پڙهان، ڪتاب پڙهان ٿو ته ميڊيڪل فيلڊ ۾ وڃڻ جو آدرش اُڀري ٿو، بهرحال ڏاڍو بهترين ڪتاب آهي، ان کان اڳ ”چتر ليکا“ به پڙهيم، جنهن منهنجي ذهن جا پردا ئي کولي ڇڏيا. ڏاڍو وڻيم گڏوگڏ (Exeerpts) نوٽ به ورتا اٿم ـ
سڄي سنگت ۽ دوستن ڀائرن کي سلام
خاص ڪري عابد کي ـ
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================


مڪلي
2.6.1987
اکيون رت روئي، ماڳ ڏسي موٽيون.
پيارا سارنگ !
امتحانن جي بالڪل ويجهو هئڻ سببان توهان سان يا ڪنهن ٻئي دوست ڏانهن باقاعده ڪرسپانڊنگ (لکپڙهه) نه ڪري سگهيو آهيان، وقت جي واچوڙي ايترو به وجهه نه ڏنو جو اوهان ڏانهن ڪجهه لکي سگهان، ان ۾ منهنجو هڪ رتيءَ جو به قصور ناهي، البته اها ڳالهه صرف مون تائين محدود آهي نه ڪي ڪنهن ٻئي جو اِن ۾ عمل دخل آهي، تنهنڪري اها غلطي ( جنهن کي مان غلطي ئي چوندس) پاڻ سان منسوب ڪيان ٿو.
هن سماج ۾ ساڙ بغض، حسد ڪينو، ڪنهن سان اندر جا حال احوال ڪريون، ڪوبه ٻُڌڻ گوارا نٿو ڪري، الائي محض انهي ڪري جو تو ۽ مون وٽ ڪرولا ۽ مرسِڊيز ناهي، ڪيٽي ۽ بوسڪيءَ جا ڪپڙا ناهن. انهن شين جي نه هئڻ ڪري اسان وٽ صرف ڪجهه شيون اهڙيون آهن، جن جي ڪري دنيا جون چوٽي واريون شخصيتون اڄ به صفِ هستيءَ تي موجود آهن ۽ سندس ڳڻ ڳايا وڃن (اُهي به انهن جي مرڻ کانپوءِ، جيئري کين ڪو سواءِ ڪن طبقن جي پڇندو به ڪين هئن) ٿا، جڏهن مُئا تڏهن اهي ماڻهو جيڪي کين حياتيءَ ۾ ئي پرکي چڪا ها، تن کي زماني جي ظالم حاڪم طبقن ۽ رجعت پسند طبقن انهن جي فڪر ۽ فلسفي، تصوف جي تعليم کان جيترو ٿي سگهيو ايترو هِنن غريبن کي پري رکيو ۽ اهو عمل اڄ تائين هلندو اچي. سائنسي عملن جي ڪا حد ٿيندي آهي، پر هن عمل جي حد شايد آهي ئي ڪونه آهي!
ڪنهن ٽاريءَ ۾ جڏهن جڏهن گُل بيٺل هوندا آهن ته اها ٽاري به من موهيندڙ هوندي آهي محض گل جي ڪري، جڏهن تون ۽ اسان مڪليءَ جي باغ ۽ رستن تي هلندا هئاسون ته شايد تنهنجي ڪري ئي اسان کي به ادبي حلقن ۾ عزت احترام سان ڏٺو ويندو هو، جڏهن تون نوابشاهه هليو وئين تڏهن کان ڪي اهڙا به ”باذوق“ ۽ ”بااخلاق“ طبقا آهن، جيڪي اسان کي انهي ٽاريءَ جيان وساري ويٺا آهن جنهن جو مٿي مثال ڏنو اٿم ـ بهرحال اهي ڳالهيون ڪري آئون وڌيڪ توکي هن مفاد پرست دنيا ۾ ڊپريس نٿو ڪرڻ چاهيان، ڇاڪاڻ ته تون اسان سان هر وقت تعاون پئي ڪيو آهي، باقي اهي ننڍيون وڏيون ڳالهيون ٿينديون ئي رهنديون آهن. ڀلا ڇا ڪجي اسان انهن ماڻهن سان سٺو سلوڪ روا ڪرڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪندا آهيون. امتحانن کان پوءِ مڙس ماڻهو ٿي ڪم کي لڳنداسين، ساٿ هلندو رهي، لاٽ ٻرندي رهي؟
منهنجي حافظي جا حال به اهي آهن جو مان خاص ڳالهه ٻڌائڻ ته وساري ويٺس. تنهنجي همٿائڻ ۽ حوصلي ڏيارڻ سان مان ’مڪلي ڪلچر ائنڊ ايجوڪيشنل سوسائيٽي مڪلي‘ جو جنرل سيڪريٽري چونڊيو ويو آهيان. پاڻ پنهنجون هڙئي صلاحيتون صرف ڪري ۽ توهان جهڙي دوستن جي تعاون سان هن اداري کي ترقي وٺائينداسين ۽ جيئن مڪليءَ جا ماڻهو سمجهن ته اهڙا به ڪي شاگرد هئا!
سڀ کان پهرين اسانجو پروگرام ٿر جي مسڪين ماروئڙن لاءِ ’ٿر بچايو ڪئمپ‘ لڳائڻ آهي ۽ پوءِ ٻيو ڪجهه !
تنهنجا سلام مون کي مجيب جي معرفت موصول ٿيا. مهرباني، هن عيد ۾ اهو اثر ۽ اٽريڪشن نه هو، جيڪو ڪنهن عيد ۾ هئڻ گهرجي. مان ته عيد جي ڏينهن ريڊيو کڻي گهرن جي پٺيان ٻنين ۾ نڪري ويو هيس ۽ ڏهين وڳي گھر پهچي تيار ٿي وَر غلام الله محمد ڏانهن هليو ويس، جتي ڳوٺاڻن سان رُکو سُڪو کائي تمام گھڻو لطف اندوز ٿيم.
اها رات منهنجي زندگي جي هڪ عجيب ۽ منفرد رات هوندي جنهن ۾ مون تڏي تي سُمهي بـ سانت ۽ سڪون حاصل ڪيو هو.حقيقي محبت آهي تـ ڳوٺاڻن ۾ آهي، باقي شهري ماڻهن ۾ ) جن ۾ پاڻ بـ شامل آهيان( ايتر رس ناهي.
وري هونداسين حيات ته نوابشاھ ۾ ملنداسين امتحان کانپوءِ، سدائين گڏ.
اياز، پپو، موسى سليم پليجو ۽ محمد جا سلام قبول ڪجان

تنهنجو
سليم
===============================================================


ڊسمبر 1987ع
ڀاءُ سارنگ!
شرمندو آهيان جو عرصي کان خط نه لکيم! بس منهنجون ذاتي ڪوتاهيون ئي سمجهجان.
”مڪلي شهري ائڪشن ڪاميٽيءَ“ وارو قصو ته اياز توکي ٻڌايو هيوـ ان مونکي ڏاڍو مايوس ۽ ملول ڪري ڇڏيو هيو، ايتري قدر جو ماني به پوري نه کائيندو هئس، بهرحال انهن ڳالهين کي منهن ڏيڻ لاءِ مون وٽ مادو ته هيو، پر ان جو استعمال نه پئي ڪري سگهيس.
منهنجو ضمير به عجيب قسم جو آهي ـ ڪڏهن ڪڏهن جولان ۾ اچي اهڙا ڪم ڪري ويندو آهيان، جو پنهنجو پاڻ تي اچرج ٿيندو اٿم، ته ڇا هي ڪم منهنجو آهي؟. ”شهري ائڪشن ڪاميٽيءَ“ جي واقعي کان پوءِ ايترو ته مايوس ٿي پيس جو، دوست به نه پئي وڻيا ۽ مون کي محسوس پئي ٿيو ته شايد سنگتي ساٿي ويندم موڪلائي. پر شابس هجي دوستن کي جن مون کي ڪڏهن به ڊسگائيڊ (Disguide) نه ڪيو.
ڪجهه ڏينهن ٿيندا جو مان ۽ اياز ٺٽي، مشتاق ميمڻ سان ملڻ وڃي رهيا هياسين، ته بس ۾ هڪ ماڻهو ويٺو هيو. محسوس ڪيم ته هي شمشيرالحيدري ته نه آهي؟! بس بيٺي، اياز اڳئين گيٽ کان لٿو ۽ آئون پوئين کان، مون کي تجسس هيو ته مان ڳالهايانس ته ”ڇا توهان شمشيرالحيدري آهيو“؟ پر اياز جي دل نه ٻڌڻ ۽ دير جي عذر اهڙي عظيم شخصيت کان وانجهو رکيو. (اهو افسوس مان اڃان سانڍي رکيو آهي)
87.8.9 تي سائين شيوا رام وٽ ويا هئاسين ۽ جهمپير گهمڻ سان گڏوگڏ پڙهڻ لاءِ ڪتاب به وٺي آياسون جن ۾ ”نوجوانون کا گيت“ ، ”تين سال“ ”ٽوٽي هوئي تاري“ ۽ پليجي جو ڪتاب ”واٽون ويهه ٿيون.“
تنهنجي اياز ڏانهن موڪليل ڪهاڻي (جيڪا تو ترجمو ڪئي هئي) پڙهيم، ڏاڍو متاثر ڪيائين، ڇا ته ان ليکڪ جو فڪر ۽ مشاهدو آهي ـ تنهنجو ترجمو به بهترين ٿيل هو. اها ڪهاڻي برسات کي معاف ڪجان عبرت کي ! اياز اماڻي هئي جا هن شماري ۾ ناهي ڇپي، سو مانجهيءَ اقرار ڪيو هو ته جيڪڏهن عبرت، ڪهاڻي شايع نه ڪئي ته پاڻ ضرور هلائينداسون، سو مانجهيءَ کي به خبر پئي آ ڏسون ڪڏهن ٿا ان تي ايڪشن کڻن.
ادبي سنگت جي خبر هي اٿئي ته گذريل ٻه گڏجاڻيون نالي ماتر ٿيون ڇاڪاڻ ته محمد ماروءَ کي عالم شاه جي ٺٽي جي دؤري ڪري وقت نه ملي سگهيو ۽ پروانو ڪمن ۾ مصروف هيو ـ باقي مان ۽ اياز ڏونگر ويٺا ڏاريون.
مرتضيٰ جو ڇا ٿيو؟ داخلا ورتي اٿس يا اڃان دير اٿس ـ جنهن سبجيڪٽ کي هو فالو ڪري سگهي سو ئي کڻائجوس.
امير کي سلام، ڀاءُ مصطفيٰ کي ڀاڪر ـ ننڍڙن پيارن کي پيار! انهيءَ سان گڏ موڪلاڻي ـ اميد ته ڪاوڙ لٿي هوندئي !
توهانجو
سليم تنيو
===============================================================


3 سيپٽمبر 1987ع
مڪلي ٺٽو
سارنگ توساڻ،
نوابشاهه جي گهٽين ۽ هوٽلن ۾،
ڪيم رهاڻ.
پيارا سارنگ !
بس ۾ بيهندو سفر ڪندو لڙڪندو لمندو، خير خوبيءَ سان پنهنجي ماڳ تي پهتس. حيدرآباد ۾ به حالتون سازگار هيون ۽ مون کي بس سڌو سنئون پنهنجي اڏي تي لاٿو، جتان هوءَ ڪراچيءَ وڃڻي هئي. تقريبن پنجين کان به اڳ ۾ گهر پهتس ـ اميد ته هاڻ دل مان هورا کورا نڪري ويئي هوندئي!
مون کي نوابشاھ جو منظر اڃا تائين ذهن ۾ آهن ـ هُتان جا رستا، بازار، گهٽيون، اڏاوت، گرمي رات جون هيرون ۽ انهن سان لاڳاپيل توهان دوستن جون چند خدمتون. شال مونکان اهو منظر ۽ اهي يادگار گهڙيون نه وسرن ـ !
مصطفيٰ جون ڳالهيون،مرتضيٰ جي نماڻائي، امير حمزي جي خاموشي ۽ تنهنجون عجيب ڳالهيون مطلب ته مڙني مان متاثر آهيان. ڪڏهن ڪڏهن انسان کي اهڙو واءُ لڳي ويندو آهي جو هو پنهنجو ماضي ۽ ماضيءَ جا يادگار عڪس پنهنجي دماغ مان ڪڍي ڇڏيندو آهي، ڇاڪاڻ جو هر زماني جا لاها چاڙها ۽ وقت جي تيز واچوڙن سان سهمت ۽ انهن ۾ محو مست ٿي ويندو آهي. جنهن سان پنهنجي عظيم ساٿين کان به زنجير جي ڪڙيءَ جيان ٽٽي اڄاتل (زماني جي) پاتال ۾ غرق (اڻاپڻي جي زندگي گهارڻ) ٿي ويندو آهي، جيڪا صرف هن لاءِ ئي صحي ۽ سٺي راه ثابت ٿيندي آهي ــ
بهرحال اسان جون ته ڳالهيون ٻيون آهن اسان اڃان انهيءَ ڏاڪي تي رسيا ئي ناهيون، جو اهڙا خيال رکون، جنهن سان عظيم ساٿي وڇڙي وڃن. مرتضى کي هميشه همٿائيندو رهجان. مان هتان موزون هدايتون جيڪي مونسان درپيش مسئلن بابت هيون، موڪليندس.
منهنجو انفرادي مطالعو جاري آهي ۽ اياز جو پڻ، تنهنڪري هڪٻئي ڏانهن خطن ۾ ڪتابن بابت ذڪر ڪندا رهنداسون، اڄڪلهه مان’تاريخ ڇا آهي‘؟ پيو پڙهان.
دوستن کي سلام ۽ ننڍڙن ڀائرن، راجو ۽ عابد کي پڻ !
سدائين گڏ.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================


13. سيپٽمبر 1987ع
مڪلي ٺٽو
رات: ـ 30 ـ 9
ننڍا ڀاءُ مرتضيٰ سدا مرڪندو رهين !
ادا خط نه لکڻ جو سبب مان سارنگ جي خط ۾ ڄاڻائي چڪو آهيان، تنهنڪري مان معافيءَ جو هر حالت ۾ حقدار آهيان. (اهڙي قسم جي دادا گيري جي ٻيهر معافي ڏيندؤ) مهرباني.
توهان جا امتحان ته ٿي ويا آهن تنهنڪري هينئر توهان کي نظرياتي يا ادبي ڪتاب پڙهڻ ٿا سُونهَن، مان اوهان مان ايتري ئي اميد رکي سگهان ٿو، ٻيو خط ڪتابت جو سلسلو ٻيهر شروع ڪندا، ائين نه ٿي جو نئين پٽڙي ٺهي ته پراڻي پٽڙيءَ کي وساري ڇڏجي.
خط لکڻ ڪري ٿورڙو مالي خرچ ته ٿئي ٿو البته ٻئي جي دل جيڪا خوش ٿيئي ٿي، اُها ان کي ئي خبر هوندي آهي.
ساٿ سلامت
توهانجو
سليم تنيو.
===============================================================

مڪلي
2. فيبروري 1987ع
پيارا سارنگ !
تنهنجو خط اياز معرفت مليم ۽ پڙهي هيئن سان هنڊائينم، خط ۾ مايوسي %90 سيڪڙو هئي، جيڪا ڳالهه تو ڪئي آهي سا پنهنجي جاءِ تي صحيح آهي، پر اسان کي هروڀرو مايوسيءَ جو سنڌرو نه ٻڌڻ گهرجي!
مون ايل.پي.سي سرٽيفيڪيٽ رجسٽري ذريعي موڪليو هو ۽ تو ان جو ذڪر خط ۾ به نه ڪيو آهي. البته اياز جي خط ۾ تو لکيو هو ته سرٽيفيڪيٽ آفيس مان وٺي موڪلجان. رجسٽري توکي ملي آهي ته لازمي ان منجهه سرٽيفيڪيٽ به موجود هوندو.
اڄڪلهه اسان جا فارم پيا ڀرجن، جنهن لاءِ بالڪل مصروف لڳا پيا آهيون، ادبي سنگت کي هلائيندا پيا اچون. وليداد جوڻيجي کي ميمبر ڪيو اٿئون ۽ ڪي ٻيا به دوست خواهان آهن.
مون وانگر تون به ائين ڪر، جيڪو بي رُخي وارو سلوڪ ڪريئي تنهن سان تون به بي رُخيءَ جو ناٽڪ رچاءِ. اهڙن ماڻهن مان گهٽ ۾ گهٽ مون کي ته ڪو فائدو ۽ هڙ حاصل نه ٿي آهي. اسان کي ڏسڻ گهرجي ته اسان ۾ ڪيتري پنهنجي شخصي پرسنلٽي آهي.
چڱو سدائين گڏ.
تنهنجو
ماضيءَ ۽ حال جي ڏکن سکن جي،
باوجود به منزل ڏانهن گامزن.
سليم حسين تنيو.
===============================================================


مڪلي ٺٽو
جمعو 6 فيبروري 1987ع
پيارا سارنگ !
عام چوڻي آهي ته پهلوان جو امتحان ۾ وٺجي ۽ دوست جو امتحان ضرورت جي گهڙين ۾، دوست ! مان ۽ اياز خميس جي ڏينهن نائين بجي ڪاليج وياسون، هيڊ ڪلارڪ کي تنهنجا ڏنل ڊاڪومينٽس ڏناسين، جيڪو پرنسيپال ڏانهن کڻي ويو، پندرنهن منٽن کان پوءِ اچي اسان کي چيائين ته ”آپا“ چوي ٿي ته اسان کي ڇوڪريءَ (جتي اديءَ کي داخلا ڏياريو) جي ڪاليج مان نو آبجيڪشن سرٽيفيڪيٽ (اين .او.سي) گهرجي، انهيءَ کانپوءِ بورڊ آفيس وارن کان ٽرانسفر آرڊر وٺڻو پوندو پوءِ ملندو سرٽيفيڪيٽ.
هيڊ ڪلارڪ اسان کي وڌيڪ ٻڌايو ته ڪيميسٽري ليب جي انچارج يعني ڪيمسٽريءَ جي پروفيسر چوي ٿي ته اسان جو ڪجهه سامان توهان ڏانهن ڊيو آهي، يعني ادي ڪجهه سامان گهر کڻي آئي هئي، شايد تجربن لاءِ. سو واپس ڏيڻو آهي.
واپسيءَ ۾ پنهنجي ڪاليج مان فارم وٺي آفيس، وڏي ڏانهن وياسون جنهن چيوL.P.C سرٽيفيڪيٽ تيار آهي جنهن تي باقي ٽريزري آفيسر جي صحيح ٿيندي، تنهنڪري وڏي چيو ته توهان مهرباني ڪري ڇنڇر تي اچجو، ته توهان کيL.P.C سرٽيفيڪيٽ ڏينداسين. اسان کانئس موڪلائي پنهنجي پنهنجي ماڳ تي آياسين. اوچتو اياز پروگرام ٺاهيو ته ڪراچيءَ هلجي، رسالو به ڇپائي اچون ۽ ٻيو گهرو ڪم به ڪيو اچون .مون به ساڻس ها ڪئي، هڪ بجي واري بس ۾ ڪراچي وياسين ۽ رات جو اسٽيل ملز جي بس ذريعي هڪ بجي پهتاسين. جمعي جي صبح يعني اڄ مان لائبرري کولي ڪجهه اخبارون وغيره سهيڙي رهيو هوس ته اياز ۽ ساڻس گڏ ٻيا ٻه دوست، جيڪي لاڙڪاڻي مان آيا هيا. اياز مون کي لائبرري بند ڪرڻ لاءِ چيو، مون سندس حڪم جي تعميل ڪئي ۽ سڀني دوستن سان گڏجي ڪينجهر ڍنڍ تي وياسين ـ شام اچي گهر ۾ ويٺس، ڳچ دير ڪتاب ”تاريخ سنڌ“ پرهندو رهيس ـ ٿوري ٻاراڻي گوڙ سببان مطالعو اڌ ۾ ڇڏي، تو ڏانهن هي خط لکڻ ويٺو آهيان.
مون پنهنجو فرض سمجهي هي خط تو ڏانهن لکيو. لاءِ عمل هيءَ آهي ته توکي هڪ وار هيڏانهن اچڻو پوندو، باقي ڪل خير آهي.
تون پنهنجو ساٿ نڀائيندو رهجان، اسان پڻ توکي ڀرپور ڪمپني ڏينداسين.
تنهنجو سليم تنيو
===============================================================


21 آڪٽوبر. 1987ع
مڪلي ٺٽو
آج سي ميري فن کان مقصد زنجيرين پگهلانا هي
آج سي مين شبنم کي بدلي انگاري برساؤن گا.
(ساحر لُدهيانوي)
ڀاءُ سارنگ!
ڪي ماڻهو ويجها هوندي به پري ٿين، پر ڪي پري هوندي به نڙيءَ جي نسن جيان ويجها ٿين ! مون کي ڏاڍو افسوس ٿيو آهي جو تون ۽ مان تمام گهٽ مِلي سگهياسين ۽ صحي نموني سان حالي احوالي به نه ٿي سگهياسين.
هيءَ زندگي به عجيب شيءِ آهي، ڪي جهوپن ۾ به پيا جهومن ته ڪي ايئرڪنڊيشن ڪمرن ۾ ڪومايل! پر هڪ هستي ضرور آهي جيڪا زندگي کي ڳٿر کان جهليو بيٺي آهي، اها آهي اديب ۽ شاعر جي اُها ٻي ڳالهه آهي ته اسان وٽ اهڙين شين جو مانُ نالي ماتر به ناهي.
پر ڪنهن به شاعر ۽ اديب کي زندگيءَ گذارڻ جو (Manner) ضرور آهي، اسان وٽ جيڪي ماڻهو آهن، سي صرف پاڻيءَ تي ليڪا پائي ڄاڻن. خبر به اٿن ته ڪو کڙ تيل نه نڪرندو، تڏهن به چوندا ته آزمايون پيا مشاهدو آ، افسوس !
جان ڪِيٽس جي باري ۾ مشهور آهي ته هو پڻ ڇڻ جي موسم ۾ شاعري ڪندو هو،مون کي حيرت آهي ته ڪٽيس کي خزان جي موسم ڪيئن ساڀيان پئي ـ بهرحال پسند پنهنجي پنهنجي آهي. پر پوءِ به مان سوچڻ تي مجبور ٿي ويندو آهيان ته اهڙا ماڻهو هئا، جيڪي ناپسند کي پنهنجي پسند بڻائيندا هئا، ناممڪن کي ممڪن ڪري ڏيکاريندا هئا.
مانجهيءَ سان ملاقات جي لاءِ ويو هيس، پر هو انهيءَ ڏينهن اسڪول نه آيو هو. مان خط لکي ڇڏي آيو هيس ۽ ماسترن کي هدايت ڪئي هئم ته دوست کي منهنجي باري ۾ ٻُڌائجو ۽ مونسان شام جو لائبرري ۾ ملي. پر هيل تائين مانجهي نه ملي سگهيو آهي، بهرحال ڪوشش اسانجي جاري آهي ۽ اميد ته ڪم ٿي ويندو.
رضا مون وٽ آيو هو، تنهن تنهنجا سلام ڏنا، رضا به اُهائي ڳالهه ڪئي هئي. بهرحال مان ۽ اياز مانجهيءَ سان مڪمل رابطي ۾ اينداسين ۽ توکي جلدي اطلاع ڪنداسين، ٻيو سڀ خير،
مجهي اس کا غم نهين که لوگ مجهي فنکار نه مانين
فکر و فن کي تاجر ميري شعرون کو اشعار نه مانين ـ
(ساحر)
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

ٺٽو مڪلي
16 مارچ 1987
الله ڪارڻ اوٺيا ڪرها مَ ڪاهيو
جانب منهنجي جيءَ جو آڳانڍو آهيو
لاڳو لاهيو، متان منهنجو سپرين.
پيارا سارنگ !
ڪن گهرو مصروفيتن سببان توڏانهن خط نه لکي سگهيس انهي ڪري معافي ٿو چاهيان. تنهنجو اياز ڏانهن لکيل خط پڙهيم، خط ته نه هو البته ڪهاڻي چئبي. اهو تو تمام سٺو ڪيو جو فوجين وٽان ڀڄي آئين ”اهو سون ئي گهوريو جو ڪن ڇِني“ تو پنهنجي خط ۾ ذڪر ڪيو هو ته فوج ۾ پڻ مظلوم طبقو آهي يعني هيٺيان سپاهي، مظلوم طبقو آمريڪا، اولهه جرمني، فرانس ۽ انگلينڊ ۾ به آهي ته ٽين دنيا ۾ پڻ، ڪهڙو نه سٺو ٿئي جو اُهي مظلوم طبقا مارڪسي ۽ لينني نظريي هيٺ گڏ ٿي نئون سماج اڏين ـ بهرحال هيءَ ڳالهه ته هڪڙو خيال آهي ۽ خيال ته خيال fantacy ئي رهندو آهي.
قريشي کان اسان هوٽل ورتو آهي “سڪڻيءَ کي ڄائو پٽ ته چُمي چُمي ماري ڇڏيائينس” انهيءَ ڪري صبح جو هر روز مان ويهندو آهيان. هڪڙي ڏينهن مون بيري کي گهٽ وڌ ڳالهايو، پوءِ مان سوچڻ لڳس ته هڪڙي طرف انهن تي لکون به ٿا ته ٻئي طرف انهن کي استعمال پڻ ڪريون ٿا. پنهنجي ڪَئي تي ڏاڍو پشيمان ٿيس.
يار سرمائيدار ڪيڏا نه ظالم ٿا ٿين، مون کي ڳالهه هاڻي سمجهه ۾ آئي آهي ڇاڪاڻ ته مون مشاهدو ڪيو آهي. في الحال تخليقي عمل بند آهي ڇو ته امتحانن ڪمري سخت competetion لڳي پئي آهي. سنگت کي سنواريندا اچون. ادب جي ڪاروان جي تو جڏهن اڳواڻي ڪئي ۽ وچ ۾ تون هليو وئين، تنهنجي جاءِ نياز والاري، پر هو به ست ساري نه سگهيو ۽ وڇڙي ويو، هينئر اسان اڪيلا وڃي بچيا آهيون، ٿڪي به پيا آهيون، باوجود اُن جي به منزل ڏانهن گامزن آهيون، اسان منجهه ڪي دوست سخت اُڃ سببان هيڏانهن هوڏانهن واجهائين پيا ـ جڏهن ڪنهن وسنديءَ ۾ پهچندا آهيون ۽ انهن دوستن کي پاڻي پيئڻ لاءِ چوندا آهيون ته چوندا آهن پهرين توهان پيو، توهان پيو معنيٰ اسان پيتو ساڳي ڳالهه آهي.
مسئلو آهي هاڻي سيڪريٽري جو ته سيڪريٽري ڪنهن کي بنايو وڃي، انهي لاءِ توکان به وٺڻ صحيح آهي. محمد کي چيوسين ته ”تُون اسان مڙني منجهان سرس آهين تون سيڪريٽري ٿيءُ.“
چيائين ته ”آئون مصروف آهيان ٻيو مسئلو اِهو آهي ته ما ن توهان سان ايترو تعاون ڪري نٿو سگهان ڇاڪاڻ ته منهنجون ڪي ذاتي مجبوريون آهن“
مان پنهنجي پر ۾ سوچيو ته سيڪريٽري ٿيان (مفادپرست ۽ شهرت پرست نه سمجهجانءِ) ۽ آڊيٽر جو عهدو مجيب يا عزيز يا اسماعيل کي ڏيان انهيءَ لاءِ رايو وٺڻ سٺو آهي.
منهنجو دوست آهي حيدرآباد ۾ علي حسن بهراڻي مسلم ڪاليج ۾ ٿو پڙهي، ان مون ڏانهن خط لکيو، خط ۾ سنڌوديش جون جبل ڏار ڳالهيون لکيل هيون خط جي چوڌاري پنهنجي سخت قومي شاعري ڪئي هئائين ۽ ٻيو ته خط صفا مون کي عام رواجي لڳو. مون کي جُهجڪي اچي ويئي ۽ کڻي قلم خط لکيومانس خَط منجهه ٻيو ته نه پر انهن تي تنقيدي نقطو گهڻو هيو ـ اٺن ڏينهن کان پوءِ مون کي ان جو خط مليو مٿان مٿان لکيل هيو “جيئي سنڌ” “جيئي پورهيت” مان ڏاڍو خوش ٿيس.
سڌي يا اڻسڌي طرح انهن ڳالهين سان به لڳا پيا آهيون لطيف چئي! مسٽر گهنور علي جتوئي ۽ سعيد ميمڻ توکي سلام پئي ڏنا. لائبريري ۾ هينئر امتحانن سببان ڇوڪرا نٿا اچن، پر ان جي باوجود به سٺو ڪم پيو هلي ـ اليڪشن اپريل ۾ گهڻو ڪري ٿيندي اسان ضرور بيهنداسين ـ ليڪچر جو پروگرام 20 مارچ جو اٿئي، اچجان ضرور، نياز پڻ ايندو ۽ ها ٻي ڳالهه ته ڪراچيءَ هڪڙو پروگرام ٿيڻو آ مون کان سندس پروسيجر وسري ويو آهي، اوڏانهن هلڻ جو امڪان آهي يا نه خط ذريعي انفارم ڪجان ـ
هي خط صبح جو ساڍي ستين وڳي لکيو اٿم ۽ ننڍ ۾ چُور لڳو پيو آهيان، ننڍين غلطن کي نظرانداز ڪرڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪجئين ــ
صرف تنهنجو: ـ ڪاٺ جي تختي تي سوار،
سمونڊ جي ديوپيڪر ڇولين جو جفاڪشيءَ سان مقابلو ڪندي
ساحل جو سانڀائو ڪندڙ .
الله ڏاهي مَ ٿيان ڏاهيون ڏک ڏسن
مون سين مون پرين، ڀورائيءَ ۾ ڀال ڪيا.
(شاھ لطيف)
سليم حسين سوز تنيو
===============================================================

ڏينهان ڏورين ڏَٿَ سين، راتيان ڪَن رهاڻ
عَمر! تنين ڪاڻ، روح منهنجو ريهون ڪري !!
(لطيف)
پيارا سارنگ !
تنهنجو خط پهتو، ڄڻ دبئيءَ مان ڪنهن سنڌيءَ جي پارسل آئي هجي ! تنهنجي مجبورين کي مان هاڻ سمجهي ويس ڇاڪاڻ ته هن کان اڳ مان توکي ۽ صرف توکي ڏوهاري ٺهرائيندو پئي آيس. شابس هجئي يار، جو تون اهڙي ماحول ۾ به گذارين ٿو، جتي ڪو به تو جهڙو شعور ۽ ذهنيت نٿو رکي ! مڙس ماڻهو ٿي ڪري ماحول سان ملهائيندو اچ، باقي توسان اسان جو ساٿ سدائين رهندو.
توکي ته اسانجي ڪاليج جي خبر آهي، سال ۾ ڇهه مهينا بند ته چار مهينا کليل، سو ان عرصي ۾ مطالعي سان بـ ڪين گهٽايو اٿم. مجموعي مطالعي ۾ رسالا، ڪتاب اچي ٿا وڃن، جن مان گذريل مهيني ڪاليج لائبريريءَ مان، فڪر جي آزادي (اسٽيفن زويگ)، the poetical work of shelley (شيلي) ۽ ڪئنڊيڊ (والٽيئر) مطالعي هيٺ آهن ـ هڪڙي ڳالهه ته مون وٽ مطالعي لاءِ مواد چڱو آهي ـ (ٻاهران ملندڙ) پر وقت ناهي جو هڪ ساهي ۾ ڪو هڪ ڪتاب پڙهجي. تنهن کان سواءِ توکي خبر آ ته مان گهر جو ڪم نه به هوندو آهي ته به ڪندو آهيان. انهي کان علاوه “دقيانوسي ڪورس” کي به “منهن” ڏيڻو ٿو پوي ـ ان کانسواءِ مان اڄلڪهه ريڊيو شوق سان ٻڌندو آهيان، جنهن جو وقت شام، ڇهين کان ستين تائين (ميڊيم ويوَ تي) ۽ رات اٺين کان ساڍي اٺين واري پروگرام ۾ هڪڙي مولوي صاحب جو نالو وسري ويو اٿم ۽ اهو پاڻ ماسڪو جي جامع مسجد جو پيش امام پڻ آهي. تنهن جو انٽرويو پيش ڪيو ويو جنهن ۾ هن کان مذهبي سوال جواب ڪيا ويا آخر ۾ هن کان گهر جي گذر سفر ۽ ٻارن ٻچن جو پڇيائون. تنهن تي مولوي ٻڌايو ته سندس زال ماسڪو جي خلائي ڪمپنيءَ ۾ سائنسدان آهي، وڏي ڌيءَ ماسڪو يونيورسٽيءَ ۾ پڙهائيندي آهي، ۽ ننڍي ڌيءَ جيڪا ڊاڪٽري پئي پڙهي سا مقامي فلاحي اداري جي انچارج پڻ آهي. مان حيرت ۾ پئجي ويس ته اهڙي ملڪ ۾ مسلمان سڳورا اهڙي لئـ ۾ !! پاڪستان مان هڪڙي همراهه خط ۾ کين لکين ته توهان وٽ مسلمانن جو مجموعي تعداد ڪيترو آهي. تنهن تي ريڊيو ڪمپيئر چيو ته، سائين ! اسانجي وزارت داخلا کي به شايد ايتري خبر نه هجي ته روس ۾ ڪيترا مسلمان آباد آهن ـ هڪڙي ڳالهه جا اسين اوهان کي ٻڌائي ڇڏيون ته، هتِ اسان وٽ هر مذهب سان لاڳاپيل ماڻهو رهن ٿا ـ اسان جڏهن ڪنهن شاگرد کي تعليمي اداري ۾ داخلا ڏيندا آهيون يا ڪنهن مزدور يا ڪنهن ملازم کي ڀرتي ڪندا آهيون ته کانئس اهو نه پڇندا آهيون ته هو مذهبي لحاظ کان ڪير آهي!؟ البته کانئس ذات ۽ صوبائي ٻولي پڇندا آهيون.!
ڇا ٻُڌءِ اسان وٽ ته اڃا اُتر ۽ لاڙ جو چڪر ماڻهوءَ کي ماڻهوءَ کان ڌار ڪرڻ جي تحريڪ هلايو ويٺو آهي.!
سنگت جو پرچو ڪڍيو اٿئون، دوستن جي غيرحاضريءَ جي ڪري اهو قدم سڻائيو سمجهوسون، ٻيو نه ته گهٽ ۾ گهٽ ٺٽي جا ٻئي يونٽ سمجهن، همراهه واقعي ايڪٽِو آهن. محمد ماروءَ کي ال آصف شگر مل ۾ نوڪري ملي آهي، سو اسان کان ٻه سؤ ڪلوميٽر پري آهي. باقي ٻيا دوست، ڪي پنهنجن ڊوميسائلن ٺهرائڻ ۾ مصروف آهن ته وري ڪي پنهنجين پڙهائين ۾. باقي اسان ته هونئن گهر کان واندا!
مرتضيٰ، مصطفيٰ ۽ امير حمزه کي سلام ۽ ڀاڪر. پنهنجي طبيعت کان پڻ آگاهه ڪجان !
رات : 43.10
تنهنجو فقط
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي.
6 ڊسمبر ـ 1987ع
سنها ڀانءِ مَ سَپَ، وياءَ واسينگن جا
جنين جي جهڙپ، هاٿي هنڌان نه چُري.
ادا سارنگ!
توهانجو سنيهو مليم، ۽ ننڍڙي ادڙي راجوءَ جو پڻ ! ڏاڍي خوشي محسوس ڪيم. سندس آڏن ڦڌن اکرن ۾ به هڪ پنهنجائپ ۽ پاٻوھ سمايل هئي. اهو سڀ ڪجهه، اها پنهنجائپ تنهنجي ڪري ئي ٿي آهي سارنگ ! شال اهڙو خلوص قائم رهي.
تنهنجي خط ۾ ڪجهه مايوسي جا ڪرڻا نظر آيا، مهرباني ڪري مايوس نه ٿي. اسان توسان ۽ تون اسان سان گڏ آهين. البته اِهي ننڍڙا ننڍڙا انفرادي يا اجتماعي مسئلا به وڏو منهن ڪڍي بيهندا آهن. اسان انهن کي بردباري سان منهن ڏيون ويٺا آهيون. جيڪڏهن ڪير نٿو لفٽ ڏي ته ڇاهي، اڻسڌيءَ طرح هو اسانجي خوبين کان ته متاثر آهي. اهڙيءَ طرح رابطو قائم رهي. ساٿ هلندو اچي لاٽ ٻرندي رهي !
بهرحال مايوس ٿيندين ته اسان تي به اثر پوندو، سو التجاءِ توکي عرض آهي ڪي تعميري ڳالهيون ڪيون ته بهتر ـ انسان کي پنهنجو پاڻ زماني جي گردش ۾ رَش ڪرڻ گهرجي ته جيئن هو وڌ کان وڌ مشاهدا ماڻين ـ
مون کي سوسائٽيءَ جي چارج 15 .7 .1987 تي ملي هئي ۽ هڪ گڏجاڻي به ڪوٺائي اٿم، جنهن ۾ مستقبل جو پروگرام ۽ فنڊن جي وصوليءَ بابت ويچار شامل آهي. سوسائٽيءَ جي آئين ۾ ته بهترين ڳالهيون لکيل آهن! مثال پبليڪيشن قائم ڪرڻ، آڊيٽوريم قائم ڪرڻ وغيره ۽ اديبن سان رهاڻ پڻ شامل آهي. آئون به پنهنجي وت ۽ وس آهر سوسائِٽيءَ کي ترقيءَ ڏانهن وٺي ويندس.
نوابشاهه جو پروگرام توکي پوءِ ٻڌائينداسين في الحال ڪو منصوبو ناهي سِٽيو. سڄي سنگت چاڪ آهي ۽ پنهنجي پنهنجي حيثيت آهر سنگت جو ٻوٽو ٻاريندا اچن. توهانجون خدمتون چاڪريون مان ڪڏهن به نه وساريندس ! ادي مصطفيٰ جا احوال ڏيو ڇا ٿيس نوڪريءَ جو ۽ مرتضيٰ جوحال ڇا آهي، مطالعو جاري اٿسِ ؟ تنهنجو انفرادي مطالعو ڪيئن پيو هلي؟ مون پاران حمزه کي سلام چئجان!
سدائين گڏ.
توهانجو ، سليم تنيو
===============================================================

22. 7. 1987ع
مڪلي ٺٽو
نڪا بوءِ بازار ۾ نڪا ڇلر ڇَٽَ،
اڳي هئي جتي ڏنڀرين جي اکَٽ،
سي پڙ پسيو پٽ، ماڙهو وڃن موٽيا
(لطيف)
ڀاءُ سارنگ !
ڪافي ڏينهن کان پنهنجو رابطو ٽٽل پئي رهيو آهي، اها ٻي ڳالهه آهي ته ان ۾ سراسر منهنجو ئي ڏوهه آهي ۽ مان مڃان ٿو، پر! هڪ ڳالهه جا آئون چوڻ چاهيان ٿو سا آهي منهنجي گهرو پريشاني، جيڪا صرف پاڻ تائين محدود رکڻ چاهيان ٿو. جڏهن ڏٺو وڃي ته هن سماج ۾ هلڻ ڦرڻ، گهمڻ مطلب ته هر اهو عمل جو ازدواجي هجي، وڏو مسئلو ٿو ٿي پوي. مان پنهنجو پاڻ کي محتاط سمجهندو هوس ۽ سمجهندو آهيان. پر ڪڏهن ڪڏهن اهڙو موڙ اچي ويندو آهي،جتي مون جهڙي اڪيلي جون متِيون مُنجهي وينديون آهن. هڪڙي ڏينهن ٺٽي ننڍڙي ڀاءُ لاءِ فروٽ وٺڻ ويس (ڇاڪاڻ ته اسان فروٽ تڏهن واپرائيندا آهيون جڏهن مرڻ ڪنڌيءَ تي هوندا آهيون) مان فروٽ واري کي پئسا ڏيئي وٺي رهيو هوس، ته هڪڙو دوست جو پري کان پئي ويو تنهن وڏي واڪ چيو “ڪامريڊ! تون به ڪم تي لهين پئين ڇا؟!“مون پويان کڻي نهار ڪئي ته چار ڇوڪريون منهنجي پويان بيٺيون هيون. منهنجو هن کان اڳ ڪوبه ڌيان ڪين هو، ڇوڪرين ڏانهن،ڇاڪاڻ ته هنن کي پڻ فروٽ جي خريداري ڪرڻي هئي ۽ انتظار ۾ هيون هي (مان) فروٽ وٺان ته پوءِ اُهي وٺن. سو مان فروٽ واري کان فارغ ٿي، ساڳي ڪامريڊ ڏانهن وڌيس. حالي احوالي ٿيڻ کان پوءِ چيائين ته ڏي خبر اوهان جهڙن ڪميونسٽن ۽ پورهيت پرچارڪن جا حال به اهي آهن ته، جو جتي ٿا ڇورِيون، رنون روڳڙيون ڏسو اُتي ٿا يڪدم پهچي وڃو. مون کيس سمجهائڻ جون هزارها ڪوششون ڪيون پر همراهه مڃي ئي نه. سو بهرحال مان ڇا ٿي ڪري سگهيس. اڃا اسان پنهنجي سماج ۾ اهي تبديليون به آڻي سگهيا آهيون ته اڳيان ڇا ڪنداسين؟
معاف ڪجان ! پنهنجي پچار جي پاتال ۾ ڪاهي پيس، ڪجهه ڏينهن اڳ لاڙڪاڻي وڃڻ ٿيو منهنجو ۽ اياز جو. اُتي مون ڏاڍيون ڪچهريون ڪيون. پوءِ انهن ۾ ڪامريڊ به هئا ته قومپرستيءَ جا ڪئپسول ورهائيندڙ به هئا، اُتي جي عام زندگي جو مشاهدو ڪيم ته محسوس ٿيو ته هينئر اسان ۾ اڳي کان گهڻو شعور اچي چڪو آهي، جيڪڏهن اسان ۾ خامي آهي ته اها آهي جلال چانڊيو جا ڪلام ٻڌڻ ۽ بينظير ڀٽو کي عظيم قوم جو سرواڻ سمجهڻ. اُتان واپسيءَ ۾ جڏهن سڪرنڊ پهتاسين ته تون بي انتها ياد اچي وئين. پئسن جي کوٽ ۽ ڪاليج جي پڙهائي جي ڪارڻ تو ڏانهن نه اچي سگهياسين.
والٽيئر چيو آهي ته جيڪڏهن فنڪار (اديب) هڪ سٽ لکڻ لاءِ ويهندو جنهن جي لکڻ لاءِ تڙپندو هوندو ته مان اها تخليق ڪيان، تنهن کي گهرجي ته ڳوڙهو مطالعو ڪري. جيڪڏهن سندس مطالعو آهي ته هو ديوان به لکي سگهي ٿو. منهنجي چوڻ جو مقصد آهي ته پهرين جڏهن مان ڪجهه لکندو هوس ته ڪپڙن ۾ نه ماپندو هوس ۽ سنگت ساٿ کي ڏيکارڻ کان سواءِ نه رهندو هوس. پر جڏهن منهنجي حوصلا افزائي نه ٿي ته مون لکڻ بند ڪري ڇڏيو ـ مان پنهنجو پاڻ سان سمجهوتو ڪيو ته جيستائين مان مطالعو نه ڪندس، مشاهدا نه ماڻيندس، تيستائين لکڻ حرام آهي. بهرحال مطالعي جو مواد ميسر آهي، اهو مدار رکي ٿو حالتن ۽ وقت تي، پر مشاهدو منهنجي ازدواجي زندگي ۾ ئي ڪافي آهي. سو اهو سمجهوتو جٽاءُ ڪري نه سگهيو ۽ لکڻ تي مجبور ڪيائين. جيڪو ڪجهه مان لکندو آهيان سو سنگت لاءِ نه صرف پنهنجي لاءِ ڇاڪاڻ ته مان پنهنجو پاڻ کي پرچائي ڄاڻان.
انٽرسائنس جا شاگرد ايترو ته ڪاليج ۾ بدنام ٿي چڪا آهن جنهن جو ڪا ٿو ناهي. فرسٽ ايئر ۾ هئاسين ته خبر اٿئي ته اسان جو لڏو (مان، مجيب، اسماعيل ۽ مشتاق ميمڻ) هر استاد سان ڪلاس ڪيوسين (وچان سوال) ڪندو هيو سو انٽر ۾ ته اسان اڃان ٻه رتيون چڙهياسين، جنهن ۾ ٻين ساٿين پڻ ساٿ ڏنو ــ هاڻي صورتحال اها آهي جو Bsc II جي شاگردن کان به پُڇندا ته انٽر انجيئرنگ وارا ڪيئن آهن. هو ٺهه ٺهه چوندو . سڀ “اديب ۽ شاعر”. اسانجي ڪوششن سان هاڻ ”ڪاليج مئگزين“ نڪري رهيو آهي ـ جنهن لاءِ انگلش سيڪشن جو ايڊيٽر اياز کي چونڊيو ويو آهي ـ سنڌيءَ لاءِ جيڪو هولڊ وارو ڀاڱو آهي تنهن لاءِ ڪئين جوڌا جوان جاڳي پيا آهن. هن کان اڳ ڊپارٽمينٽ جي استاد مون کي چونڊيو هيو ـ پر پوءِ پرنسپال اعتراض ورتو چيائين ته توهان ڇوڪرن کي موضوع ڏيو جنهن تي لکن. موضوع هيو “شاهه سائين انسانيت جو شاعر آهي.” انٽر مان هي مضمون صرف ٽن شاگردن لکيو، جنهن ۾ هڪ آئون به هيس، جو پنهنجي لڏي مان چونڊيل آهيان. بهرحال اڃا تائين ان جو نتيجو ناهي نڪتو ڇاڪاڻ ته اين.سي.سي ٽريننگ پئي هلي.
انسان کڻي ڪهڙو به هجي پر کيس پنهنجا مفاد پيارا هوندا آهن. اهڙن پاڻ پرچارڪن مان، مان پڻ هڪ آهيان. هيڏو خط لکيو اٿم، صرف پنهنجي ڳالهه ڪيان ويٺو ـ
تنهنجي ڪاليج جي ڇا خبر آ. اڃان ساڳي پريشاني آهي يا مسئلي جو ڪو حل لڌو. توکي شايد شڪ هجي ته اسان توکي وساري چڪا آهيون، پر نه. ايتريقدر جو مان جيڪڏهن سنڌيءَ جو ايڊيٽر چونڊيو ويس ته ڪاليج مئگزين جو نالو رکندس”سارنگ“.
سنگت جو پرچو اچي پيو، هونئن ته دوست غيرجانبدار آهن پنهنجن معاشي مسئلن جي ڪري، پر مان ۽ اياز ملهايون ويٺا آهيون. ڀاءُ مرتضيٰ جي پڙهائي ڪيئن آهي. ڀاءُ مصطفيٰ جا ڪهڙا حال آهن. نئين سروس مليس يا نه؟
اسانجو نتيجو ظاهر ٿيو، جنهن ۾ مونکي پنجن ۾ پاس ڪيو ويو آهي، ۽ وڌيڪ جدوجهد لاءِ همٿ مليم، جو هڪ ۾ رهجي ويس. اياز جنهن کي ڪاپي ڪرڻ اچي ئي ڪانه، تنهن غريب کي ٽن ۾ پاس ڪيو ويو آهي. ۽ هاڻي اياز کي ڪاپيءَ جي اهميت سمجهه ۾ آئي آهي! بهرحال. پنهنجو احوال وس ۽ وقت آهر ڏجانءِ، نه ته مان انتظار نه ڪندس ڇاڪاڻ ته تون جنهن دؤر مان گذري رهيو آهين، تنهن ۾ اسان جهڙو ماڳهين پِڙ ڪڍي بيهي.
تنهنجو فقط
سليم تنيو
===============================================================

ٺٽو ـ سيڪٽر آفيس
27.ڊسمبر 1988ع
ڀاءُ سارنگ.
امتحان جو نتيجو مطمئن ڪندڙ نه نڪتو آهي ـ انهيءَ ڪري هاڻي سپليمينٽري امتحان لاءِ تياري پيو ڪريان ـ انهيءَ ڏس ۾ مان تو وٽ جنوري جي مهيني ۾ مشڪل سان پهچي سگهان ـ ڇاڪاڻ ته منهنجو پهريون پيپر 16 تاريخ تي ٿيندو ـ تنهن ڪري توکان اڳواٺ معافي ٿو وٺان ۽ اميد اٿم ته تون مطمئن ٿي ويو هوندين.

وري هاڻي مان جنوري جي آخر ڌاري يا وري فيبروري جي پهرين هفتي ۾ تو وٽ ايندس. منهنجي شگرملز لاءِ ويندڙ ٽرڪ تيار بيٺي آهي ۽ مون کي ڊيوٽيءَ تي به پهچڻو آهي ـ
چڱو سدائين گڏ
تنهنجو
سليم ـ
===============================================================

ڳاڙهو، ٺٽو
12 ڊسمبر 1988ع
ادا سارنگ !
رات جي شفٽ جي ڊيوٽي ڪرڻ کانپوءِ صبح جو اٺين وڳي جيئن اچي سُتسُ ته ڏينهن (منجهند) جا ٻارنهن اچي ٿيا. منهن ڌوئي ڪئنٽين تي ويس ۽ وري موٽي اچي سمهڻ جي ڪوشش ڪيم پر ننڊ ڪونه آيم، سو ايگان لارسن جو ڪتاب (THE HISTOTY OF INVENSIONS) کنيم، اڄڪلهه جنون ٿيو اٿم ته انگريزيءَ جا ڪتاب پڙهان، پر ڪامياب گهٽ ٿو وڃان. ڪتاب پڙهندي پڙهندي منهنجو روم ميٽ آيو ۽ اچي تنهنجو خط ڏنائين. اسان وٽ وري مسئلو اِهو آهي ته جو خط ملڻ وقت ڇهن ڏينهن جو مدو هجي ٿو. انهيءَ ڪري تنهنجي خط کي به مون وٽ پهچڻ ۾ ڇهه ست ڏينهن ٿيا آهن.
منهنجو ته خيال آهي ته اِهي اسانجون سنڌي ڇوريون ڪڏهن به ڪين سڌرنديون، سڄو ڏينهن گڏهه وانگر پيو جانڊهه ۾ وهاءِ ته به چپ. گهرو ڪم ڪرڻ جون ڪوڏيون پر ٻاهرين دنيا ڇا آهي ڇا پيو وهي واپري، ڪا خبر ناهي. اهي آمريڪي به ته مايون هيون، جن جي چپن تي تالا هوندا هئا، پوءِ به آخر وڃي سڌريون. اِهي به مايون هيون، جن ڪيوبا ۾ ٿرٿلو مچائي ڇڏيو. اسانجي عورتن ۾ ڪامپٽيشن يعني مقابلي واري حِس ناهي. تو پاڻ مشاهدو ڪيو هوندو ته مهاجرن جون رنون اڻپڙهيل هوندي به ٻيو نه ته به کين لکنؤ ۽ دهلي جي درٻار جي ته خبر ضرور هوندن. اسان وارين کي ايتري به خبر ناهي ته سنڌ ۾ سرائڪي به آهي.
هڪ پاسي اها ڳالهه آهي ته ٻئي پاسي اسان جو به ته روعب ۽ دٻدٻو مٿانئن حاوي آهي. گهر ۾ اينداسون ته جهڙا آهيون ئي اسين، عورت سان هن وقت تعاون ڪجي (مان اهو توڏانهن ڪونه ٿو منسوب ڪريان) کيس محسوس ئي نه ٿيڻ ڏجي ته هيءَ به ڪا زال آهي. پر هر فيلڊ ۾ مدد ڪرڻ لاءِ اهو وجود جو ٻنڌڻ جو وجود هجي ٿو، تنهن کي وقتي طور تي (يا هميشه ممڪن هجي ته) نظرانداز ڪرڻ ۽ ساڻس يعني عورت سان همدردي ڪجي ۽ ڪندو رهجي آخر به ته انسان آهي، من ڪا پوءِ خبر پوين. اهي به ته ماڻهو هئا جن اڃان نئين ارتقاء مس ڪئي هئي يعني سڌريا ئي مس هئا ته انهن مان ڪن کي اچي ترقيءَ ڪرڻ جو جنون جاڳيو، حالانڪه ان دؤر ۾ سماجي يا معاشي ترقي ڪرڻ اؤکو ته هيو ئي، پر پوءِ به آخر ندين ۽ نالن کي ڏسي ڪري انهن خردماغن جي ذهن ۾ جهنجهوڙ آئي ته اهڙيون ئي نديون ۽ ناليون رستا هجن ته ڪهڙو نه سٺو. سو هنن محنت ڪري گهڻي جاکوڙ کان پوءِ پامپي POMPIE نالي شهر جوڙيو ۽ انهي شهر ۾ ٺيڪ انهن ندين ۽ نالين جهڙا سهڻا پٿرن جا گهڙيل روڊ ٺاهيائون ۽ پنهنجي اميدن ۽ آدرشن کي ساڀ پاتائون، پر اهو شهر ڪنهن قدرتي آفت جو شڪار ٿي ويو، جنهن جو هن مهل تائين ڪوبه نالو نشان ظاهر ناهي. ممڪن آ مان اها لٻاڙ هڻي توتي اهو واضح ڪندو هجان ته مان ڄاڻ رکان ٿو يا مون سوشل سائِنس پڙهي آهي ۽ آءُ وڏو سوشل فلاسافر ٿي ويو آهيان. ائين به هجي ته جيڪو تو خواب ڏٺو هيو ته مان هڪ عام لبرل قسم جي ڇوڪري سان شادي ڪري دنيا تي (دوستن تي) اهو واضح ڪندس ته توهين جو ٻٽاڪون ٿا هڻون ته سنڌي عورت کي سڌرڻ گهرجي، پڙهڻ لکڻ گهرجي، پر اهو به هڪ انقلابي قدم آهي، جو تو اهو ڪم ڪري ڏيکاريو آهي. ڪاش اهڙي ڇوڪرين کي به آزادي هجي ها! ڪڏهن ماڻهو ڀريءَ ۾ ته ڪڏهن وري ڀاڪر ۾ هوندو آهي، ڪو وقت هيو جو تون مون وانگر آزاد پنڇيءَ جيان هن سنسار جي گگن ۾ اڏامندو هُئين ۽ هاڻي تون ڀاڪر ۾ آهين جو تنهنجي 984 رپيا پگهار به اڻپوري آهي، ان لاءِ سوچيو اٿم ته شادي نه ڪجي، باقي دوستن جي شاديءَ جون خوب خوشيون ڏسبيون ۽ ٻڌبيون ـ
منهنجو روم ميٽ آهي تمام سادو ۽ خوش طبع، پر همراهه کي لڳي وئي آ برهه جي باهه، مون کي خبر ناهي ته کيس باهه ڪٿان لڳي آهي باقي سندس ڊائريءَ مان (جيڪا مان چوريءَ سندس غير موجودگيءَ ۾ پڙهندو آهيان) پتو پوي ٿو ته ڪنهن کيس اها پٽي پڙهائي ڇڏي اٿس ته تون بدصورت ۽ ڪارو آهين. اها ٻي ڳالهه آهي ته هو مون يا اسان کي ٺاهوڪڙو لڳندو آهي، سو سدائين پنهنجي ڊائري ۾ پنهنجي بدصورتيءَ تي ملامت ڪندو رهندو آهي، سو اهڙا به ماڻهو آهن جيڪي ايترين حقير قسم جي ڳالهين تي سڄيون ڊائريون ڀريون ڇڏين.
هينئر به ويٺو آهي شايد ساڳي ڳالهه جي سوچ ۾ آهي ـ شام جا 15.5 ٿيا آهن، ڏاکڻي دري کليل آهي پوئين پاسي، پي پيءَ جي شيدائين جو هوٽل آهي ۽ سامهون روڊ تي ٽن سون کان مٿي ٽرڪون پنهنجي واريءَ جو انتظار ڪري رهيون آهن، پٺاڻ رِليءَ کان به وڏيون مانيون پنهنجي لاءِ پَچائي رهيا آهن، اڪثر مردن (ڇاڪاڻ ته هي فيملي ڪوارٽر ناهي) هوندي، مخالف جنس جو شديد احساس ٿيندو اٿم ۽ مڪليءَ ايندو آهيان ته ڍءُ ڪري ديدار درشن ڪري پوءِ موٽندو آهيان ته هفتو ڏيڍ ڀلو گذرندو اٿم ۽ ڏاڏي آدم کي جس ڏيندو آهيان ته واقعي مڙس جو پُٽ هيو، جو حوا کي وڃي هٿ ڪيائين ـ مان جنوريءَ جي پهرين يا ٻئي هفتي ۾ تنهنجو سلام ڀرڻ ايندس.
ننڍڙن ماجد، راجو ۽ مرتضيٰ کي پيار ۽ ادي مصطفيٰ کي ڀاڪر ـ
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي ٺٽو
مارچ 6. 1988ع
پاڙي ويج هئام، تان مون مور نه پُڇيا
تيلا هان پيام، موريسر اکين ۾
(لطيف)
ڀاءُ سارنگ !
تنهنجو خط راهوڪيءَ مان واپسيءَ تي مليو ـ مون کي افسوس آهي جو پاڻ راهوڪيءَ ۾ هڪٻئي کان ڌار ٿي ويا هئاسون ـ منهنجو خيال هو ته پاڻ گڏجي ٺٽي اچون ۽ ڏينهن ٻه توسان ڪمپني ڪريون. پر اسين هڪٻئي سان ملي ڪين سگهياسون، اتفاق سان وري پنهنجو ملڻ حيدرآباد ۾ ٿيو ۽ اُتي به مان توسان ملي نه سگهيس، جنهن لاءِ مان پنهنجو پاڻ کي ڏوهي سمجهان ٿو.
تنهنجي خط ۾ يا کڻي چئجي ته تنهنجي خط جو محرڪ هيوي لانگ مارچ يعني پيادل سفر ڪرڻ، تو جيڪي ڳالهيون پنهنجي ليکي ڪيون آهن، تن سان مان متفق آهيان، پر مان به ڪجهه چوڻ چاهيان ٿو:
هن سائنسي دؤر ۾، جتي انسان هر قسم جي مشين ٺاهڻ ۾ ڪامياب ويو آهي ـ اُتي هو ڏينهون ڏينهن سُست ۽ ڪاهل پڻ ٿيندو وڃي ـ هُن لاءِ ڏينهن ۾ ٻه ڪلو ميٽر پنڌ ڪرڻ بـ ڏکيو آهي، مطلب ته انسان کي هر شيءِ ميسر آهي ۽ ان جي باوجود به کيس ڪهڙي ضرورت آهي جو هو پنڌ ڪري؟!
ٻي ڳالهه هئي عقيدت پسندي/ پرستي، هونئن ته فاضل سان عقيدت آهي، پر اسان پيادل هلي ڪري کيس چَئوڻي عقيدت ڪونه ڏيکاري پر هڪڙي سان ڳالهه مون محسوس ڪئي، سا هئي مقامي ماڻهن ۾ اُتساهه اُهو ڪيئن، ٻڌايانءِ ٿو؟
اسان گولاڙچي کان تقريبن 10 ڪلوميٽر اوريان هياسين ۽ اسان کي رات به هڪ ڳوٺ (ڪارو گونگڙو) ۾ ترسڻو هو، اتي جڏهن پهتاسون ته اسان جو ڏاڍو سٺو آڌرڀاءُ ڪيو ويو، رات گذري جڏهن صبح جو هلڻ وارا هياسين ته آس پاس جي ڳوٺن جا ماڻهو اسان سان ملڻ آيا، جيڪي اسان جا ميزبان هيا، تن کين اسانجي باري ۾ ٻڌايو ته هو ڏاڍو خوش ٿيا. پاڻ ۾ چئائون پئي ته، ”هي ماڻهو ننڍڙن ٻارن سان ڪٿان ڪٿان آيا آهن ۽ پاڻ آهيون جو بسن ۾ به هلڻ ۾ به ٻرو ٿو چڙهي“ ـ
گولاڙچيءَ کان ٽي ڪلوميٽر اورتي اسان پاڻيءَ پيئڻ لاءِ واٽرڪورس جي ڀرسان ويٺا هياسين ته ٻه سوزوڪي ڪارون آيون، جن ۾ اَٺ نوجوان ويٺل هيا، اسان کي چيائون ته اسان توهان جي عظمتن کي سلام ٿا پيش ڪيون ۽ ان موقعي تي اسان توهان لاءِ هڪ حقير خدمت جو نذرانو پيش ٿا ڪريون ائين چئي هنن گاڏيءَ جي ڊگيءَ مان پنج ٿرمس ڪڍيا ۽ اسان کي چانهه پيارڻ کان پوءِ چيائون ته اسين ڪجهه شاگرد آهيون ته ڪجهه ملازم انهيءَ ڪري توهان جي پارٽيءَ ۾ شريڪ ٿيڻ چاهيون ٿا. جيڪڏهن توهان موقعو ڏيو؟ اها ڳالهه ٻڌي يعقوب ڪيڙانو جيڪو جٿي جو اڳواڻ هو تنهن کين چيو ته اسان جي نائيٽ گولاڙچيءَ ۾ آهي، اُتي توهان اسان سان مِلجو. گولاڙچي پهتاسين ته اُهي همراهه اُتي مليا، جتي اسانجي رهڻ/ ترسڻ جو بندوبست ٿيل هيو ۽ عوامي نيشنل پارٽي سٽي گولارچي جي صدر ۽ SST گولاڙچي جي صدر جي سامهون کين حلف کڻايو ويو. اهڙي قسم جا واقعا ٻين شهرن وارن سان پڻ ٿيا.
لانگ مارچ انقلابي جدوجهد جي هڪ ڪڙي آهي، جيڪڏهن اسين هن وقت چار سؤ يا ڏيڍ سؤ ڪلوميٽر پنڌ ڪري ٿا سگهون ته عين ٽائيم تي اسان کي ڪا ڏُکيائي پيش نه ايندي.!
سلام ڀاءُ مصطفيٰ، مرتضيٰ ۽ ننڍڙي راجوءَ کي.
تنهنجو فقط
سليم تنيو ـ
===============================================================

ال آصف شوگرملز لميٽڊ ڳاڙهو ضلع ٺٽو
30 نومبر 1988ع
ادا سارنگ !
سدا درهو رهين !
مڃان ٿو ته ڪيتري عرصي کان مون تو ڏانهن ڪوبه خط پَٽ نه لکيو آهي، پر شابس هجئي جو تون به اسان مسڪينن جي سار نه لڌي، ٺيڪ آهي چئبو ته اسانجي ڪمپنيءَ ۾ هاڻي احتساب جو فيڪٽر به پيدا ٿي چڪو آهي. ڪٿي ائين ته ڪونهي جو توکي ڀاڄائيءَ اسان کان دور ڪرڻ ٿي چاهي، پر پوءِ به دير مدار اسان پنهنجي اڀري سڀري ياري ملهائڻ جي ڪوشش ڪنداسون.
مون کي اڄڪلهه ال آصف شوگر ملز ۾ نوڪري آهي، پر سيزنل، مڙئي سيزن ۾ گذران ڪرڻو، هونئن بـ گهر ۾ اجايو واندو هيس، دوستن کي چَوَ چوان ڪيم نوڪريءَ ۾ رکايو اٿن، ان ننڍڙي ۽ محدود عرصي دوران هڪ دفعو ته ڪڍيو ويو آهيان. توکي خبر هوندي منهنجي افعالن جي، آهيون پهرينءَ جوڙ جا ڦڏائي.
هڪ ڏينهن، ڪئن ڊيلوپمينٽ جي آفيسر جي ڪرسيءَ تي ويٺو هوس (هو ان وقت آفيس ۾ ڪونه هو) ته اوچتو اسسٽنٽ جنرل مئنيجر نازل ٿيو، تنهن سٺي ڇنڇري لاٿي، پر مان به چئي ڏنومانس ته سائين ” : اسان وٽ ترقيءَ نـ ڪرڻ ۽ صنعتي طور تي ناڪام ٿيڻ جو وڏو سبب اِهو آهي جو اوهان جهڙا آفيسر انهيءَ هوڏ تي اٽڪيل هوندا آهن ته اسانجي ڪرسيءَ تي ڪلرڪ يا ٻيو ڪو ماڻهو نه ويهي، انهي ۾ اوهانجي گهٽتائي آهي، پر اسان جي ويهڻ سان جيڪڏهن توهان جي آفيسري خطري ۾ هجي يا اوهان جو فرنيچر ڀڄي پوي ته پوءِ به کڻي چئجي ته واقعي اوهان سان ظلم آهي. پر اوهان جهڙا هوشيار ۽ زبردست قسم جون ”M.BA“ جون ڊگريون ورتل اڃان پاڻ کي ان ماحول مان آزاد ته ڪرائي سگهيا آهيو. حيرت جي ڳالهه آهي“ ـ
پوءِ ته اچي روس ۽ ٻين ملڪن جا مثال ڏنامانس، ٻئي ڏينهن وڏو ٽرمينيٽ ليٽر موصول ٿيو، جنهن ۾ لکيل هوته توهان اٺن ڪلاڪن اندر مِل خالي ڪريو، جو اوهان کي اي ـ جي ـ ايم سان تلخ ڪلامي جو احتساب ڪندي، اسان مل مان خارج ڪري رهيا آهيون ـ
پوءِ چوڏنهن ڏينهن مسلسل ويٺو رهيس ۽ دوستن وٽ ويلا ٽاريندو هوس، آخرڪار هن مهيني جي ستين تاريخ تي وري کنيو اٿن هاڻي، چون ٿا ته ”آپ جيسي نوجوان هماري سرمايه ڪاري کو مستحڪم بنا سکتي هين.“
يقينن ائين سمجهندو هوندين ته مان هڪ ته دير سان پيو خط لکان ٻيو وري پنهنجي بڪواس سان هيڪاري توکي پريشان ڪري رهيو آهيان ـ
سارنگ ! نوڪري ڪرڻ به وڏي ڳالهه آهي، هيل تائين مان ٻين جي ٽڪر تي پئي پليو آهيان، پر هاڻي خبر پئي اٿم ته انسان کي معاشي مجبوريون ڪهڙا ڪهڙا نه ڌنڌا ڪرائن ٿيون.
ڏينهن جا هينئر 45ـ 2 ٿي رهيا آهن منهنجا روم ميٽ ننڊ ۾ الوٽ آهن، جو هو رات واري شفٽ ۾ ڪم ڪري آيا آهن ۽ اجهو، انهن مان هڪڙو هيٺ ڪري پيو آهي ۽ ٻيو جيڪو شايد مادي آ يا نر، تنهن به مٿس جهپٽ ڏئي کيس سهارو ڏنو ۽ هو ٻئي ڄڻا اڏي رهيا آهن ۽ هڪٻئي پٺيان، ۽ ڄڻ ٻه پريمي سمنڊ ڪناري هلندا آهن.
يار ! ڪلهه رزلٽ ظاهر ٿي آ، تنهن ۾ اتفاق سان منهنجو نمبر ئي ڪونهي، خبر ناهي هاڻي ڇا ٿيندو؟ ڪجهه به آهي، مون مائٽن کي چيو هو ته پاڻ ڊپلوما آف ايسوسيئٽ انجنيئر ٿينداسون تن به ڪونه ٻڌو، پر هاڻي ته خبر پين ! اجايو انٽر ۾ سيل ساڙيم، نه ته هينئر ڊپلوما جي ٻئي سال ۾ هجان ها.
سارنگ ! اميد اٿم ته هاڻي ناراضگيءَ کي دل مان هڪالي ڪڍيو هوندءِ، جي نه ته مان پاڻهي قليل وقت (ڇاڪاڻ اسان جو ڊيوٽيون تبديل ٿيندڙ آهن) مان توکي ٿورو وقت ڏئي خوش ڪندس ۽ خطن جو سلسلو ٻيهر شروع ڪندس ـ
ادا مصطفيٰ ۽ ننڍي مرتضيٰ کي پيار
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي ٺٽو ـ
15. 2.1988ع
پاڙي ويڄ هئام، تان مون مور نه پُڇيا،
تيلاهين پيام، موريسر اکين ۾.
)لطيف(
ڀاءُ سارنگ !
تعليمي ۽ ذاتي مصيروفيتن سببان توسان رابطو نه رکي سگهيس، مسلسل ڪمن ۾ هوندي ماڳهين ڪنهن به دوست سان خط ڪتابت ناهيان ڪري سگهيو، اڄ مس وڃي واندو ٿيو آهيان، خبر اٿئي ته سوسائٽيءَ جو عهديدار به آهيان ته شاگرد به آهيان، سائين اسحاق کي پروموشن مليو آهي، سو هن جو گهڻي ڀاڱي واسطو ئي نه رهيو آهي، ٻي پاڻ کي خبر اٿئي ته هُن ۽ مون ۾ تضاد آهي هو ويچارو عام ذهنيت جو مالڪ آهي، سو جڏهن به ايندو آهي ته دٻڙ دونس ڪڍي هليو ويندو آهي پوءِ سڀئي ڪم مون کي ئي ڪرڻا پون ٿا. ڀلا ڇا ڪجي ؟ اسان سنڌي ماڻهو ڇا ڄاڻو فلاح بهبود مان، اعتبار ڪرين ته مان سوسائٽي جو جنرل سيڪريٽري ٿي پاڻ کي زنجيرن ۾ جڪڙيل ڀانيان ٿو، مان مڃان ٿو ته مون تي ايترو پريشر به ڪونهي، پر تنهن هوندي به پاڻ کي ان سان ايڊاپٽ نٿو ڪري سگهان. وڏو مسئلو مون سان آهي هم آهنگيءَ جو، ڇاڪاڻ ته مون وٽ سوسائٽي ۾ اهڙا ماڻهو (عهديدار) ڪينهن جيڪي منهنجي ڳالهه سمجهن يا مان هنن کي سمجهائي سگهان.
مٿين پٽاڙ ته هئي منهنجي ۽ منهنجين مصروفيتن جي، پر اسانجون معروضي حالتون اڃا وڌيڪ گنڀير ٿينديون وڃن، خبر اٿئي مان ڪڏهن ڪڏهن سوچيندو آهيان ته اسان اهي ڳالهيون ڇو سکيون، جن لاءِ هينئر سوچيون پيا. ڇا ڀلا اسان تي ئي ٺيڪو آهي ؟ پرپوءِ مان ۽ منهنجو ضمير ۽ منهنجا پيارا دوست مون کي آٿٿ ۽ اعتبار جو احساس ڏياريندا آهن ـ پوءِ لڳندو اٿم ته اسين سڀئي صحيح آهيون، پر اهي جيڪي اسان جي ڳالهين کي Negleet ڪن ٿا، سي اصل ۾ مورک آهن. هن کان اڳ (ڪجهه مهينا) پنهنجو پاڻ کي سڄي ڪاليج ۾ اڪيلو محسوس ڪندو هوس. پر پوءِ دوستن courage ڪيم، بقول خليل جبران،”دنيا مون کي بيوقوف سمجهي ٿي جو آئون پنهنجو پاڻ کي وڪڻڻ نٿو چاهيان ۽ آئون وري دنيا وارن کي مورک سمجهان ٿو جو هو مونکي خريدڻ گُهرن ٿا.“
مرحوم غفار خان جي ياد ۾ جيئي سنڌ جي دوستن بائيڪاٽ ڪرايو ۽ جناري نماز به پڙهيائون، مجبورن اسان کي به پڙهڻي پئي، انهيءَ کان پوءِ وري جنرل باڊي ٿي جنهن ۾ دوستن معمول مطابق ڳالهايو، مون کي حيرت ٿي ته، اياز انڙ اهو چيو ”هي جيڪي نوان نوان اتحاد ٿا ٺهن سي سامراجي چالون آهن، توهان هنن چالن کان پاسيرا رهو ته سٺو اٿوَ ......“ مطلب ته اهڙو ڳالهايائون جو مون کي مٿن قياس ٿي آيو ته ههڙا اسانجا نوجوان، ائين نه هئڻ گهرجن ها !
امتحان جا فارم وغيره ڀراياسون ۽ اڄ ئي واندا ٿيا آهيون، في الحال شاگرد ڪلاسن ۾ نٿا ويهن جو فارمن جي وٺ پڪڙ ۾ آهن. اسان گذريل سال مئٿس ۾ ٽيوشن پڙهي سين ته اياز مورڳو مئٿس ۾ فيل ٿيو ۽ مون کي 36 مارڪون مليون، سو هن سال مان ٽيوشن وٺڻ کان نابري واري ويٺو هان. ڏسون ته امتحان ۾ ڇا ٿو ٿئي؟ باقي انجنيئر ته مان سماج کي پادر هڻي به ٿيندس ! ـ
گذريل هفتي بي. بي. سي جي سائِنس ڪلب ۾ ٻڌايائون ته لاطيني آمريڪا جي ٻن شهرن يا ملڪن (صحيح نموني ياد ناهي) بوليويا ۽ پيرو ۾ هڪ اهڙي قسم جو پوپٽ ظاهر ٿيو آهي جيڪو نشي فصلن مثال ڏوڏي ۽ ڪوڪا وغيره جي گلن کي کايو ناس ڪريو ڇڏي ـ سائنسدانن جو چوڻ آهي ته انهن پوپٽن جا لاروا (lavga) يا پيوپا (pupa) هٿ ڪري، انهن جي هٿرادو چونڊ ڪرائي کين مخصوص علائقن ۾ ڇڏجي. انهيءَ کان پوءِ کين پنهنجي مرضي موجب نشيدار فصلن تي حملو ڪرائي سگجهي ٿو. حالي ته اها ڳالهه امڪاني آهي ـ جڏهن انهيءَ کي عملي روپ ڏنو وڃي ته پوءِ ڏسجي ـ
غلام مصطفيٰ جا ڪهڙا حال آهن. اڄڪلهه ڪهڙيون مصروفيتون اٿس؟ مون پاران ڀاڪر، مرتضيٰ جو احوال ٻڌاءِ ته ڪيئن پيو پڙهائي ڪري، فارم ڀرجي ويا اٿن يا نه؟ کيس سلام ۽ ڀاڪر ۽ ها باقي مون وارو جهونو يار راجا محمد علي، جنهن کي مان راجا مهدي علي خان چوندو آهيان جيڪو انڊيا جي فلمي سنجيده گانن/ گيتن جو مهان ليکڪ/ شاعر ٿي گذريو آهي تنهن کي مون پاران پيار ۽ سلام.
مان امتحانن کان پوءِ نوابشاهه ايندس ـ هينئر هڻ هڻان ۾ لڳا پيا آهيون ـ
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي ٺٽو
15ـ 2ـ 1988ع
سنڌ ڌرتيءَ جا جيئرا پٽ سارنگ شال زندگيءَ جي امتحانن ۾ ڪامياب رهين.
توهان جو خط مليو، جواب ڏيڻ ۾ دير جو گناهگار آهيان، اميد ٿو ڀانيان ته معاف ڪندين. اصل سبب خط جو گم ٿي وڃڻ هيو. آخر تائين ملي نه سگهيو، سارنگ تنهنجا لفظ رايا، مون کي زندگي گذارڻ جو انداز سيکاريندا آهن.
سارنگ آءُ هاڻ پاڻ کي وڏو ماڻهو سمجهڻ لڳو آهيان، خدارا منهنجي مدد ڪري، مون کي اونهاين ۾ ڪِرڻ کان بچاءِ، مون کي خبر آهي ته وڏائي نه ڪرڻ کپي، پر مان ڇا ڪريان، منهنجي خيالن کي پالش ڪرڻ وارو ڪير به ناهي، منهنجي چوڌاري اهڙن ماڻهن جو ميڙ آهي، جيڪي هر وقت مون کي وڏائي جو احساس ڏياريندا رهن ٿا ۽ پاڻ کي مون کان گهٽ سمجهن ٿا ته پوءِ منهنجي وڏائي ڪرڻ هڪ فطري عمل آهي.
سارنگ تو ”نيگرو، عشق ۽ بغاوت“ ناول پڙهيو هوندو، ان بابت رايو موڪليندا ته منهنجي رهنمائي ٿيندي ـ
ٻيو ته مون وٽ انٽر جا ڪجهه ڪتاب آهن. امتحانن کان پوءِ جي ضرورت هجئي ته لکجانءِ نه ته آئون ڪنهن ٻئي کي ڏيئي ڇڏيان. ته جيئن ڪنهن غريب جو ڀلو ٿي وڃي.
رات جو سوين سوال ۽ سوچون اُڀرنديون آهن توکان پڇڻ لاءِ، پر هن مهل ڪجهه به سمجهه ۾ نٿو اچي ته ڇا لکان.
ادبي سنگت وري شروع ٿي چڪي آهي، سڀاڻي 10.30 تي ٻي گڏجاڻي ٿيندي. اڳئين گڏجاڻي ۾ مون ڪهاڻي آندي هئي، موضوع هيس ڳوٺاڻن جي ريتن ۽ رسمن جي سوري تي چڙهندڙ اُهي وَنِيون جن کي پيءُ جيڏا مڙس ٿا ڏنا وڃن.
ٻيو ته ڪتاب ڇپائڻ لاءِ آئون سوچيان پيو، تو مان سهڪار جي ڀرپور اُميد اٿم.
چڱو خط لکجانءِ
فقط
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي ٺٽو
28.8. 1988ع
پيارا سارنگ
ڏک اٿم ته تنهنجي سخت بيمار هجڻ جي باوجود مان تو وٽ اچي نه سگهيس ۽ اسان مان صرف اياز تو وٽ آيو. ڇا ڪجي هڪ طرف معاشي مسئلا، ٻئي طرف گهرو ڪم، سخت ٻوڏن سببن ادا نياز ۽ خادم ڏينهن رات ڊيوٽين تي آهن، ادا امداد حيدرآباد ۽ باقي هڪڙو ڀاءُ جيڪو به پنهنجي پورائي ۾، سو ٻارن جي حوالي، بيماري ۽ گهرو ڪم ڪار ۽ مون کي هٿ ونڊائڻو ٿي پيو.
ٻيو اهڙو ماڻهو آهي ئي ڪونه جيڪو هڪ ئي وقت آفيسن جا به ڪم ڪرائي ته گهر جو به ڪم ڪري سگهي.
15 اگسٽ کان سخت بيمار ٿي پيس، توکي خبر آهي ته جڏهن مليريا ٿيندي اٿم ته اصل جان ۾ ست ئي نه رهندو اٿم، انڌي منڊي علاج کان پوءِ هاڻي يعني 27 اگسٽ تي پاڻ کي ٺيڪ پيو محسوس ڪريان. اميد اٿم ته مٿين مجبورين کي ڏسندي تو معاف ڪيو هوندو. هونئن اسان وٽ هڪڙي جي مجبوري ٻئي لاءِ معذوري سمجهي ويندي آهي. تون دل نه لاهِه اسين سڀ توسان آهيون باقي منجهائيندڙ ۽ مايوس ڪندڙ ڳالهيون دل تي نه آڻ .
تون پنهنجي جيئري اِهي سڀ نعمتون ماڻيندين، جن جو توکي ۽ اسان کي آسرو ۽ اميد آهي ـ دنيا جا حرامي به وڃڻا آهن تو ڏٺو هوندو ته هٽلر سان ڇا ٿيو، سوليني ويو، نميري ناسون هڻندو ويو ۽ چلي جو پنوشي روز پيو پاڌر کائي. آخر به ته اهي ڪائنر مرندا ۽ اسان وٽ به هڪجهڙو، انهن جي لڏي جو حرامي ڪنو ٿي مئو آهي، جنهن کي هتان جا بنياد پرست ”شهيد“ پيا ڪوٺين ـ
بهرحال وڌيڪ روبرو ملبو ـ باقي پنهنجو پاڻ کي مايوس نه ڪر. گورکيءَ جي سڄي زندگي سلهه ۾ گذري، گرامچي لنگڙو لولوهو، پر هنن پاڻ تي ڪڏهن به مايوسين کي غالب ٿيڻ نه ڏنو!
تنهنجو فقط
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي ٺٽو سنڌ
15. 3. 1988ع
هي منهن ڏئي ٻَن، تون وِههُ کائي نه مرين،
تان جي ملير ڄايون، توسين سنڱ نه ڪن،
تون ڪيئن منهنجا تن، پاڻ سڏائين مارئي.
ڀاءُ سارنگ !
تنهنجو خط مليم، پر افسوس جو، جواب دير سان پيو ڏيان، ارڙهن سال مڪمل ٿيا آهن هن سنسار ۾ (جيڪو ٽين دنيا جو هڪ مظلوم خطو آهي) هلي هلي اهڙو ته ساڻو ٿي پيو آهيان، جو ها سوچان ٿو ته ڇا جي منزل ڇاجو مستقبل، پر يار پوءِ ميڪسم گورکي هتي آٿت ڏئي همٿائي ٿو ته،
”جيڪڏهن مون پنهنجي زندگيءَ ۾ ڪڏهن به ۽ ڪجهه نه ڪيو ته مان تباهه ٿي ويندس.“ ان ڳالهه کي ياد ڪري گورکيءَ جهڙي شخصيت جي قول جي پيروي ڪرڻ لاءِ شرير ۽ شعور ۾ تحرڪ آڻڻ جو آرنڀ ڪري چڪو آهيان. ڏس ته گورکيءَ جي پوئلڳي ڪٿي ٿي دنگ ڪري !
يوسف جي باري ۾ تو لکيو آهي، هو سو مون کي قبول آهي ۽ اهڙو اطلاع مون يوسف ڏانهن ڏياري موڪليو آهي تون ڀاءُ وانگر آهين جيڪڏهن تنهنجي ڳالهه مون نه رکي ۽ عمل نه ڪيم ته پوءِ ڪڏهن ڪندس.
ادبي سنگت جي گڏجاڻي ڪئي هئي، جنهن ۾ رشيد ڀٽي صاحب جي وفات تي تعزيتي اعلان به موڪلي ڇڏيو اٿم. البته ’ابتدائي سياسي تعليم‘ پڙهيو هئم. جنهن ڏاڍو متاثر ڪيم. خاص ڪري انهيءَ لاءِ ته هڪڙو پيءُ ننڍڙي ڌيءُ کي ههڙا سهڻا خيال ٻڌائي ۽ کيس ننڍڙيءَ عمر ۾ شعوري دنيا ۾ آڻي، مون کي اهو انداز ڏاڍو وڻيو جنهن لاءِ نهروءَ کي سلام.
ڳالهه ٿوڪ ۽ صاف چئجي ڇاڪاڻ ته اسين ڪنهن سچي ۽ حقيقت تي بيٺل ڳالهه کي ٽوڙي موڙي پيش ڪنداسون، ته اندر ۾ ته هونئن ئي قصوروار ثابت ٿيون ٿا ڇو نه اهو پول به پڌرو ڪجي ته جا ڳالهه مون ڪئي آهي سا منهنجي هينئڙي ۾ پئي هُري، سو اهڙي ريت منهنجي سنگت جيڪا آهي، تمام سٺي آهي پر دوستن جي شعوري ارتقا کڻي چئجي اڃا ڪانه ڪئي آهي. ننڍڙيون ڳالهيون کنيون ويهو رهن، جنهن مان نڪي ملي کڙ نه ملي تيل!
اياز ۽ مجيب خطن جي هڪڙي معمولي غلطي سببان ڄاڙئين پئجي ويا، ڀلا فائدو؟ وري ساڳيا خوش کير کنڊ. مان ڪوشش ڪندو آهيان ته کين ڳالهين ۾ محسوس ڪرايان، پر مجبور آهيان. پوءِ مايوس ٿي ”جاڙا خان ڪُتي کان جلهجانءِ“ وارو سلوڪ ڪريو پيا هلون، جنهن جا هو ازخود قائل آهن ـ
هاڻي ڪجهه ٻاهريون ڳالهيون، مصر جي مشهور فرعون بادشاهه ”توتانا خمون“ جنهن جو مقبرو 1922ع ۾ اٺن سالن جي اڻٿڪ ڪوششن سان هڪ انگريز سياح ڳولي لڌو (سياح جو نالو ياد ڪونهي) اهو انگريز سياح جنهن اتان ڪيئي شيون اسمگل پڻ ڪيون هيون، هن سياح قديم نوواردات اهڙن هنڌن تي لڪائي ڇڏيون هيون، جو ڪنهن گهر جي ڀاتيءَ کي ان جي خبر نه هئي. آخرڪار ان سياح جي پڙپوٽي بٽلر جنهن کي اهو گهر جو حصو ورثي ۾ مليو، جنهن جي هڪ الماڙيءَ جي هيٺان تهه خاني ۾ اهي نوواردات پيل هيون ـ بٽلر کي هميشه اها لوڙ لڳل هئي ته ڏاڏي ايڏي ساري محنت ۽ جدوجهد ڪئي ۽ باوجود ان جي کيس ڪجهه به نه مليو ـ نه ائين وري ڪيئن ٿو ٿي سگهي ـ آخر هن پنهنجي گهر کي ڦلهورڻ شروع ڪيو گهڻيءَ ڳولا کان پوءِ کيس هڪ پيتي هٿ آئي، جنهن ۾ فرعون جي دؤر جا زيور ۽ نوواردات پيل مليا، هن هسٽاريڪل سوسائٽيءَ کي مطلع ڪيو ته کيس اهرا ٽپڙ مليا آهن جيڪي هو نيلام ڪرڻ لاءِ تيار آهي، پر هڪڙيءَ شرط تي ته هو انهن قديم شين جي هڪڙي نمائش ڪرائڻ چاهي ٿو. هاڻي اها نمائش مارچ جي آخر ۾ لنڊن شهر ۾ ٿيندي، جنهن مان هو جام ڪمائيندو. هوڏانهن مصري حڪومت انهن قديم شين تي پنهنجو حق تسليم ڪرائيندي همراهه کي ڌمڪي ڏني آهي ته هو اهي شيون شرافت سان مصري هسٽاريڪل سوسائٽي جي حوالي ڪري ٻي صورت ۾ ڪيس ڪورٽ ۾ هوندو.
اٽليءَ جي مشهور فلمساز ۽ هدايتڪار ”پرتلوچي“ هڪ فلم ٺاهي آهي ۽ ان فلم جو نالو آهي"The Last Emparer“ يعني ”آخري شهنشاهه“. فلم ۾ انقلاب کان اڳ جو داستان بيان ڪيل آهي ۽ اها سموري فلم چين ۾ فلمايل آهي ـ ياد رهي ته چين هن کان اڳ ڪنهن به مغربي فلمساز ڪمپنيءَ کي پاڻ وٽ فلمون فلمائڻ نه ڏنيون آهن ۽ هيءَ واحد فلم آهي جا هتي فلمائي وئي آهي، فلم جو هيرو هڪ آمريڪي آهي جنهن جي شڪل صورت ان شهنشاهه جي ڪردار لاءِ سؤ سيڪڙو صحيح بيٺي آهي. شهنشاهه جي فرمانبردار نوڪر جو ڪردار چين جي هاڻوڪي وزير رزاعت ڪيو آهي، اها فلم، آميريڪا، يورپ جي تقريبن سڀني ملڪن، جپان ۽ آسٽريليا ۽ خود چين ۾ هلي ڪري ايترو ته ڪمايو اٿائين، جو هالي ووڊ جي فلم انڊسٽريءَ کي ڪاپاري ڌڪ لڳو آهي. هن فلم کي 89 ايوارڊ لاءِ نامينيٽ پڻ ڪيو ويو آهي
ادبي سنگت جي چونڊن ۾ ضرور اچجانءِ .
مصطفيٰ ۽ مرتضي ٰ کي پيار ڀريا سلام.
تنهنجو فقط
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي ٺٽو
27 اپريل 1989ع

ڀاءُ سارنگ!
مونکي هاڻي خبر پئي آهي ته مشاهدو به ڪا شئي آهي. هيل تائين ته اسان/مون مطالعو پي ڪيو آهي، پر مشاهدو نه هئڻ برابر ڪيو اٿئون. پنهنجي فالتو وقت ۾ مان سامونڊي ڪناري جي ڳوٺن جو مشاهدو ڪرڻ ويندو آهيان. ان ۾ مون سان گڏ هڪ دوست ضرور هوندو آهي. سماج جو وڏو مشاهد (Observer) ته مان آهيان ڪونه، پر منهنجو سماجيات / عمرانيات مضمون هجڻ ڪري اِها اڀري سڀري ڪوشش ڪندو آهيان، مشاهدي ماڻڻ جي. توکي شايد کاري جي زندگي جو مشاهدو نه هجي، پر اها زندگي به عجيب زندگي اٿئي. جمعي جي ڏينهن ماڻهو وهنجي سهنجي نماز تي ويندا آهن. اهو مشاهدو اسان ڪري چڪا آهيون، پر هنن ماڻهن جي زندگيءَ ۾ ڏينهن / تاريخن جي ڪابه حيثيت ڪونهي. جمعي جي ڏينهن ڪو ڪپڙو يا ڪنهن پارٽيءَ جو جهنڊو مسيت جي مٿان ڦڙڪائي ڇڏيندا آهن ته جيئن سڀني ڳوٺاڻن کي خبر پوي ته اڄ جمعو آهي ۽ نماز پڙهڻي اٿئون. اسان جي سماج ۾ اڃان اهڙا طبقا ۽ گروهه موجود آهن، جن جي زندگي اڳتي وڌيل زندگيءَ (Advance social life) کان ڪٽيل رهي آهي. مزي جي ڳالهه وري اها ته اهي ماڻهو مڇيءَ ۽ جهينگن جو شڪار ڪن، جنهن جي ايتري ته مارڪيٽ آهي جو هو پنهنجي نسلن جي لاءِ الائي ڇا ڇا ڪري سگهن ٿا. هنن ماڻهن جو چوويهه ڪلاڪ واسطو واپارين سان هجي ٿو، جيڪي ملڪي به هوندا آهن ۽ غير ملڪي به، پر تنهن هوندي به انهن ۾ سماجي تبديلي ڪونهي آئي ۽ نه وري هو احساس ڪمتريءَ ۾ آهن. هنن ماڻهن ۾ جيتري قدر سماجي پٺتائپ (Social Backwardness) آهي، پر انهن ۾ تجسس به انتها تي آهي. جي هڪڙو شخص مزدا پڪ-اپ وٺندو ته ٻيو وري ان جي تقليد ته ڪندو، پر ان کان وڌيڪ سٺي ۽ مهانگي گاڏي / شيءِ وٺندو، توکي هن علائقي ۾ ڪابه ڇهه مهينا پراڻي گاڏي نظر نه ايندي.
اها ته هئي سنڌ جي هڪ ننڍڙي شهر ۽ ان جي آسپاس جي زندگي جي ڪٿا. تنهنجو خط ڪجهه ليٽ سان مليو، ان جو ڪارڻ پوسٽ جو ناڪس نظام چئي سگهون ٿا. مون کي خوشي آهي ته تون پنهنجي سياسي زندگي جي ٻيهر شروعات پيو ڪرين، تمام سٺا ۽ نيڪ خيال آهن، پر ان سان گڏوگڏ اسان کي ايترو ذهن ۾ ضرور رکڻ گهرجي ته اسان دنيا جي انتهائي شاهوڪار تهذيب ۽ قديم ڪلچرل جا مالڪ آهيون. اسان کي پنهنجي چؤڏس نهار ڪرڻ گهرجي ته اسان وٽ پيڙهيل طبقو ڪهڙو آهي ۽ بورجوا ۽ بڇڙا طبقا ڪهڙا آهن. اسان سنڌي ترقي پسند پولينڊ جي وليخ والسا جي ساليڊرٽي تنظيم کان ڏکڻ آفريڪا جي نيلسن مانڊيلا تائين، ليانس جي ڪودين جي جدوجهد کان چارٽرڊ تحريڪن تائين بحث ڪريون ٿا ۽ اتان جي مزدورن ۽ پورهيتن لاءِ عقيدت ۽ احترام رکون ٿا، پر افسوس جو اسان ڪيٽي بندر جي مهاڻي، سلام ڪوٽ جي ٿري، ڪاڇي جي ڏکايل بکايل، ڪاڇي جي باري ۾ ڳالهايون ٿا، واڪا ڪريون ٿا، پر انهن کي ويجهي هوندي به ڪونه ٿا ڏسي سگهون. سندس معروضيت جو مشاهدو نٿا ڪري سگهون. پر اسان ته پاڻ کي ترقي پسند ٿا سڏايون ۽ واقعي به اسين ترقي پسند آهيون. البت پنهنجي پاڙي ۾، شهر ۾ ۽ ڪراچي حيدرآباد ۾!
نهايت گهٽ مطالعو ڪندو آهيان، ان جا ڪجهه ٻيا سبب آهن. مون خيال ڪيو آهي ته جيڪو ماڻهو مون کان وڌيڪ سٺو ليکڪ ۽ ڪارڪن بڻجي سگهي ٿو ته اهو ممڪن آهي بڻجي ويندو. منهنجو هڪ مطالعو گهٽ آهي، ٻيو وري مشاهدو ان ڪري لکڻ جو ڪم رولي ۾ آهي، باقي رهيو مطالعو سو منهنجو انتهائي بهترين مشغلو آهي. ان کي مان ڇڏي نٿو سگهان ۽ پاڻ مرتو لوچان ويٺو لوهه ۾.
منهنجي سروس پرمنٽ ڪونهي. مل 30 اپريل کان بند پئي ٿئي ۽ پوءِ وري مڪليءَ کي وسائبو، (Off Season) ۾ وقت سٺو گذرندو، جو بي اي ۾ داخلا اٿم ۽ ٿورو آزاديءَ سان رهڻو پوندو. ڪجهه ڏينهن اڳ ۾ رضا جو نياپو آيو هو ته سندس نوجوان مامو گذاري ويو آهي. ان جي تعزيت تي اچڻو اٿم ۽ تنهنجو پرچاءُ ڪندس، ڇاڪاڻ ته پاڻ ڪٽيل رهيا آهيون، ڄڻڪ وڙهيل رهيا آهيون.
حيرت جي ڳالهه آهي ته شرپسندن نوابشاهه جهڙي سٻاجهي شهر کي به ڪين بخشيو، جو اتي جهيڙا ۽ خون ريزيون پيا ڪن. آخر به اهي چاهين ڇا ٿا؟! ڇا هو اسان سنڌين جي خاموشي ۽ اهنسا جو غلط مطلب وٺي رهيا آهن؟
هم خاموش بيٺي هين ڪه برهم نه هو عالم ڪا نظام
وه سمجھتي هين ڪه انهين قوتِ فرياد نهين.
مرتضيٰ جا حال احوال ڏي، ڪٿي منزل ڪئي اٿس، سمجهان ٿو ته انٽر ۾ پهتو هوندو. مٿئين مهيني ۾ سندن امتحان آهن. راجا ۽ حامد وارا ڪيئن آهن، سندن والد بزرگوار جو سايو ته مٿان کڄي ويو اٿن، پر هاڻي اهو توهان جو ۽ سندن چاچي جو فرض ٿئي ٿو ته توهان هنن جي نگهداشت ڪريو.
تنهنجو
سليم
===============================================================

ال آصف شوگر ملز ڳاڙهو
5 نومبر 1989ع
ادا سارنگ:
انتهائي افسوس اٿم جو تنهنجو خط مون کي دير سان مليو، ڇاڪاڻ ته لائبرريءَ جي مسلسل نه کلڻ ڪري ۽ منهنجي غير موجود هجڻ ڪري 22 آڪٽوبر وارو تنهنجو خط مون کي دير سان مليو. اميد اٿم ته مٿئين سبب جي ڪري مطمئن ٿي ويو هوندين.
ياد هوندئي ڪن ڏينهن ۾ توسان گهرُو ۽ معاشي مسئلا هوندا هئا ۽ تو هڪ ڏينهن ائين به چيو هيو ته مان هڪ ڏينهن خودڪشي ڪندس. اهي ۽ بلڪل اهڙا ممڪن آهي ٿوري منجهن تبديلي هجي، اهي مسئلا اڄڪلهه منهنجي زندگيءَ سان واڳيل آهن ۽ ڪافي دفعا سٺا موقعا مليا اٿم خودڪشي ڪرڻ جا، پر پوءِ اهو چئي ان خود ساخته فرار زندگيءَ تان هٿ کڻندو آهيان ته ڇا اسان جهڙا سنجيده ۽ ڪامريڊ ماڻهو جيڪڏهن خودڪشي ڪندا ته انقلاب ڪير آڻيندو؟ قطع نظر ان کان جيڪڏهن ڏٺو وڃي ته ڇا اسان جي زندھ رهڻ جو ڪامريڊ/سماجي ادارن Legend Elements اهڙو جواز ڇڏيو آهي جو اسان جيئون! هرگز نه! ها اسان کي اهو سيکاريو ويو آهي ته مهاجر، پنجابي دشمن ڪونهن، پر اسان جو مها دشمن جي.ايم. سيد آهي ۽ هوڏانهن اهو ٿو سمجهايو وڃي ته سڀ ڪميونسٽ ۽ ترقي پسند (بشمول اديب) غدار اعظم آهن ۽ اسان جا ٽپڙ ڦٻائڻ ٿا چاهين! جتي اهڙي قسم جي سياست هوندي، جتي اهڙي قسم جو لٽريچر عوامي حلقن تائين پهچندو اُتي لازمي تضاد Clash پيدا ٿيندو، ڇاڪاڻ ته سڀ ماڻهو ته هڪڙي نقطه نظر جا ناهن! جن کي مطمئن ڪرڻو پوندو! اهڙا افعال ڏسي مان سوچيندو آهيان ته ڇا لکجي ۽ ڇا پڙهجي؟ انگريزيءَ جي ڪمزور هئڻ ڪري انگريزي ادب کان پري آهيون، جيڪو ڪجهه ترجمو ٿئي ٿو، سو سڀ پرولتاريه کاتي جو هجي ٿو! منهنجو مطلب اهو هرگز ڪونهي ته مان ويٺو بورجوا فلسفي جي حمايت ڪريان، پر جيڪڏهن ٿورو فراخدليءَ سان ڏسنداسون ته اسان کي نظر ايندو ته اوائلي ادب ۾ ڪنهن به قسم جو طبقاتي فيڪٽر ڪونهي! پوءِ ان کي سامهون رکي اسان جن عظيم دانشورن ۽ فلسفن عظيم کان عظيم تر نظريا جوڙيا ۽ اهي سماجيات جي عنصرن سان تحليل ڪري سماج ۾ لاڳو ڪيا! پر اها ته هئي انهن دانشورن جي فطرت/عادت، پر اسان کي به اهڙو ادب/نظريا پڙهڻا پوندا ۽ کين پرکڻو پوندو. لطيف سائينءَ سان گڏ شيڪسپئير به پڙهڻو آهي ته ڪبيرداس کي به، سچل سان گڏ گوئٽي/شيلي/ڪيٽس/بائرن کي به پڙهڻو آهي ته گرونانڪ/گنج شڪر/بلي شاهه ۽ وارث کي به پڙهڻو آهي. پوءِ اسان سمجهي سگهنداسون ته واقعي انهن عظيم دانشورن ڪيڏي محنت ڪئي. باقي اڄوڪن اديبن جا حال اهي آهن جو ڪو ٿو لکي ”سڀ ڪوڙ“ جي غير مهذب نالي سان ته ڪو ٿو لکي ”جي مٺو نه ڀائين“ جي نالي سان، حيرت آهي انهن ”عظيم“ ليکڪن تي جيڪي ايڪيهين صدي جي عظيم نسل کي ويٺا چوتيو بنائين ڇا سنڌي ادب جو معيار اهو وڃي رهيو آهي؟؟
ادا اهي سڀ ڳالهيون تون پڻ سمجهين ٿو بس ساڳيا لاٽون ۽ ساڳيا چگهه.
ادا مصطفيٰ جا ڪهڙا حال آهن ۽ ڀائو مرتضيٰ ڪهڙي منزل کي پهتو، زرلٽ ۾ ڇا پراگريس بيٺس؟ مان گهڻو ڪري تو وٽ آيس ته هن مهيني جي چوڏهين تاريخ ايندس! ٻيو هتي سڀ خير آهي، مجيب مڪمل طبقاتي ٿي ويو آهي ۽ منهنجو فيڪٽري ۾ هجڻ ڪري گهٽ ملڻ ٿيندو اٿس، اياز ويجهڙائيءَ ۾ آيو هو ۽ حال احوال ڏنائين ته ڪاليج ۾ پڙهائي وڏي ڌام ڌوم سان شروع ٿي وئي اٿس. منهنجو حال اهو ساڳيو اٿئي ۽ مون ۾ ڪا به چئينج ڪا نه آئي آهي، ساڳيو ڪلين شيوَ ڳالهه ڳالهه ۾ گار جو ناقابل اشاعت استعمال، اها آهي اٿم انفراديت!
آڪاش جو هيءُ ٽڪرو ٻُڌ:
اڙي دل اڙي دل
ايڏي به نه ٿي پاڳل
ڏسين ڇو نه ٿي؟
لوڪ سارو اٿئي
وک وک تي وڍيل
ڪو آ قريبن ڪٺو
ڪو آ ڪاتيءَ ڪٺل
رڳو ناهي تنهنجي
وفائن جفائن
جي ماتم ڪدن ۾
هيءُ محشر متل
اڙي دل اڙي دل....
تنهنجو
سليم
===============================================================

*
مڪلي ٺٽو سنڌ
8 جنوري 1989ع
ڀاءُ سارنگ!
هميشه ڏکن سکن سان مهاڏو اٽڪائي پنهنجي مڙس ماڻهو ۽ خوددار هجڻ جو ثبوت ڏيندا. ان ۾ مان سمجهان ٿو ته اسان تنهنجو ڪو ساٿ نه ڏئي سگهون، پر دانشمندي ان ۾ آهي ته تون ڪنهن تي به نه ڀاڙ، پنهنجي معروضي ۽ موروثي مسئلن کي منهن ڏيڻ لاءِ جدوجهد ۾ جُنبي وڃ- مڃان ٿو ته هن خط پڙهڻ سان تنهنجا جذبا مجروح ٿيندا، ڇاڪاڻ ته هئڻ ايئن گهربو هو ته مان توکي ڪوڙي اکوٽي آٿت ڏيان، پر منهنجي ڳالهه ٻڌي ڇڏ، هن دؤر ۾ سنگت جو مفهوم اهو ناهي جيڪو اصل ۾ هجڻ گهرجي. مڃان ٿو ته مان به پنهنجي سنگت جو اهو فرض نه نڀائي سگهيو آهيان، جيڪو مون کي نڀائڻ گهرجي.
ڪنڊا بنجي چُڀن ٿا
هي گلن جهڙا ماڻهو.
بظاهر ته ماڻهو چاپلوسيءَ ۾ محو رهي ٿو. پر ان جي اونهائي جي خبر پوءِ پئجي ٿي. تو خط اهڙو لکيو آهي جو مون کي پنهنجي گهر جون ڳالهيون ياد اچي ويون ۽ روئي ويٺس.
3 جنوري تي گهران موٽندي تنهنجو خط مليم. هيڪر پڙهيم، ٻيهر پڙهيم ۽ آخري دفعي اعتبار آيو ته واقعي هي خط تنهنجو ۽ صرف تنهنجو آهي. جنهن پيڙا جو تو ذڪر ڪيو آهي، تنهن پيڙا مان پڄري نڪتو آهيان ۽ اڃان به پڄران پيو.
هيءَ تقريباً ويهه سال پراڻي ڳالهه آهي ته منهنجي پيءُ قمبر واري جاءِ وڪڻي امان ۽ منهنجن چئن وڏن ڀائرن کي وٺي بر مُنهن ڏئي دبئي مان نڪتو، مون کي ياد ته ناهي البته بابو ۽ امان ڳالهه ڪندا آهن ته هو دبئيءَ جهڙي باوقار شهر ۾ تڏي تي سمهندا هئا ۽ منهنجن ڀائرن کان بابو مزوري ڪرائيندو هيو، ڇاڪاڻ ته، سندن سڄي ميڙي چونڊي خرچ ۾ ختم ٿي چڪي هئي. اهڙيءَ طرح ان وقت يعني 10 اپريل 1969ع تي منهنجو ڄمڻ ٿيو. پوءِ جو وقت مون کي چٽي طرح ياد آهي. شايد مون توکي اهو قصو اڳ ۾ ڪٿي ٻڌايو آهي، مان ڀانيان ٿو ته جنهن ڏينهن پير پٺي تي جيئي سنڌ محاذ پاران ”ٺوڙي سيمينار“ شهيد مالڪ خشڪ جي مزار تي ملهايو ويو هيو ۽ اتان واپسي ۾ تنهنجي گهر ۾ ترسيا هياسين ۽ شايد توهان جي ڪٽنب جا ڀاتي ڳوٺ ويل هئا.
بهرحال مون دبئي، عراق، ايران، افغانستان ۽ ڪجهه حصا ترڪيءَ جا اکين سان ڏٺا ۽ محسوس ڪيا. مون کي اتان جي معروضي حالتن جي ته خبر ناهي، البته بابي واتان ۽ امان واتان پتو پوندو هوم ته هيءَ فلاڻي ملڪ جو فلاڻو شهر آهي. گهڻو ڌن ۽ دولت کڻي جڏهن ڳوٺ آياسين ته مائتن يعني پڦين پڦاٽن چاچن ۽ ٻين عزيزن مائٽن اهڙو ته اسان جو حال ڪيو جو منهنجو قلم قاصر آهي، اهو لکڻ کان. اميد ته سمجهڻ جي ڪوشش ڪندي.
ڀاءُ! جبران خليل جو هڪ هنڌ قول هيو. جنهن سان کلي گذاريو اٿئي تنهن کي وساري سگهين ٿو، پر جنهن سان روئي گذاريو اٿئي، تنهن کي نٿو وساري سگهين. پوءِ مائٽن ايتري قدر نقصان پهچايو جو منهنجي مرحومه وڏي ڀيڻ سڪينه جيڪا ان وقت تقريباً اٺن سالن جي مس هئي تنهن کي يرغمال بنائي پاڻ وٽ رکيائون ۽ مطالبو ڪيائون ته 3000 هزار رپيا ڏيو ته پوءِ اوهان کي ڇوڪري ڏيون. بهرحال بابو ان ڳالهه کي به برداشت ڪري ويو ۽ معاوضو ڪڍي ڏنائين، بهرحال ڳوٺ وارن اهڙا ڪلور ڪيا جيڪي لکڻ لاءِ نه، پر ٻڌائڻ لاءِ ڪافي آهن، پوءِ اسان ٻه سال راتين جا ويلا ڪٽيندا رهيا سون پوءِ بابي منهنجي وڏي ڀاءُ ادا نياز کي گيرج ۾ بيهاريو ۽ ادا امداد کي ناناڻي موڪليو ته اتي وڃي پڙهي، ڇاڪاڻ ته منهنجا ناناڻا پڙهيل لکيل ۽ شاهوڪار پئي رهيا آهن. بابي پنهنجي زندگي جي گاڏيءَ کي گيئر مان ڪڍڻ لاءِ محنت مزدوري ڪئي ۽ وري هڪ دفعو ٻيهر قمبر شهر ۾ آيو ۽ اُتي هڪ بورنگ جي ڪاريگر وٽ هيلپر جي حيثيت سان ۽ تمام گهٽ اجوري تي ڪم ڪرڻ لڳو. انهن ڏينهن ۾ بقول امان جي ته اسان صبح جي ماني کائي وري رات جو کائيندا هئاسون. هڪ پاسي امان رِليون ۽ ڪپڙا سبندي هئي، ٻئي پاسي منهنجو وڏو ڀاءُ ادا نياز گيرج مان ٻه ٽي پئسا آڻيندو هو ۽ اهڙي طرح غريباڻو گاڏو زندگيءَ جي پيچري تي روان دوان هو.
بابي پوءِ اها جڳهه ڇڏائي جيڪا وڪڻي ويو هيو ۽ هڪ نلڪن جو دُڪان کوليو. جنهن تي تقريباً نَوَ نوڪر ڪم ڪندا هئا. پر مونکي ياد آهي بابو رات جو اچي اسان جي ماءُ ۽ اسان کي سمجهائيندو هيو ته بابا لاڏ ۽ مغروري ڪندا ته اهي سڀئي ٽپڙ ٻيهر برباد ٿي ويندوَ.
اهڙيءَ طرح اُتي به مائٽن ڪين بخشيو ۽ آخر اسان 4 مارچ 1974ع تي مڪليءَ ۾ آياسون ۽ زندگيءَ کي فعال بنائڻ جي جدوجهد ڪري رهيا آهيون.
مان پنهنجو قصو ٻڌائي توتي اهو واضح هرگز نٿو ڪرڻ چاهيان ته مان به عظيم ۽ اهميت وارو آهيان. پر مان ڪيتري عرصي کان ڪنهن هڪ اهڙي هستيءَ جو انتظار ڪري رهيو هئس جيڪا ان عمل Process مان گذري هجي.
ڳالهيون پيٽ ورن ۾ وڌي وڻ ٿيون،
مون سي نه ڪيون، گوشي پرين نه گڏيا.
(لطيف)
۽ منهنجي نظر ۾ اها شخصيت تون فقط تون آهين. سارنگ!! اڌ مٿي ۾ سور هئڻ سبب مان توکان ۽ تنهنجن ڏکن کان معذرت ٿو ڪريان ته ڪاش مان تنهنجي ڪنهن ڪم اچي سگهان، هاءِ! شايد مان تنهنجي دل جي ٽئين خاني جو ذرو هجان ها. ٻيو نه ته مان توکي سٺي ۽ وقتائتي آٿت ڏئي سگهان. ها!! ڪاش! مان ڏکين گهڙين کي وڌيڪ اهميت ڏيندو آهيان، پر خوشين کي گهٽ ڇاڪاڻ ته خوشيون بيوفا ٿين ٿيون ۽ ڏک هميشه لاءِ ساٿي ٿين ٿا.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================
*

مڪلي ٺٽو
18 سيپٽمبر 1989ع
ڀاءُ سارنگ!
اهي ڏينهن ياد ٿا اچن جڏهن پاڻ سنڌي ادب کان عالمي ادب جي ماڻن ۽ ماپن تي تفصيلي بحث ڪندا هئاسين ۽ هلندي هلندي بسڪوٽ کائيندي اها به خبر ڪانه پوندي هئي ته اسين ڪيڏانهن وڃڻا هئاسين ۽ ڪيڏانهن پيا وڃون! اهي روڊ ۽ پيچرا ته مڪليءَ ۾ موجود آهن، پر تون ناهين ۽ تنهنجا رندَ شايد اڃان ڀي چٽيل آهن، جيڪي منهنجون ۽ فقط منهنجون اکيون محسوس ڪري سگهن ٿيون!
ارتقا هر شيءِ جي ٿئي ٿي، اهڙي طرح جذبا ڀي ارتقائي عمل مان گذرن ٿا. اهو به هڪ دؤر هو، جو اسان ائين گهمندا هئاسين، پر هاڻي ايئن ڇو ڪونهي؟ ڇا مون سان اياز ۽ مجيب يا ڪو ٻيو اهڙيون ڪچهريون نٿو ڪري سگهي؟ بلڪل ڪري سگهن ٿا، پر انهن جو وقت ۽ ٽائيم وچ ۾ حائل ٿئي ٿو. اڳ ۾ اسان وقت جي پابنديءَ جو لحاظ ڪونه ڪندا هئاسين، پر هاڻي انهيءَ عمل لاءِ ٽائيم ۽ ٻيون سماجي ضرورتون حائل آهن. حسرتن ۽ جذبن جو بالغ ٿيڻ، گهڻوڪري هن عمر ۾ نوجوان عشق جي خوابن ۽ سپنن جو سنسار جوڙڻ ۾ محو هوندا آهن، پر اها ڳالهه سڀني لاءِ هڪجهڙي ڀي نٿي ٿي سگهي. ڇاڪاڻ ته وڏي ۾ وڏي دنياوي بيماري يعني معاشي حالتون ان تي اثر انداز ٿي اهڙن حساس ۽ ڪومل جذبن کي ميساري مسخ ڪري ڇڏينديون آهن. توکي خبر هوندي ته مون سان گڏ بي اي ۾ ست ڇوڪريون پڙهنديون آهن، انهن مان مونکي ٻه وڻنديون آهن، اهو ان حوالي سان ته انهن مان آڏي پڇا ڪرڻ جو مادو موجود آهي، مان به بڪواس ڪرڻ جو پراڻو عادي آهيان. ٻيا دوست سوٽ شرٽ پائي پنهنجو طبقاتي دٻدٻو ڏيکاريندا آهن ۽ ڇوڪرين جو جيءُ چورائيندا آهن، اها ڳالهه مون طبقاتي نقطه نگاهه ته سوچي آهي، پر ان جو تعليمي نقطه نگاهه پڻ آهي، چار ڇوڪريون ته گزيٽيڊ آفيسرن جون نياڻيون آهن، باقي ٽي اسان وانگر. طبقاتي، اثر آفيسر لڏي وارين تي ڏاڍو ٿو ٿئي باقي تعليمي اثر اسان جهڙين تي. تعليمي ماحول توکي خبر آهي ته ڪيڏو نه ڪريل آهي، ان کانسواءِ تعليمي ڪورس، مون هيل تائين اهو پئي سوچيو ته سماج ۾ جيڪي اوڻايون ۽ بُڇڙايون موجود آهن، انهن تي فقط مرد ئي criticize ڪري سگهي ٿو، پر اها خبر مون کي تڏهن پئي جڏهن ڇوڪريءَ سائين کان سوال پڇيو ته ”سائين اسان کي هروڀرو مردن (شاگردن) کان نيچ ڇو ٿو سمجهيو وڃي ڇا اسين ملڪي سياست ۽ ملڪي ائڊمنسٽريشن نٿيون سنڀالي سگهون؟“ سائين کيس مطابقت وارو جواب ڏنو. مان ايڏو ته خوش ٿيس جو سوچيم ته هاڻي مونکي جوڙ واري ڪامريڊياڻي ملي وئي آهي ۽ ”خواب بني گي جب مل بيٺينگي ديواني دو،“ حسرتن کي ڪچلڻ ڀي وڏو گناهه آهي، پر منهنجون ۽ شايد تنهنجون حسرتون ڀري ڀري ٽڪرا ٿي ائين ته ڀسم ٿي ويون آهن، جو عام ڳالهين ڏانهن رجحان ئي ڪونهي!
مڪليءَ ۾ اهو سُر ناهي رهيو جيڪو تون تصور ڪندو هوندين، هتي هر ڪو پنهنجن ناڪام تجربن کي ٻين لاءِ اصول ۽ ضابطه اخلاق بنايو گهمندو وتي ۽ اسان نصيحتن ڪرڻ وارن کي نصيحتون ڪيون ٿيون وڃن! اهو به سٺو جو ڪنهن جي نظر ۾ ايترا ويل ۽ ڪريل هوندي به ”ڪجهه“ ته آهيون، جو نصيحتون ڪندا وتن ۽ سيل ساڙيندا وتن!
منهنجي مل 22 سيپٽمبر کان هلندي، ان ڪري مان مل تي ڊيوٽي ڪندس، جيڪڏهن مون وٽ هليوايندين ته مان غنيمت سمجهندس، خاص پنڌ ڀي ڪونهي گهاري مان ڳاڙهي جي بس ۾ چڙهندين ۽ کيس چوندين ته توکي آصف آباد جي موڙ وٽ لاهي ڇڏيندو. جيڪڏهن نه ته پوءِ ڊسمبر ۾ مان ايندس.
غلام مرتضيٰ جا حال احوال ڏي ڪٿي پهتو آهي ۽ ڇا پيو ڪري، ڀائو غلام مصطفيٰ ڪٿي آهي؟ ۽ تنهنجي ادبي سرگرمي (مطالعو وغيره) ڪيستائين پهتو آهي. عابد وارا ڪيئن آهن، سندن پڙهائيءَ جو ماحول ڪيئن آهي ۽ اديءَ جي نوڪريءَ جو ڇا ٿيو ملي يا نه؟ اهي ساڳيا مسئلا هر سنڌي ڪٽنب سان لاڳاپيل آهن البت سندن نوعيت جو ڦير آهي.
هي دنيا جيئن ڀي آهي
آخر جاءِ جيئڻ جي آهي.
(شيام)
تنهنجو فقط
سليم تنيو
===============================================================
*
مڪليءَ
6 اپريل 1989ع
ڀاءُ سارنگ!
تنهنجو خط مليم پڙهي ڪي گهڙيون ڪي پل مان تنهنجي باري ۾ سوچيندو رهيس ته ڇا تون اهڙيون ڳالهيون/ ڪم ڪري سگهين ٿو، پوءِ جڏهن منهنجي اڳيان ماضيءَ جي اسڪرين آئي ته مان سمجهي ويس ته نه هر ماڻهو برو ٿيڻ نه چاهيندو آهي، پر اسان جو سماج کيس فيشن طور برو ڀلو ٺاهيندو آهي. تون، اسان ٿورا ٿورا سنجيده ۽ برجسته انسان آهيون ۽ جيڪڏهن اسان اهڙين شين جو مشاهدو ڪندي خود انهن ڪِرمن ۾ محلول ٿي وڃون ۽ پنهنجون Observations اڻپوريون ڇڏي سماج ۾ هڪٻئي لوفر/موالي/فحاش/ ۽ داداگير جو وجود آڻيون ته مان سمجهان ٿو ته ايئن ڪرڻ تمام سنگين جرم جي مترادف آهي. هڪ سٺا خيال رکندڙ جي ڀيٽ ۾ انتهائي پوئتي پيل انسان ئي اهڙا ڪم ڪري ۽ اهو کيس سونهَن!
سوشيالاجيءَ جو شاگرد هئڻ ڪري اڄڪلهه مان پاڻ انهن ڳالهين ڏانهن راغب آهيان، مثال ماڻهو سگريٽ ڇو ٿا پيئن ۽ ان مان کين ڇا لاڀ حاصل ٿئي ٿو؟ مون سگريٽ پي ڏٺو، پر منهنجي مشاهدي جي اک ڏٺو ته سگريٽ پيئڻ يا اهڙو ٻيو نشو ڪرڻ ٽرڙپائي جي، ٻيو ڪجهه ڀي ناهي. ٻين لفظن ۾ اها فضول خرچي آهي. ڪي ماڻهو چوندا آهن ته شراب پيئڻ سان ماڻهو غم ڀلائي ويهي ٿو ۽ عارضي سڪون جي لاءِ اهو قدم کڻي ٿو. پر ائين ناهي سماج ۾ شراب نالي شيءَ جو وجود آهي ۽ ان جي وجود کي ايترو ته ڊرامائي ۽ رومانوي انداز سان پيش ڪيو ويو آهي جو غريب توڙي امير ان جي پبلسٽيءَ کان غير معمولي حد تائين متاثر آهن ۽ پوءِ اها ٻي ڳالهه آهي جو غريبن کي چُڪي جو چَسڪو ڪرڻ ڀي اڻانگو لڳندو آهي. اهي اهڙا ٻيا مسئلا اسان وٽ اهڙي ڪجهه انداز ۾ پيش ڪيا ويا آهن، جو ماڻهو مجبور آهن ۽ انهن کي مُنهن ڏيڻ لاءِ اسان وٽ منظم احساس هجي ۽ انهن مسئلن کي مڙس ٿي جنبي وڃجي. سماج کي بدلائڻ اوکو ڪم آهي، پر ماڻهن جو ايڪو ۽ ٻڌي ان کي هميشه هميشه لاءِ بدلائي سگهڻ جي طاقت رکن ٿا.
تو پنهنجي خط ۾ هنگارين شاعر ’زولٽن زيڪ‘ جو حوالو ڏنو هيوڻ ان سان مان ته متفق آهيان، البت تو جنهن پيرائي ۾ حوالو پيش ڪيو آهي مان ان سان متفق ناهيان، ڇاڪاڻ ته تو پنهجي خط ۾ اڻسڌي طرح سماج کي Criticize ڪيو آهي ۽ ان سان گڏ پنهنجو پاڻ کي پڻ، اهو مقولو ان خط ۾ غلط لکجي ويو آهي. جيڪڏهن تون خودفريبي ۽ اجائي تعريف نٿو ٻڌين ۽ ذلت جي زندگيءَ کي موت تي ترجيح ٿو ڏين ته ان جو مطلب ته پوءِ تون اهي ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏي، جنهن کان هر سنجيده اک پوئجي وڃي. تنهنجن ڪاوڙيل ارمانن کي جاڳائي شايد مون توکي اڃان ڀي اُداس ڪيو آهي ته مان ڏوهي آهيان، پر دوست! ڪي تلخ حقيقتون هونديون آهن، جيڪي پنبڻ کي پنڊ ۽ پٿر کي ميڻ بنائي ڇڏينديون آهن. تنهنجو خط مونکي ايئن ئي لڳو. ان جي موٽ مان توکي اثرائتي نٿو ڏئي سگهان، پر مان هڪوار توکي عرض/وينتي ڪندس ته اهڙين ڳالهين کان في الحال پاسو ڪر، ڇاڪاڻ ته تو وٽ تنهنجن ڀائرن ڀينرن، ڀائٽين ڀائٽين جو ۽ تنهنجن عظيم تر عظيم والدين جو ڀرم آهي ۽ انهن جي Image کي جيڪڏهن تو ٽوڙيو ته اسان وٽ ڀي تنهنجو تصور ٽٽي ويندو ۽ پوءِ شايد اسان ڀي تنهنجي تقليد/پيروي ڪرڻ لڳون. ان مان ڇا هڙ حاصل، گڏهه ڀي گذارين پيا، جانور ڀي هلن پيا، پر اسان ته سڌريل جانور آهيون، ڪم وري ڪسا ڪندا وتون؟ مڃان ٿو ته ان ۾ تنهنجو منهنجو ڪوبه ڏوهه ناهي پر بقول ڪنهن جي:
سانپوڻ ڪو سپيرون ني پالا هي
ڪيون ڪه انسان ڪو انسان سي لڙاني ڪا موسم هي.
تنهنجن احساسن کي مان پنهنجو احساس سمجهندو آهيان، ان لاءِ جو مان ۽ تون فقط ٻه جسم آهيون، جي جدا آهيون. آئنده لاءِ اهڙن ڪِرتن کان پاسو، ايئن نه ٿئي جو آخر ۾ چوڻو پوي ته دير ٿي وئي!
دهر ڪي حالات ڪي باتين ڪرين
اس مسلسل رات ڪي باتين ڪرين
من و صلويٰ ڪا زمانه جا چڪا
بوک و آفات ڪي باتين ڪرين
آؤ پرکين دين ڪي اوهام ڪو
علم موجودات ڪي باتين ڪرين.
(ساحر)
سٺي موٽ جواب جو منتظر رهندس ته تو پاڻ ۾ ڪيتري تبديلي آندي آهي.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي ٺٽو- سنڌ،
21 مارچ 1989ع
ادا سارنگ!
مون کي هيئن چوڻ گوارا ناهي ته مان توکي سرنهن جي گلن سان تشبيهه ڏئي توکي هروڀرو خوش ٿيندو ڏسان، ٿي سگهي ٿو ته ان وقت تون نهايت ڪرڀ سما ۾ هجين. ان ڪري مان توکي ۽ تنهنجي وجدان کي اجايو ٺڳڻ / چوتيو بنائڻ نٿو چاهيان، هن کان اڳ مان برابر ائين لکندو هيس، پر ڀاسيم ٿو ته اسان کي ڪڏهن به خوشيون مستقل طور ناهن ملڻيون. جيڪڏهن هنن اکرن لکڻ ويلا تون انتهائي خوش مزاج ۾ هجين ته مان حقدار آهيان تنهنجين گارين جو ۽ گلائن شڪوائن جو. حيرت آهي ته ماڻهو شعوري توڙي لاشعوري طرح هميشه پاڻ کي ٻئي تي سبقت ڏيڻ چاهيندو آهي.
انهن واهيات ۽ غليظ سوچ رکندڙ ماڻهن منجهان هيءَ به هڪ آهي. ڪڏهن ڪڏهن اهڙو خيال ايندو اٿم ته تون، مان ۽ ٻيا اهڙا انيڪ ماڻهو جيڪي بنا مرضيءَ جي هتِ (ڌرتي) آيا آهن، آخر ڇا جي لاءِ؟ تون سوچيندين ته مان بي وفا ۽ خود غرض آهيان. ڇاڪاڻ ته مان پنهنجن واعدن سان هميشه کان بي وفائي ڪندو پي رهيو آهيان ۽ خود غرض ان ڪري جو مان جيڪا شيءِ پاڻ وٽ رکندو آهيان، سا ٻئي کي ڏيڻ ۾ الائي ڇو عار محسوس ٿيندو اٿم ۽ اهو ئي سبب آهي جو مان توکي، تنهنجي مڪليءَ جي قيام دوران اهي ڪتاب ۽ تخليقون نه پڙهائي/ڏيکاري سگهيس، جيڪي مون وٽ موجود هئا/هيون.
توسان ملڻ نه آيس، ۽ توهان جي مرحوم اَدي (ڀيڻوئي) جي تعزيت ڀي نه ڪرڻ اچي سگهيس. ان لاءِ مون وٽ معاشي بهانو/مجبوري آهي. پگهار جيئن مليم تيئن هوٽل جو خرچ ۽ ٻئي ضرورتون پوريون ڪري ٻيا پئسا گهر ڏنم، هاڻي ته مان هيڪاري ڏٺو آهيان ۽ جيڪي وڻيوَ سو مونکي سمجهو، پر هڪ ڳالهه ته مان پنهنجي دوزخ ۾ جلي سڙي پڄري رهيو آهيان، ۽ مان نٿو چاهيان ته ان منهنجي دوزخ ۾ ڪو ڀائيوار ٿئي، جيڪڏهن ڪو همدردي ڀي ڪرڻ چاهيندو ته آخر کيس منهنجن احساسن ۽ جذبن جا ٽانڊا تپش رسائيندا ۽ هو هليو ويندو. پوءِ مان هيڪلو رهجي ويندس.
درد اتنا هي ڪه هر رگ مين هي محشر برپا!
سڪون اتنا هي ڪه مرجاني ڪو جي چاهتا هي.
(فيض)
شايد مان تنهنجن زخمن تي لوڻ ٻُرڪيندو هجان؛ پر ڪڏهن ڪڏهن لوڻ ٻرڪڻ ڀي ڪنهن شيءِ کي تازه دم ڪندو آهي ۽ مان سمجهانٿو ته تون اهو شخص آهين، جنهن هر ڏک ۽ سک کي برابر جو پيار ڏنو آهي.
تنهنجو فقط
سليم تنيو
===============================================================

ال آصف شوگر ملز ڳاڙهو
15 فيبروري 1990ع
ڀاءُ سارنگ!
پنهنجن ڏکن ۽ سُکن سان سرُهو هُجين. تنهنجو اڳ ۾ جيڪو خط مليو، تنهن جو بروقت مان جواب نـ ڏئي سگهيس، جيڪا منهنجي بدقسمتي هئي ۽ هاڻي هيءُ خط لکان ٿو، جيڪو ان خط جي تسلسل کي ڳنڍيندو.
سمجهه ۾ نٿو اچي ته هڪٻئي کي ڇا لکي ڇا لکون، جيڪو مان توڏانهن لکان ٿو، سو ته تون ڀليءَ ڀت ڄاڻين ٿو ۽ جيڪو تون مون ڏانهن لکندي سو مان ڄاڻندو هوندس. هاڻي سوال آهي ته ڇا لکون خطن ۾؟ تون مون کي سمجهندو آهين ۽ مان توکي. پوءِ هي طويل سلسلا ڊرامن جيان جنهن جو منطق ته ويجهو هجي، ٿو پر ان کي هروڀرو ڊلي (Delay) ڪيو ويندو آهي.
بهرحال خبر پئي ته نوابشاهه کي به ذليلن ڪونه بخشيو ته توهان سڀني کي ڪرفيو جي پابندين ۾ گذارڻو پيو. ڪٿي به سڪون ڪونهي، جتي ڪئي وٺ پڪڙ مارا ماري جو گراف عروج تي آهي. ڪيڏانهن وڃون ڪائي واٽ ڪونه ٿي سُجهي. رضا ڏانهن خط تنهنجي معرفت لکيو هوم، جنهن ۾ بي اي جي داخلا جو چڪر هو. جيڪڏهن اهو خط رضا کي نه پهتو آهي ته تون هن چريي کي ٻڌائجان ته بي اي جي امتحاني فارمن جي آخري تاريخ 22 فيبروري آهي ۽ اچي پنهنجو فارم جمع ڪرائي وڃي. بي اي جي فيس تقريباً 250 رويپا آهي.
ٻيا حال اسان جا ۽ توهان ڪهڙا ٿي سگهن ٿا. مڙئي لوچيون ويٺا لوهه ۾!
سڀن کي سلام. رضا جي طبيعت ڪيئن آهي؟
تنهنجو سليم تنيو
===============================================================


مڪلي
17 اپريل 1990ع
ڀاءُ سارنگ
خوش هوندين.
سوچيو هيم ته ڪافي ڏينهن کان پوءِ خط لکندم، ان سوچ کي سامهون رکي انتظار ڪندو رهيس، پر پوءِ دل چيو ته ايتري پيڙا ڀي ضروري ناهي ۽ هينئر هيءُ خط لکي رهيو آهيان.
بي اي جا فارم ڀرجي ويا آهن، پر هيل تائين امتحانن جي ڪابه خبر ڪونهي. هر سال ڪونه ڪو امتحان ڏيڻ وارا، سو هن سال ڪجهه ڪوفت محسوس ڪري رهيا آهيون. تون احوال ڏي ڪيئن پيو وئڪيشن گذارين. مون وٽ ڀي ڪونه ٿو اچين، اهي ته ڏينهن آهن گهمڻ جا!
مرتضيٰ ۽ ڀاءُ مصطفيٰ ڪهڙن حالن ۾ آهن، مون پاران ڀاڪر ۽ منور ابڙو ڪيئن آهي، ان کي مون پاران عقيدت جو اظهار پيش ڪجان.
سماج جي خبر اٿئي سڀ ڪجهه سمجهندي ۽ ڄاڻندي ڀي هڪ ٻئي کي ٻڌائڻ اجايو آهي. سنگت سان معاهداتي روِش آهي، ڇاڪاڻ ته ايئن ڪرڻ لاءِ حالتن مجبور ڪيو آهي.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

روم نمبر 7
ال آصف شوگر ملز ڳارهو، ٺٽو
9 آڪٽوبر 1990ع
پيارا ڀاءُ سارنگ!
30 سيپٽمبر 1990ع کان شوگر (مس ختم ٿيڻ لاءِ معذرت) ملز چالو ٿي چڪي آهي، گڏوگڏ منهنجي پڙهائي پڻ شروع ٿي وئي آهي، انهن ٻنهي ڳالهين مون کي ذهني طور تي ڏاڍو مفلوج ڪري وڌو آهي ۽ مان ڪنهن کي ڪنسيڊر (Consider) ڪريان، اهو منهنجي لاءِ ڏاڍو فيصلا ڪن مرحلو ثابت ٿيو آهي! هڪڙي پاسي پڙهائي جي داخلا جا 700 روپيا ڀريا اٿم، انهن تان دستبردار ٿيڻ اوکو آهي، ڇاڪاڻ ته منهنجي مستقبل جو دارومدار ڊپلومه جي ڊگريءَ تي آهي. ٻئي پاسي مل جي نوڪري جيڪا ظاهر آهي ريگيولر ئي ڪرڻي پوندي، ان جو پس منظر اهو ته منهنجو گذريل ٻن سيزنز Seasons کان موروثي حق ٿئي ٿو، ان کي ايئن ڇڏي ڏيڻ معنيٰ مستقبل جي پير تي ڪهاڙو هڻڻ! هڪڙي پاسي ٽيڪنيڪل ڪاليج جا استاد ٿا چون ته جيڪو ريگيولر رهندو تنهن جي پراگريس ٺهندي ٻئي پاسي منهنجي نوڪري!!؟
بهرحال مان ۽ منهنجون مجبوريون پٽينداسين پاڻ ۾، نئون ڪاليج، نئون ماحول تمام متاثر ڪندڙ آهي، ڪلهه منهنجو ڪاليج ۾ پهريون ڪلاس هو ۽ تمام محفوظ ٿيس، ڏاڍا ميچوئر ڇوڪرا آيا آهن، ميڪنيڪل ٽيڪنالاجيءَ ۾. في الحال همدردي ۽ هم آهنگي ٻنهي جو ميلاپ ڏسڻ ۾ ٿو اچي، اڳيان ڏسجي ڇا ٿو ٿئي.
تنهنجي ڇپايل ڪهاڻيءَ (نالو وسري ويو اٿم) ٺٽي جي اديبن ۾ ٿرٿلو پيدا ڪري ڇڏيو آهي، خاص ڪري رحمت الله ماڃوٺي، ڪوي ۽ مانجهي وغيره ۾، ان لاءِ توکي دلي مبارڪ. اڳ ۾ ڀي تو اها ڪهاڻي مون کي تنهنجي اوطاق ۾ پڙهي ٻڌائي هئي ۽ مون ان لاءِ توکي روبرو ريمارڪس ڏنا هيا. بهرحال تون لِک ۽ بهترين جي حد کي پڻ اورانگهه.
ٽيڪس جي ڊيوٽي ڇڏي ڏني اٿم ۽ زندگيءَ جي پيچيدگين ۽ تلخين جو ويجهي کان مشاهدو ڪري ڏٺو اٿم ۽ اهو سکيو آهيان ته اسان هيٺين طبقي وارن کي مصيبتن ۽ مشڪلاتن کي منهن ڏيڻ لاءِ پيدا ڪيو ويو آهي ۽ هن ڪائنات ۾ اها ئي چري قوم آهي جيڪا سڀ ڪجهه سمجهندي به ڪجهه نٿي سمجهي!
مڙس ٿي سماج جي بڇڙاين ۽ دوستن جي حساس تلخين کي منهن ڏي ۽ پوءِ ڏس ته مستقبل تنهنجو ڀي آهي ۽ منهنجو ڀي!
اسپيشل براڊ ڪاسٽ
”مارئي کي پيار ڀري چُمي“
گهڻي گهڻي پيار مان
تنهنجو فقط
سليم تنيو
===============================================================

هوٽل جي هڪ ٽيبل تان، مڪلي
31 ڊسمبر 1990ع
ڀاءُ سارنگ!
خوش هوندين.
عرصي کان خط ڪتابت جو سلسلو منقطع رهيو، جنهن ڪري مان پنهنجي طور تي ان سلسلي کي ڳنڍڻ لاءِ هي ٻه لفظ لکي رهيو آهيان. سڀاڻي نئون سال پيو اچي! سوچڻ جي ڳالهه آهي ته اسان جي صحت تي ان جو ڪوبه اثر ڪونه ٿو پوي. ٻئي پاسي يورپي ۽ آمريڪي آهن. سي ان کي ملهائڻ لاءِ هڪ مهيني کان تيارين ۾ مصروف آهن ته ان کي ڪهڙي نموني سهڻو ۽ سڦل ڪري ملهائجي! وڃ! ڪيڏو نه فرق آهي اسان جي ۽ هنن جي سوچن منجهه. وري ان لاءِ اسان اهو جواز ڀي پيدا ڪري سگهون ٿا ته يورپي سڌريل آهن، هنن وٽ ٽيڪنالاجي آهي، جديد مواصلاتي وسيلا آهن ان ڪري هو هر ڏڻ ڀرپور نموني سان ملهائيندا آهن، پر سوال ٿو پيدا ٿئي ته اسان جن وڏن شهرن ۾ اهڙيون جدت واريون سهوليتون موجود ناهن. منهنجو مطلب اهو ڀي هرگز ناهي ته مان نون سالن اچڻ سان جشن ۽ شادمانه ملهائڻ وارن سان متفق آهيان، پر هڪ ڀرپور جذبو هجڻ گهرجي زندگيءَ کي روان دوان رکڻ لاءِ منهنجي خيال ۾ جيستائين زندگيءَ ۾ تحرڪ (Dynamic) ناهي، تيستائين زندگيءَ جو ڪو ڀي مقصد ناهي، جيڪي راتيون ڏينهن جاڳي جاڙيجن جو مشاهدو ڪن ٿا، سي ئي منهنجي نظر ۾ حقيقي دانشور آهن.
مٿئين مهيني سيميسٽر ٿيڻ وارو آهي ۽ ٻئي پاسي مل ۾ ڀي لڳا پيا آهيون، مل هينئر وڪامجي چُڪي آهي، جيڪا باواني شوگر اندسٽريز وارن خريد ڪئي آهي. في الحال لڳا پيا آهيون، ڏسون ته مستقبل اسان لاءِ ڪهڙيون ٿو مصيبتون/مسرتون آڻي!
سڀني کي سلام- تفصيلي احوالن کان واقف ڪجان.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

ٻولهاڙي، ڪوهستان
31 جولاءِ 1990ع
ڀاءُ سارنگ!
خوش هوندين.
مل جي بند ٿيڻ کانپوءِ گهر ۾ واندو ويهڻ مون کان برداشت نه ٿيو، ڪجهه پريشانيون ۽ مصائب اهڙا ته اچي ڪڙڪيا، جو سواءِ نوڪري ڪرڻ جي ٻيو ڪو چارو ڪونه نظر آيو. بهرحال غلام قادر پليجي ٺٽي جو ايڪسپورٽ ٽيڪس کنيو ۽ مان به هڪ ملازم جي حيثيت سان سندس ماتحتي ۾ شامل ٿيس.
هينئر هيءُ خط ٺٽي ۽ دادوءَ جي سرحد يعني ٻولهاڙي مان لکي رهيو آهيان. جابلو زندگيءَ جو پهريون تجربو آهي ۽ خود غرض زندگيءَ سان واسطو پيو آهي، پوءِ ڀي گذاريان پيو. چوڌاري سڃ ۽ رُڃ آهي، روڊ تي ويهندي جيڪي ڪارگذاريون ٿين پيون تن جي هونئن ته ڪا خبر ڪونهي پوندي، پر هتي اسان انهن سڀني ڌنڌن کان اڳواٽ آگاهه هوندا آهيون. ٿر ۾ مينهن نه وسڻ ڪري ماڻهو ۽ مال بُکون پيا ڪاٽن ۽ اسان جي سڳوري سرڪار آمريڪا مان لکين ٽن اسپيشل ڪڻڪ گهرائي ڀڳوڙن کي مهيا ڪري ٿي. ان ڪڻڪ تي نه ته آهي ايڪسائيز ڊيوٽي نه وري اٿس امپورٽ ٽيڪس، مزي جي ڳالهه ته اسان انهن گاڏين کي زوريءَ بيهاري هروڀرو تنگ ڪندا آهيون ۽ هو جان ڇڏائڻ لاءِ پيسا ڏيندا آهن.
غلام قادر پليجي نوشهري فيروز جو ايڪسپورٽ (روانگي محصول) کڻي چڪو آهي ۽ باقي نوابشاهه ضلعي لاءِ ڊسٽرڪٽ ڪائونسل نوابشاهه سان ڳالهيون هلندڙ آهن ۽ ڏسجي ته ڪڏهن ٿو اهو ٺيڪو کڻي. ناڪن جي زندگي ڀي عجيب زندگي هجي ٿي، هتي هر ڪرپشن ٿئي ٿي، جنهن جو تصور تون، مان سٺي نموني ڪري سگهون ٿا.
تنهنجا حال ڪهڙا آهن، ڪيئن پيا ڏينهن گذرن. بختاور ڪيئن آهي، سندس صحت ڪيئن آهي. مان انهن کان اڳ اِهو به نه ڄاڻندو هوس ته رسمن ۽ رواجن تي ڪيئن پابند رهجي، پر پوءِ جڏهن عملي زندگيءَ جا ڌڪا جهليم ته ازخود پريشاني ۽ وياڪلا محسوس ڪرڻ لڳس، سڀ کان وڌيڪ پشيماني اها ٿي جو مان ٻه دفعا تو وٽ آيو آهيان ۽ نه ته تنهنجي لاءِ ڪائي شيءِ تحفي طور آندي اٿم ۽ نه ئي پنهنجي پياري ڀائٽي بختاور کي هڪ روپيو به خرچي نه ڏئي سگهيو آهيان!! ان جو فقط مان مرتڪب آهيان ۽ پشيمان آهيان!
رضا جي مامي جي شادي تي اچڻ ٿيو، پر تو وٽ نه اچي سگهيس، ان جو وڏو ڪارڻ شديد گرمي هيو. شابس آهي توهان کي جيڪي هيڏي ساري گرميءَ هوندي گذارو ڪريو ٿا.
مڪينيڪل ٽيڪنالوجي ۾ فارم ڀرايو اٿم، ڏسجي ته ڇا ٿو ٿئي، باقي بي اي جا امتحان اڃا ڪونهن ٿيا آهن. ٻڌڻ ۾ اچي ٿو ته سيپٽمبر ۾ ٿيندا. تنهنجو تعليمي ڪئريئر ڪٿي پهتو، ان لاءِ آگاهه ڪجانءِ.
منهنجي خيال ۾ ٽرڪون ڀي ڪافي تعداد ۾ بيٺيون آهن ۽ منهنجو ٻيو ڊيوٽي ڪلرڪ پريشان پيو نظر اچي ۽ ان ڳالهه کي سامهون رکي توکان موڪلاڻي ٿو گهران.
سدائين گڏ
تنهنجو فقط
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي ٺٽو
23 مارچ 1991ع
ڀاءُ سارنگ!
مان پشيمان آهيان ۽ ملامت ٿو ڪيان پاڻ تي ته مان وقت سر توکي جواب نه ڏئي سگهيس. پنهنجي صفائي ۾ ايترو ضرور چوندس ته مان امتحانن (ڊپلومه جي) ۾ نهايت مصروف هيس، ان کان سواءِ مل ۾ مسلسل رات جي ڊيوٽي ڪرڻي پوندي هُئي. منهنجي خيال ۾ مان توکي ان ڪيفيت ۾ خط لکڻ کان عاري هوس. ٻيو ته تنهنجا جيڪي مسئلا پيدا ٿيا آهن يا وري پيدا ڪيا ويا آهن، انهن جو مون وٽ ڪو جواب ڪونهي، ڇاڪاڻ ته مان پاڻ ان کان وڌيڪ گهرو مسئلن جو شڪار آهيان. لڳي ٿو ته دنيا جون وسعتون مون لاءِ تنگ ٿينديون پيون وڃن ۽ هاڻي هتي جيئڻ جو ڪوبه مقصد ڪونهي. گهٽ ۾ گهٽ مان پنهنجو پاڻ ۾ ايتري لياقت نٿو ڏسان جو توکي پنهنجا مسئلا لکي سگهان. باقي اهڙا مسئلا جيڪي تو لکيا آهن انهن جا سبب ڇا آهن ۽ ڪيئن ٿا وجود وٺن، مان نٿو چئي سگهان. هي خط مان بيماري جي بستري تان لکي رهيو آهيان ۽ هينئر ئي مون فرصت محسوس ڪئي، جو توکي ٻه اکر لکڻ تي آمادگي ظاهر ڪئي اٿم. اسان جو سماج اسان جي توقعات تي پورو نٿو هلي ۽ اهو ئي سبب آهي جو اسان جهيڙن جهٽن جو منهن ڏسون ٿا.
ڇا ڪجي؟ ڇا ڪريون؟ سمجهه ۾ نٿو اچي، سچ پچ ته روئڻ ٿو اچي مان نٿو اڳيان لکي سگهان.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================


مڪلي، ٺٽو
20 نومبر 1991ع
ڀاءُ سارنگ!
بيروزگار هيس ته نهايت پريشان زندگي گذاريندو هوس، هاڻي مل کُلي وئي آهي ۽ ڪنهن شيءَ جي پرواهه ڀي نٿو ڪريان، عرصي کانپوءِ پنهنجو هيءُ خط رابطي جي پل لاءِ پهرين سِر جو اُهڃاڻ هوندو، مان گهڻي ڪوشش جي باوجود ڀي توڏانهن خط نه لکي سگهيس، جنهن لاءِ ذهني طرح پر سُڪون نه هجڻ ۽ ڏينهن رات جي ڊيوٽين جي ڪري يڪسوئي جي اڻهوند.
بختاور ڪيئن آهي، هاڻي ته وڏي ٿي وئي هوندي. مرتضيٰ ۽ ڀاءُ مصطفيٰ وارا ڪيئن آهن.
بس في الحال اهو ڪجهه احوال هو جيڪو لکان پيو.
تنهنجو پنهنجو
سليم
===============================================================

ال آصف شوگر ملز ڳاڙهو
13 جنوري 1991ع
ڀاءُ سارنگ! خوش هوندين.
اڄڪلهه اسان جي پڙهائي زورن شورن سان جاري آهي ۽ فيبروري ۾ پهريون سيميسٽر ٿيڻو آهي. ٻئي پاسي مل ۾ به لڳا پيا آهيون. پراڻن دوستن کي مڪمل طور تي نظر انداز ڪري ڇڏيو اٿم ۽ هاڻي نوان دوست نيون راهون. هنن نون دوستن مان مون سڀ ڪجهه سکيو آهي. ڏاهپ، رازداري، بدمعاشي، شراب نوشي مطلب ته هر اهو عمل مون پرايو آهي جيڪو اسان جي معاشري ۾ سٺو به آهي ۽ ناقابل سهپ پڻ.
سدائين ڪامريڊ رهي اسان هڪ ٻئي تي بي انتها ظلم ڪيا آهن، البت ڪامريڊ ٿيڻ لاءِ هڪ حد هجڻ ضروري آهي. پنجن سيرن جي ٿيلهي ۾ ڇَهه ڪلو اٽو هرگز نٿو ماپي سگهي، پنهنجو منطق نقصان کانسواءِ ڪجهه ڀي ناهي! اسان کي پهرين معاشري ۾ اٿڻ ويهڻ، نفسياتي اثرن مطلب هر بين العمل کي سمجهڻو آهي ته اسين پنهنجين پاليسين ۾ لچڪ آڻيون. پوءِ تون محسوس ڪندين ته واقعي مان به ڪا شيءِ آهيان!
بختاور ڪيئن آهي- ٻين ڀائرن جا حال احوال ڏي، ڪيئن آهن ۽ ڪهڙي مقام تي رسيا آهن.
تنهنجو،
سليم تنيو
===============================================================

18 آگسٽ 1991ع
مڪلي
غريب جان ڪي همين حقير مت سمجھو،
راھِ انقلاب ڪي پروردگار هين هم.
ڀاءُ سارنگ!
1988ع کان وٺي مان ڪنهن ڪُن ۾ ڦاٿل هيس ۽ مون گهڻي ڇلانگ لڳائڻ چاهي ليڪن مايوسين کان سواءِ ڪجهه ڀي پلئه ڪونه پيم. منهنجون حالتون يا تنهنجون حالتون مڃان ٿو ته انتهائي اذيت ناڪ ضرور آهن. ليڪن حالتن اڳيان گوڏا ٽيڪڻ بيوقوفي ناهي ته ٻيو ڇاهي؟ اسان جي شعور جي مرشدن، لطيف، سچل، سامي، مارڪس، لينن ۽ ليونارڊو ڊاونچي جهڙن جوڌن ڪيئن زندگيون گذاريون ۽ ڪهڙين ڀوڳنائن مان گذريا، پر هنن بُک، اجهو ۽ سماجي اڻ برابري کان قطع نظر پنهنجن صلاحيتن جو ڀرپور اظهار ڪيو ۽ اسان سندن ڪوششن جو ڦل اڄ تائين ويٺا واپرايون.
مون روزاني ”پُڪار“ جي نمائندگي ورتي آهي ۽ هڪوار پنهنجو پاڻ کي ٻيهر ان کيتر ۾ آندو آهي ۽ هڪ جاءِ تي ٽڪيل ڪري منهنجي ذهني اوسر نه هئڻ برابر ٿي سگهي هئي ۽ هاڻ نئين اُمنگ ۽ ولولي سان هڪ دفعو پنهنجو پاڻ کي سماج جي وهڪري ۾ ڦٽو ٿو ڪريان، اهو ڏسڻ لاءِ ته منهنجو توازن ڪيترو آهي.
خط جو انتظار ڪيم، پر ڪنهن به قسم جي موٽ نه ملي ۽ ويهي رهيس. مانجهي هڪ دفعو تنهنجو ذڪر ڪيو هو، پر مبهم قسم جو، تو سان ملئي سال ٿي چڪو آهي ۽ سِڪ ڀي ڏاڍي لڳي اٿم. موڪلن ۾ به ڪونه آئين ۽ هاڻي اسڪول شروع ٿي چڪا آهن، ان لاءِ تون ته مصروف هوندين، پر پنهنجو ۽ گهر جو احوال ضرور ڏجان ته مسئلا ڪٿي پهتا ۽ ماحول راس ٿيو يا نه؟ ان سلسلي ۾ منهنجي توکي گذارش آهي ته اهڙن مسئلن ۾ جذباتي هرگز نه ٿجانءِ، مرتضيٰ ۽ ادي مصطفيٰ جو احوال ڏيو ڪيئن آهن.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي
26 جون 1991ع
ڀاءُ سارنگ!
افسوس اٿم جو توکي، تنهنجن خطن جو بروقت جواب نه ڏيندو رهيس، ان لاءِ روائتي انداز ۾ معافي ٿو وٺان. تو پنهنجي ڪنهن خط ۾ گهرو مسئلي جو ذڪر ڪيو هيو ۽ مون کان ان جي حل جي لاءِ تجويز توکي کپندي هئي. توکي خبر آهي مان پاڻ هڪ اهڙي هيبت ناڪ ڪامپليڪس (ڏکيو مسئلو) جي ور چڙهي ويو هوس، جو سڄو گهر ڊانوان ڊول ٿي ويو هيو. جنهن ۾ امان جو بابي سان اختلاف يا ائين صاف کڻي لکان ته بابي جو امان کي اهميت نه ڏيڻ، وڏي ڀاءُ جي غير معياري سلوڪ ۽ سندس گهرواريءَ جو امان سان اڍنگو ورتاءُ، اهي آهن ان سلسلي جون ڪڙيون جيڪي اسان ۽ توهان کي خط لکڻ ۽ هڪٻئي سان حال اورڻ کان به وڃائي ڇڏيو.
هينئر مسئلو ڪنهن حد تائين وڃي ٺاپر ۾ آيو آهي، جنهن ۾ ادا نياز جو اسان کان بلڪل الڳ ٿيڻ ۽ هڪ گهر ۾ ٻه گهر ٿيڻ يا ائين چوان ته وچان ڀت ڏيارڻ شامل آهن. ڪيڏو نه سٺو ٿئي ها جو تون وئڪيشن جا ڪجهه ڏينهن مون وٽ گذارين ها ۽ مان توکي سڄو احوال سربستو ڪري ٻڌايان ها!
سوشيالاجي جي شاگرد جي حيثيت سان منهنجو نقطه نظر ان مسئلي ڏانهن بلڪل واضح آهي ۽ اهو آهي معاشي بدحالي. ڪنهن چواڻي ”بک گناهه جي ماءُ آهي“. سو اِهي ننڍا توڙي وڏا مسئلا اسان جا ڪنهن حد تائين پنهنجا ڀي پيدا ڪيل هوندا آهن. جنهن ۾ هڪٻئي جو احترام نه ڪرڻ ۽ نه سهڻ، ٿوري ٿوري ڳالهه کي اُڀاري گلن چٽن ۽ بناوٽي انداز ۾ پيش ڪرڻ شامل آهن. جيڪڏهن سوويت رشيا ۾ پرسٽرائيڪا ۽ يورپ ۾ ٻنهي جرمنين جو ملڻ ممڪن آهي ته ڇا هي ننڍا وڏا مسئلا اسان حل نٿا ڪري سگهون؟ اتي به هڪ نقطو پس منظر رکي ٿو ۽ اهو آهي سچو پچو اظهار ڪرڻ ۽ حقيقت کي کولي واضح ڪرڻ!
دوستن جو ٽولو ٺيڪ ٺاڪ آهي.
مون کي اميد آهي ته تون هاڻي مون تي ڪاوڙيل نه هوندين.
تنهنجو،
سليم تنيو
===============================================================

ال آصف شوگر ملز ڳارهو
14 ڊسمبر 1992ع
ڀاءُ سارنگ!
مان زندگيءَ ۾ پريشان ته اِلاهي دفعا ٿيو آهيان پر رُنو ڪڏهن ڪونه آهيان. زندگي روئڻ تي ڪئين دفعا مجبور به ڪيو هوندو، پر مون ٽاري ڇڏيو هوندومانس، شايد منهنجي اندر جو ماڻهو پٿر / ٺڪر جو ٺهيل آهي، جنهن کي ڪوئي ڀي احساس / چنتا نٿي رهي. جاڳو اخبار جي پٺيان تنهنجي والد صاحب جي وفات جو ذڪر پڙهيم، بظاهر حيرت ٿي ته سارنگ کان سندس بزرگوار ڇو جُدا ٿيو/ ڪيو ويو، پر مونکي احساس قطعي ڪونه ٿيو. ڀلا اسان ماڻهو روز جيئون روز مرون ته انهن شين تان منهنجو اعتبار ئي کڄي ويو آهي. تون دل ۾ نـ ڪجان مان بجاءِ توسان همدردي ڪرڻ جي تنهنجي دل سوزي پيو ڪريان. پر اها حقيقت پنهنجي جاءِ تي آهي ته اسان سنڌي ماڻهو پنهنجن اڻهوند وارن لمحن/گهڙين ۾ وڏن کي پس منظر ۾ ڌڪي ڇڏيندا آهيون، چاهي هو ڪيڏا به تجربيڪار ۽ سينئر Senior ڇو نه هجن. مان ذاتي طور تي زندگيءَ ۾ ايئن ڪندو رهيو آهيان. مونکي افسوس ان ڳالهه جو آهي جو چاچي يوسف سان مون ڪڏهن ڪچهري نه ڪئي، مون نه ان جي ايموشز Emotion کي پرکيو نه ئي مون هن جي ڪسوٽي تي پاڻ کي پرکڻ ڏنو.
پنجاب جي ٽيڪنيڪل ٽوئر تي وڃڻ ڪري مان موڪلون سڀ جون سڀ کپائي آيو آهيان ۽ هاڻي تو سان عذرخواهي لاءِ مان ۽ رضا گڏ اينداسون. ٻي ڳالهه ته اياز جو ڏاڏو پڻ گذاري ويو آهي. بدقمستي سان مان ان جي ڪنهن به فيملي ميمبر سان هيل تائين نه ملي سگهيو آهيان. زندگي مصروف ڪري ڇڏيو آهي. ڌڪا کائڻ کانپوءِ ايترو ڪجهه سڌريو آهيان. وڌيڪ احوال روبرو ٿيندا.
مون پاران توهان سڀني سوڳوارن کي صبر جي تلقين.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

مڪلي
11 اپريل 1992ع
نه منه چھُپا ڪي جيئي هم، نه سر جھُڪا ڪي جيئي
ستمگرون ڪي نظر سي نظر ملا ڪي جيئي
اب اڪ رات اگر ڪم جيئي تو ڪم هي سهي
يهي بهت هي ڪه، هم مشعلين جلاڪي جيئي.
(ساحر لڌيانوي)
ڀاءُ سارنگ!
هڪ ڇڪ ايئن کڻي چوان ته هڪ قسم جي اُساٽ جڏهن من ۾ مانڌاڻ وجهندي آهي تڏهن هن دنيا ۾ توکي ئي ساري ٻه اکر لکي ويهندو آهيان ۽ پنهنجو غبار لاهي ڇڏيندو آهيان. تو شايد محسوس ڀي ڪيو هوندو ته ڇهه ڇهه مهينا گذري ويندا هوندا ته به هڪ اکر ڀي توڏانهن نه لکيو هوندم. بهرحال مان ۽ مان ڪير ڄاڻي ڇا آهيان؟ هڪ نقطو جنهن جي چوڏس وشال دنيا رنگ، اميدون ڪارنهن، نفرت ڪينو، اهي منهنجا دائره جيڪي ڦرن ٿا، ليڪن ڪو پروگرام ڪونهي. ڪڏهن ڪيئن ڪڏهن ڪيئن!
منهنجي زندگيءَ جي سرڪل هڪ دفعو جُنبش کاڌي اُهي ۽ مل وارا مون کي پرمنٽ پيا ڪن، ڏسجي اڳيان ڇا ٿو ٿئي. زندگيءَ کي سمجهندي سمجهندي جهور ٿي ويندس، ليڪن هي راز پروڙي نه سگهندس. تنهنجو ڪوبه حال احوال نه مليو ۽ پوءِ هڪ معمولي ڪارڊ اسان ٻنهي جي وچ ۾ ککر ۾ کڙي وارو ڪم ڪيو. پبلِشر پيو ٿئين ته اسان کي به نٿو ٻڌائين، ٺيڪ آ، مان پري ئي سهي ليڪن تنهنجي نقصان/نفعي ۾ برابر جو شريڪ سمجهان ٿو پاڻ کي. تون جيڪو چاهين ٿو اهو ثابت قدمي سان ٿي سگهين ٿو. منهنجي اخلاقي امداد/ جي ٿي سگهيوَ ته مالي امداد ڀي تو لاءِ آهي.
سڀني کي سلام
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

ال آصف شوگر ملز
15 آڪٽوبر 1992ع
پيارا سارنگ!
تنهنجو خط مليو ۽ پڙهڻ سان منهنجن ۽ تنهنجن اهنجن ۾ برابر جو توازن محسوس ٿيو. مجموعي طور تي تون ۽ مان يا اسان جهڙا ڪي ٻيا هڪ لحاظ کان هڪجهڙائي به رکون ٿا، پوءِ چاهي ڪهڙي به فيلڊ ۾ ڇو نه هجون. جيڪڏهن هومر جي شاعري لطيف سان ملي سگهي ٿي ۽ لطيف جي شاعري هومر سان ميل کائي ٿي ته سمجهڻ گهرجي ته نفسياتي/ذهني هڪجهڙائي به ائين ممڪن آهي. تنهنجن پنجن تجويزن جو هڪڙو پنهنجو پنهنجو رُخ ۽ ضرورت آهي انهن سڀني مان، مان پنجين ۽ آخري تجويز سان سُهمت آهيان ته پنهنجي ذهن ۽ ضمير کي سلامت رکون ۽ وس آهر ڪوششون وٺي اڳيان نڪرون متان ٻيڙا پار ٿي وڃن!
منهنجي خيال ۾ اسان جيڪڏهن حاصل نه به ڪيو آهي ته هروڀرو وڃايو به ناهي. منهنجي ان راءِ سان تون اختلاف رکي سگهين ٿو ڇاڪاڻ ته مان توکي اڳ ۾ حوالو ڏئي چُڪو آهيان پنهنجي خط ته هن معاشري ۾ تون ڊيل ڪارنگي جا اصول هلائيندين ته موچڙا منهن ۾ لڳندئي ۽ جيڪڏهن ڊڪٽيٽرشپ ۽ حرامپائي کان ڪم وٺندين ته تون اڳيان هوندين. ڇاڪاڻ ته ڪنهن هڪ ملڪ جي اخلاقيات ٻئي ملڪ لاءِ عريانيت ۽ اوگهاڙپ کان سواءِ ڪجهه ناهي. ان جو سبب به سماجي ئي آهي. جتي سج جا ڪرڻا سڌا ۽ ترڇا ڪرندا آهن اتي فصل سٺا ٿيندا آهن. اسان جو معاشرو رنگيل ۽ گٺل آهي، هاڻي ان لاءِ ڪهڙي فارمولا اچي، جيڪا سڌارو آڻي. تاريخ (جديد دؤر جي) به ملمون ايجاد ٿيون. سامراجيت ۽ لوڪ واديت- پر انهن جو غلط ۽ بي وقتو / اجايو استعمال ڪوڙھ جي صورت ۾ سامهون آهي. سڄي دنيا (Global) ٿرٿلي ۾ آهي. ڪي آلودگي پويان، ته ڪي هٿيارن جي پويان ۽ اسان وارا يار واري اسلام جي پويان، سمجهه ۾ نٿو اچي ته اهو ڪم ڪيئن پيو هلي.
مان وري پنهنجي موضوع تي ٿو اچان ته اسان فطرت پاران چريا پيدا ڪيل آهيون ان لاءِ پنهنجو ضمير چند ضرورتن عيوض نٿا وڪڻي سگهون. ها اسان مان انتهائي حساس ماڻهو ڪڏهن ڪڏهن وڪامجي ويندا آهن، انهن جو سبب ئي نفسياتي هوندو آهي، جيڪي تنتي سرشتي جي ڏوري جي ڍري هئڻ سبب اخلاقيات جي جاگرافيءَ مان نڪري مفاد پرستيءَ جي ميدان ۾ هليا ويندا آهن. اسان گهٽ ۾ گهٽ ايئن ڪرڻ جي موڊ ۾ هينئر قطعي ناهيون. ان لاءِ منهنجو فيصلو به حتمي ناهي. ننڍي عمر ۾ ڍير سارا مسئلا ڏٺاسون سمجهياسون / سمجهايا سون. اسان ٻين جي ڀيٽ ۾ مهذب ٿي رهندا آيا آهيون. جتي چار حرامي مليا، انهن کي به حلالي بنايوسون، پوءِ ڇا لاءِ اسان پوئتي آهيون؟ اهو نه صرف هڪ سوال آهي، پر جواب پڻ آهي، ڇاڪاڻ ته اسان مهل ۽ موقعو نه ڏسي اهو ڪجهه ڪيو.
ايمرسن چيو آهي ته ”نوانوي سيڪڙو ڪم ڪريو ۽ هلو هڪ سيڪڙو دانشور ٿيو.“ هاڻي ان قول کي اسان واري سماج جي ڪسوٽي ته پرک! اها حالت آهي ماڻهن جي، قومپرستن پٽڪا ٻڌائي لهرائي ڇڏيا، ڪميونسٽن عوامي انقلاب آڻي اصل سکيو بڻائي ڇڏيو! چوڏس اُماس آهي ڪجهه ڀي ناهي سارنگ! جيڪڏهن اٿئي ڪجهه ته فقط تنهنجي وني- بختاور ۽ تنهنجا ماءُ پيءُ.
مان انهن مسئلن مان گذرندڙ اهو شخص آهيان جيئن ڪو ٽانڊن تي هلي هلي پڪو ٿي وڃي، انهن مان سمجهه. سنڌ/سنڌي ماڻهن جي هڪ پنهنجي سوچ آهي جيڪا عجب کان خالي ناهي، تون مان جيڪڏهن فراخدليءَ سان انهن کي قبول ڪنداسون ته ڪو مسئلو ناهي. اسان جا وڏا لطيف، سچل، ساحر، غالب، اياز مطلب ته انهن سان به اهڙا ئي مسئلا هئا. انهن ”ٻاهر ٻاڦ نه نڪري“ تي عمل ڪيو ۽ سچيتيءَ کان ڪم وٺي گذارو ڪري ويا. اسان وٽ تمام ٿورو وقت آهي سارنگ! سمجهڻ ۽ پرجهڻ جو، ڇا خبر ڪڏهن زندگي اسان کي وٺي ٻوهي ۾ وڃي وجهي، ان لاءِ شيام واري ڳالهه ته
”زندگي جيئن به آهي آخر جاءِ جيئڻ جي آهي.“
ڪاليج پاران مطالعاتي دؤري تي پيا وڃون 9 آڪٽوبر تي توسان واپسي ۾ ملاقات ٿي ته ملنداسون نه ته نوابشاهه اسٽيشن جي ڪنهن پليٽ فارم تان منهنجون يادون توکي ياد اينديون.
تنهنجو
سليم
===============================================================

مڪلي
30 جولاءِ 1992ع
ڀاءُ سارنگ
مونکي چاچي جي طبيعت جو يقينن احساس آهي پر امتحانن جي ڪري مان نٿو اچي سگهان. هڪڙي پاسي اهڙي دکدائڪ ڪيفيت هجي ۽ ٻئي پاسي ڪنهن مئگزين بابت تبصرو ڪجي گهٽ ۾ گهٽ مون منجهه ايتري نه سگهه آهي نه وري مان همت ساري سگهان ٿو.
ايترو ضرور چوندس ته اوهان ٻاٽ اونداهيءَ ۾ هڪڙي ننڍڙي ڏيئي جو ڪردار ادا ڪيو آهي، جيڪو سهپ ۾ ته ننڍو هجي ٿو، ليڪن جلا ضرور بخشيندو آهي. بس اوهان جي ڀيٽ ان ڏيئي سان ان ڪري ٿو ڪريان جو اسان جي گهڻ رخي سماج ۾ اهي شيون مڪمل طور تي نظر انداز ٿيل آهن، جيڪا شيءِ اهميت وڃائي (بظاهر) چڪي هجي، تون ۽ اسان انهن شين جا (Explorers) آهيون.
مجموعي طور تي بهترين محنت ٿيل ٿي ڏسجي، منهنجون دعائون / اصلاحون اوهان جي هر عمل ۾ اوهان سان گڏ هونديون. جيستائين اوهان ڪو يادگار نه کڙو ڪيو آهي.
جهان بھي گئي داستان ڇوڙ آئي
مٿين ڳالهه کي نظر ۾ رکڻو اٿوَ. ماڻڪ اسان جي معاشري جو نهايت ستايل انسان هو، اڄ هو ناهي، پر سندس خيال ۽ آدرش جيئرا آهن. اهي اسان لاءِ ۽ توهان لاءِ، هن ائين سوچيو به ڪونه هوندو، ڪير ڄاڻي ته ايندڙ پنج سيڪنڊ ڪيترا فيصلا ڪُن ثابت ٿيندا. هر ڳالهه / قدم وقت جي نزاڪت / مناسبت سان سونهين ٿو ۽ توهان جو ڪم وقت جي گراف تي پورو ٿو لهي.
خط دير سان لکيم، ان لاءِ مان مجبور هيس. سڀني کي پيار.
تنهنجو
سليم
===============================================================

ال آصف شوگر ملز ڳاڙهو
28 سيپٽمبر 1992ع
ڀاءُ سارنگ!
خوش هوندين پنهنجن حالن ۾.
تون ۽ مان اهڙا انسان آهيون جيڪي ڳڀي جي ڳولا کان وٺي اٿڻي ويهڻي جي ڍنگن تائين بيمارين / آفتن کي مُنهن مقابل ٿيڻ جا سانباها ڪيو پنهنجي وجود کي ڀٽڪائيندا وتون، ان جو ڪو ڇيد ۽ ڇيڙو نٿو نظر اچي. اسان انهن پتلين مان آهيون، جيڪي نه پنهنجي مرضي هلائي سگهن نه وري ڪجهه ڪڇي ۽ لُڇي سگهن. تو ڏٺو هوندو ته ماڻهن اليڪٽرانڪ طريقن سان ترقيون ڪيون آهن، اڳي جيڪي ڀڳڙن مُٺ ۾ نه ملندا هئا، هاڻي انهن جي قيمت ڊالرن ۾ ٿي ڪٿجي. مان ڪڏهن ڪڏهن سوچيندو آهيان ته زندگيءَ جا ٻاويهه سال مون ضايع ڪيا آهن نه ته ڪنهن کاتي ۾ ڪلارڪي وٺي هينئر ڪنهن مقام تي هجان ها، پر ٻئي پاسي سوچيان ٿو ته جي اسان حاصل ڀي ڪجهه ناهي ڪيو ته هروڀرو وڃايو ڀي ڪجهه ناهي. جبران چواڻي ”انسان لڙڪن جي امانت آهي.“
آخر ڪيستائين انسان لڙڪن جو بار سهندو، هر شيءِ جي هڪ حد ٿيندي آهي. جيڪڏهن هڪ هاٿيءَ کي ايتري ساڃاهه آهي ته هو پنهنجي مالڪ کي بچائي ته انسان، انسان جو ويري ڇو آهي؟ اِهي ڳالهيون توکي مڪليءَ جا پيچرا ياد ڏيارينديون هونديون، جڏهن تون ۽ مان بيڪريءَ جا بسڪوٽ به کائيندا هئاسين ۽ ڪيوبا کان ارجنٽائين ۽ ڏکڻ آفريڪا کان يورپ تائين بحث ڪندا هئاسون. آخر اسان سان ڇو اهڙيون ويڌنون وهايون وڃن ٿيون. ڇا ان جو ڪوئي حل ڪونهي؟ تون پنهنجن مسئلن جو شڪار مان پنهنجن مسئلن جو شڪار، زندگيءَ جي ڪُن ۾ غوطا کائيندا ٿا وتون. مان هاڻي ايڏو ته نراس ٿي چڪو آهيان، جو هڪڙي ڏينهن پنهنجي ضمير کي چيم ته منهنجي جان ڇڏ، مون تنهنجو ٻاويهه سال راتين جا بار کنيو ۽ تو هر قدم تي تاويلون ۽ حوالا ڏنا، آخر تو مان اڙيو ڇو آهيان. ڇا تو ڏٺو آهي مون منجهه؟! ضمير ٻيو ته ڪجهه وڌيڪ ڪونه چيو پر هڪ جملو چيائين
”حسين ترين غريب“
مان انجنيئرنگ جي تعليم وٺي سگهان ٿو پر نوڪري نه، مان سوشيالاجي (Sociology) ۾ ايم اي ڪري سگهان ٿو ليڪن نوڪري نٿو ڪري سگهان ته پوءِ شايد اياز پاڻ جهڙن لاءِ چيو آهي ته:
ائين وقت ڪٽيو ايئن عمر لُٽي
سڀ سانگ سجايو آ پيارا.
جيڪو ڪجهه ڀي ڪيو ان ۾ عمر سان گڏ ذهن / شعور. پنهنجون ننڊون حرام مائٽ پريشان، اسان چڪور وانگر انڌن عقيدن ۽ آدرشن پويان رلندا رهياسون. آدرشن جي صحرا ۾ منزلون نه ماڻيون پر دنياوي مسئلا ڪيئن ٿا جنم وٺن، ماڻهن جو ميل ميلاپ، تحليل نفسي، گيان و ڌيان ۽ ساهتڪ روپ ڏٺاسون، انهن کي حقيقت ۾ سمجهيو سون. نه ته اهڙا به فقير هوندا جن کي اها به خبر ناهي ته لاڙڪاڻو ڊويزن آهي يا ضلعو ۽ لئنسڊائون پل سکر ۾ آهي يا ڪوٽڙيءَ ۾!
مان مل تي آهيان، مون سان تون ۽ توجهڙا دوست رُسندا پيا وڃو، آخر اسان هڪٻئي کي نه سمجهنداسين ته ڪنهن کي سمجهنداسين. مڃان ٿو ته عصبيت سٺي شيءَ آهي، پر سوشيالاجيءَ ۾ ان جو درجو فقط گروهي زندگي ۾ توازن برقرار رکڻ هوندو آهي، پر ذاتي زندگيءَ ۾ ان تي حسد ۽ بغض جون ڪيفيتون حاوي ٿي وينديون آهن.
اياز، رضا ۽ ٻيا انيڪ دوست صرف وي سي آر جي ڪمپني ڏيئي سگهن ٿا، پر اهنجن جو ازالو نه ٿا ڪري سگهن. اهو ئي سبب هيو جو مان آف سيزن جا ڇهه ئي مهينا پينٽر وٽ ٺٽي ۾ ڪم ڪندو هوس. ڍلن دوستن کان سٺو ڪو ماڻهو ڀلو ڪم ڪري ڏيکاري.
بس مان اڳيان ڪجهه ڀي نه لکندس.
تنهنجو
سليم
===============================================================

مڪلي ٺٽو
28 فيبروري 1992ع
ڀاءُ سارنگ!
آس اٿم ته پنهنجن ٻارن ساڻ خوش هوندين.
هڪ عرصي کان پاڻ ڪنهن به قسم جو رابطو ڳنڍي نه سگهيا آهيون، ان لاءِ مان ته سراسر پاڻ کي ذميوار سمجهان ٿو. هڪ حد تائين ٽائيم جي کوٽ ۽ مسلسل شفٽن جي ڊيوٽين ڪري ذهني طرح مفلوج هجڻ به اڻٽر هو.
سيزن جي اسٽارٽ ٿين سان مان ڄڻ ته مهم جو ۽ جنگ باز ٿي ويندو آهيان، هر وقت چلينج لاءِ تيار هجان ٿو، ان جو وڏو ڪارڻ پئسو آهي. ننڍڙي عمر ۾ ايتريون ته پُرڪشش پگهارون ٿا ڏين جو دماغ خراب ٿيو وڃي. بهرحال اها ڳالهه توکي ٻڌائيندو هلان ته توڏانهن خط نه لکڻ جو هڪ سبب مَڳي به چئي سگهجي ٿو. تو لکيو هو ته سياري جي موڪلن ۾ مون وٽ ايندين ۽ پوءِ تون ڪونه آهين، مون تنهنجو اڻ لکو انتظار پڻ ڪيو هو. منهنجي نوڪري اڃان هلي پئي ۽ باقي ٻه مهينا کن آهن پوءِ ساڳي ماني ساڳ سان. هينئر موڪل ورتي اٿم ۽ ڊپلومه جا امتحان پيا هلن ۽ منهنجا امتحان شروع ٿي چُڪا آهن.
اياز مليو هو ۽ تنهنجون خبرون چارون ڪيائين، هُونئن به مجيد کان وقت بوقت تنهنجو حال احوال وٺندو آهيان. باقي زندگيءَ جا ڏينهن گذاريون پيا، ڪنهن مهل فتح لاءِ آتا ته ڪنهن مهل سڀ ڪجهه حاصل هجڻ کانپوءِ به ڄڻ ٿڪل ٽٽل، ڪٿي زندگي ۾ به ساهه نٿو کڻي سگهي ته ڪٿي وري ڪارونجهر کان ڪاڇي تائين زندگي اگهاڙي، بُکي جيئڻ جي فن سان ليس مسلسل اڳيان ڊوڙي رهي آهي. اسان به ان قسم جي معمولي زندگيءَ جو هڪ حصو آهيون ۽ وجود جي ويڙهه جا هڪ ادنيٰ سپاهي آهيون، هاڻي ڏسڻو آهي ته ڪنهن جي ٿي فتح ٿئي. مستقبل لاءِ بهترين حڪمت عمليون ٺاهيون ته بهتر ڇاڪاڻ اسان جيڪو ڪجهه آهيون ان جي ”هُجڻ“ تان به وڦلجيو وڃون.
منهنجي طرفان سڀني کي پيار
تنهنجو، سليم
===============================================================

مڪلي ٺٽو
17 جون 1992ع
ڀاءُ سارنگ!
تنهنجي خط ملڻ کانپوءِ مون جواب لاءِ سوچيو پر قوت ئي ڪونه رهي توهان ڏانهن ٻه لفظ لِکڻ جي. ڪافي دفعا پين پنو کنيو هوندم پر ڪا سمڪ ئي نه پئي ٿئي جو لکان، پر اڄ يعني هن وقت پنهنجو پاڻ کي مطمئن ڪري لکڻ ويٺو آهيان. ڪجهه ڏينهن اڳ ۾ توکي ٻڌايو هوم ته مون کي مل ۾ ريگيولر پيا ڪن پر پار اهو هڪ رُڃ وانگر سپنو هيو ۽ اسان سان سنگين مذاق پڻ. نه صرف تو ڏانهن پر لاڙڪاڻي ۽ ٺٽي جي سڀني دوستن کي ان صورتحال کان آگاهه ڪيم ته پڪو ٿيڻ وارو آهيان، پر جڏهن حقيقتن جي خبر پئي ته ڍينگ ڍرا ٿي ويم. بهرحال اهڙي به ڪا ڳالهه ناهي اسان هونئن جوان آهيون. جهان بهي گئي داستان ڇوڙ آئي. اها به خبر هوندن ته اسان چئن سالن جي تجربي ۾ ڪيئن نه ڪارڪردگي جو مظاهرو ڪيو آهي. ڪڏهن ڪڏهن سوچڻ لڳندو آهيان ته سڀ ڳالهيون ڇڏي ڪنهن روزگار سان لڳان، پر احساسن جي ڀاونائن مونکي هر ويلا روڪيو آهي ته تون ائين نه ڪر. مان محسوس ڪرڻ لڳو آهيان ته هيءَ سماج پنهنجو دائرو تنگ ڪندو وڃي ۽ مان ڪنهن ڦاٿل جهرڪيءَ وانگر وڏا وڏا ساهه کڻي هُنن کان جيئڻ جي ٿورڙي مهلت گهري رهيو آهيان. پر آخر ڪيستائين ڪيئن ڪندا رهندا. آخر ڪي حدون هونديون آهن برداشت ڪرڻ جون.
ڪڏهن سوچيو هوم ته مان ۽ منهنجا دوست ساٿي سڀ هڪ ئي ڌاڳي / زندگيءَ جي گردان ۾ گڏجي ساٿ سان هلنداسين. پر ائين ڀي نه ٿي سگهيو. اسان جيڪو ڀلو سوچيو هيو، سو هاڻي مَٺو پيو لڳي يا وري نفي وارا عڪس پيو ڏيکاري.
تنهنجا خط- ڪنهن ورهين کان بند ٿيل جاءِ ۾ ليئو پائي ڏسڻ جي مصداق آهن. اڄ تائين ايترو سنگت سان وهيو آهيان، پر انهن جي پيار ۽ قرب جي هڪ حد آهي، ان کان نه هو ٽپي سگهن ٿا ۽ نه وري سندن اها شعوري ڪوشش رهي آهي ته هو پنهنجو معيار درست ڪن. ڪنهن کي ڇا چوان / چئون. ”حساس ماڻهوءَ لاءِ اهو ئي ڪافي آهي ته هو گُهٽجي مري وڃي“ صلاح الدين ايوبي ڪو چريو ڪونه هو جنهن اها ڳالهه ڪئي هئي.
ڏٺو وڃي ته پنهنجي لڏي جا ماڻهو ڪافي آهن ۽ انهن جو وجود ٿورو لوڇڻ سان ئي لڀي ٿو.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================

ال آصف لميٽيڊ
21 جنوري 1993ع
ڀاءُ سارنگ!
چاچا جي مرتئي جو خال ته نٿو ڀري سگهجي، پر انهن جي يادن جي اولڙن مان تون تمام گهڻوڪجهه عملي زندگي مان پرائي سگهين ٿو. مثال ڪڏهن به ڪنهن وقت ڪو يادن جي خزاني مان قصو وغيره ٻڌايل يا ڪنهن ڪمپليڪس مسئلي جو هر ڏس کان جائزو وٺي ان کي سُلجهائڻ وغيره. اسان جي وڏن جو خاص ڪري پاڻ جهڙن جي والدين جو معيار اولاد جي ڪسوٽيءَ تي بس بيلينس هجي ٿو، اهو ئي سبب آهي جو پنجاهه/سٺ جي عمر ۾ ازخود هڪ قسم جو وڇوڙو پيدا ٿيو وڃي. اولاد پنهنجي منهن، ماءُ پيءُ پنهنجي ٻُڍائپ جي جنجال ۾ جنجهوڙيل.
حقيقت ۾ ٿيندو ڇا آهي جو اسان وڏن سان ويجهڙائي ۽ فري ماحول نٿا پيدا ڪريون. انهن جي مسئلن کي ٻڌڻ ۽ سمجهڻ به وڏي ڳالهه آهي. ٻئي پاسي اِهي اسان جا بزرگ پراڻن مُدي خارج نظرين سان چنبڙيل، سڀني مسئلن جو حل پاڻ وٽ هجڻ جي اَڍنگي تمنا، اهڙيون ٻيون ڳالهيون گڏيل طور تي ٻنهي ڌرين ۾ ڏار وجهڻ لاءِ ڪافي آهن. نه ڄمون ها اهڙن گهرن ۾ يا جي ڄمون ها ته گهٽ ۾ گهٽ جاهل هجون ها!، اناڙي هجون ها! کائڻ کان سواءِ ڪا به خبر نه هجي ها، پر سارنگ! اهو به هڪ امتحان اٿئي! اهي شيون اسان جي خود اعتماديءَ جو پيش خيمو آهن. آخر ڪيستائين، نه منزل نه آس ڪيڏانهن وڃون.
ميڪسم گورڪيءَ کي پڙهيوسون، ساحر لڌيانوي کي هِئين سان هنڊايوسون. ڇا انهن لکيو، ڪهڙي راهه ڏيکاريائون، ٿي ڇا ويو!؟ مان سوچيندو آهيان ته ڇا انسانيت ائين تي ذليل ٿيندي رهندي! ڪهڙي ٿيوري کپي. ڪا خبر ناهي.
تون پريشان نه گذار، ڪوشش ڪر ته ڏينهن ڏينهن سُٺو ۽ خوشگوار گذري، جيئن آهيون ائين ئي ته رهڻو آهي نه!
تنهنجو
سليم
===============================================================

جا پَرَ هندو ڪن مُئي پڄاڻان ميت سين،
مون ساڻ سپرين، جيئري ڪئي هن جهان ۾.
(لطيف)
سارنگ!
مان سمجهي نه سگهيو آهيان ته تو ۾ ۽ مون ۾ رشتو ڪهڙو آهي. ڪڏهن ڪڏهن ڄاڻي واڻي توکي نه به لکندو آهيان، ته به مزو محسوس ڪندو آهيان، هڪڙي ڳالهه حاوي هوندي اٿم ته سارنگ دل ۾ قطعي نه ڪندو. مان نفسياتي مريض آهيان، هتي رهندڙ دوستن کي به ڪڏهن ڪڏهن اهميت نه ڏيندو آهيان ۽ پوءِ وري الائي ڪهڙيون ڪهڙيون ڳالهيون سوچيندو آهيان، جن جو توسان به اظهار ڪري چڪو هوندس (خطن ۾).
سمجهه ۾ نٿو اچي ته ڇا ڪجي هرحال ۾ خوش به گذاريون ٿا ته رنج به. 24 سالن جي زندگيءَ ۾ مون محسوس ڪيو آهي ته جيڪو جيترو قانون شِڪن/پرمتڙيو آهي، اهو ئي اصل ۾ مڙس ماڻهو آهي. توکي خبر آهي اسان اهڙي مڙسيءَ جا بُکيا نه آهيون. اسان غريب زندگي بسر ڪرڻ وارا پنهنجن مسئلن جو شڪار. سو اسان ڪهڙي بنياد تي قانون / روايتون ٽوڙيندا وتون؟
منهنجي توسان حد درجي جي محبت رهي آهي، مان ايترو عملي طور تي توسان گڏ ڪونه آهيان، پر روحاني طور تي منهنجو توسان تسلسل ڪجهه اهڙو رهيو آهي، جو مان توکان ڪنهن به قسم جي دُوري برداشت نٿو ڪري سگهان، هن خط لکڻ جو مقصد، مان پنهنجون مڪمل لوازمات / گهرجون / ذميواريون، انهن لاءِ برجستو رهڻ. مطلب ته اڄ توکي ٻڌايان ٿو ته 1988ع کان مان مسلسل ڇڪتاڻ ۾ رهيس. توسان جيڪو وقت گذريو اهو هڪ قسم جو خواب هيو.
موالي (هيروئني) ٿيڻ اسان لاءِ هر مهيني 8000 جو لاس (Loss) ثابت ٿيو. هن جي شرافت کي اڄ تائين سلام آهي جو هينئر ڪنهن قسم جو نشو نٿو ڪري. پر پاڻي سر تان چڙهي چُڪو هيو، ظاهر آهي ڀريو تريو گهر مٽي ته ڪونه کائيندو؟
ادا امداد حيدرآباد ۾ پنهنجي ماحول سان، مان کانئس متاثر آهيان، سندس سوچ ۽ ذهنيت کان، پر مستقل مزاجي جو نه هئڻ ڪهڙي قسم جي شرافت آهي. هينئر جنهن جاءِ تان خط لکي رهيو آهيان، اتي ڪنهن ماڻهوءَ ٻڌايو آهي ته ”امداد کي سب انجنيئر جو آرڊر مليو آهي“ مونکي حقيقت ۾ خبر ناهي، سو مان سمجهان ٿو ته 9 سالن کانپوءِ مسٽر امداد گهر کي اسڪالر ڏيندو!
هي سسٽميٽڪ انداز ۾ بيان ان لاءِ نٿو ڪريان، ڇاڪاڻ جو جن گهرو ضرورتن کي صحيح طريقي سان منهن نه ڏنو آهي. اُهي فرد ئي منهنجي هِٽ لسٽ تي آهن. ادا نياز جيڪو اسان کان الڳ پنهنجن ٻارن ٻچن جو اڪيلو پاليندڙ آهي، ان مان ڪنهن به قسم جي معاشي موٽ جو جواز نٿو نظر اچي. ڇاڪاڻ ته هو هينئر هڪ ڪٽنب کي اڪيلي سِر منهن مقابل آهي.
خادم، جنهن جي شاديءَ کي ڇهه مهينا خير سان ٿي چڪا آهن، تنهن جي گهر واري ۽ پاڻ، گهر ۾ ٿورا گهڻا ايڪٽ ڀلي ڪيا پر انهن کي سختيءَ ۽ نرميءَ جي ميلاپ سان حل ڪيو اٿئون، پر هن يار به الڳ رهڻ ۽ ڌار ڪٽنب جي تشخص جو جواز پيش ڪري ڏيکاريو آهي، پر حالي وقت ۽ موقعي جي مناسبت سان هلي پيو. ذاتي طور تي مان پاڻ ان ڳالهه جو قائل آهيان ته شادي کانپوءِ الڳ Privacy ۾ رهڻ بهتر آهي. پر هڪڙو ماڻهو گهر جي گاڏيءَ کي خوش اسلوبي سان منهن ڏئي ۽ هلندي هلندي گهر واريءَ جي چوڻ تي وچان اهڙي قسم جي ڳالهه ڪري ويهي ته مان سمجهان ٿو ته ذهني شاڪ ته لڳندو ئي. ان جو مطلب اهو ٿيو ته ماءُ پيءُ ڄڻين ۽ همراهه شاديون ڪندا خيما الڳ الڳ کوڙيندا وڃن ته پوءِ ننڍڙن ۽ بزرگن جو سهارو آسمان مان ته نه نازل ٿيندو؟
انهن روين منهنجو شادي مان ارواح کڻائي ڇڏيو آهي، مان سمجهان ٿو ته مون پنهنجي زندگي جي پليٽ فارم تي اچڻ واري شاديءَ جي ٽرين جون پٽڙيون هينئر کان ئي يڪسر اُکوڙي ڇڏيون آهن. گهڻا دفعا انتشاري ڪيفيت ۾ زندگيءَ جي لطافتن / اذيتن مان منهنجو ويساهه کڄي ويو، پر پوءِ مان توهان دوستن ۾ اُميد ۽ آشيانو تحفظ ۽ توڪل جون ريکائون پسندو هوس، پوءِ زندگي محسوس ڪرائيندي هئي ته هروڀرو ايئن به ڪونهي، اهي فقط دوستن جي هم آهنگي جي ڪري آٽوميٽڪ هڪ قسم جو اُتساهه ملندو هوم.
مان زندگيءَ جي جوا ۾ هميشه هارائيندو رهيو آهيان، هاڻي راند مان اُٿان به نٿو ڇاڪاڻ ته سامهون رانديگر منهنجا پنهنجا آهن، پوءِ شرط ڪهڙي به ٿي سگهي ٿي.
اهڙي صورتحال ۾ مان اڄ ان ڳالهه جو اقرار ڪندس ته تنهنجي والد محترم جي وفات تي مون کي ايترو افسوس ڪونه ٿيو، جيترو حقيقت ۾ ڪنهن ڀائرن جهڙي دوست لاءِ لازمي هيو. مان ان وقت ڪهڙين پيڙائون مان لنگهي رهيو هوس، ان جو غم ڪجهه ايترو هيو جو مان نه روئڻ جهڙو رهيس نه رُئاڙڻ جهڙو.
بس سارنگ! زندگي هوندي به زندگيءَ کان پري آهيان. منهنجا به ڪي خواب هئا ۽ هاڻي اُهي ناهن رهيا، ٻيو ته ٺهيو پر انهن جا اولڙا به ڪونهن، ڇا ڪريان، سمجهه ۾ نٿو اچي. محدود وسيلا ۽ لامحدود گهرجون آخر ڇا ڪجي؟ ڪو چارو ڪا اُميد نٿي ڏسجي. ماڻهو مِرون ٿيا پيا هلن، روحانيت تباهه برباد لڳي پئي آهي. ڪٿي ڪو منزل جو نشان نٿو نظر اچي، ماڻهو وجود سان ناهن ۽ وجود ماڻهپي کان وانجهيل آهن. آخر هي سڀ اسان کي خدا ڇو ٿو ڏيکاري؟ هجڻ ايئن گهرجي ها ته وڏا نه ٿيون ها ۽ ڪنهن به قسم جي شعور کان وانجهيل رهي رڍون پاليون ها. گهٽ ۾ گهٽ فطرت کي ته ويجها هجون ها. مان جديديت کان آري ٿي چُڪو آهيان. مون محسوس ڪيو آهي ته هاڻي اسان کي وري جهنگل ۽ غارون وسائڻ گهرجن.
بس، توهان سنگتين جو مون تي احسان آهي جو ڀرجهلا ٿيو ٿا، نه ته زندگيءَ کي ٽوٽا چٻائڻ اچن ٿا.
مهرباني
سليم

===============================================================*

ويران جڳهه تان.
مون تي اکڙين، وڏا ٿورا لائيا
ته پڻ پرين پسن، کڻان جي کر سامهون.
(لطيف سائين)
ڀاءُ سارنگ!
مان مڃان ٿو ته مان تو سان ڏکي ويلا ۾ هڪ بهترين دوست جي حيثيت ۾ اهو ڪجهه نه ڪري سگهيس جو ڪجهه هڪ همدرد کي ڪرڻ گهربو هيو. مان ڇا ڪري رهيو هوس ۽ هينئر ڪهڙي وٺ وٺان ۾ آهيان، ٿورو ان ڏس ۾ توکي ٻڌائڻ بهتر ٿو ڄاڻان.
گذريل ڏيڍ ٻن مهينن کان مون سان نفسياتي مسئلا ايترو ته منهنجي ذهن ضمير تي حاوي رهيا جو ان انتشار جي ڪيفيت ۾ تو ڏانهن ٻه ٽي خط لکي ڦاڙي ڇڏيندو هوس ۽ سمجهندو هوس ته توسان ڪنارا ڪش رهڻ ۾ منهنجي في الحال بهتري آهي. ان دوران سماجي اُٿ ويهه ۾ به عجيب هلچل هئي، مل ۾ هيترن سارن واقفڪارن ۾ به پاڻ کي ٽٽل ٽٽل ۽ نٻل سمجهندو هوس. ويجهي ماضيءَ ۾ سخت معاشي بُحران سبب ڪنهن فيصلا ڪُن گهڙيءَ جي انتظار ۾ هوس. منهنجو مطلب مل ڇڏي ڀڄي ڪنهن ڪنڊ پاسي لڪي ويهي رهڻ جو هيو ۽ ٻيو هو يونين ۽ انتظاميه جي گڏيل سهڪار سان پنهنجي نوڪري پڪي ڪرائڻ. ان مان پهرين ڪم ڪرڻ ۾ اوکائي محسوس ڪيم ڇو ته مون پنهنجي پٺيان گهڻا يتيم ڇڏيا هئا، جيڪي منهنجي پگهار (اسڪالرشپ) جي آسري جيءُ جيارڻ لاءِ جتن ڪري رهيا هئا. تنهنڪري مان ان فيصلي کي پاسيرو رکي، هڪ طرف پاڻ کي سماجياڻي (Socialize) ڪرڻ ۾ جُنبي ويم. ٻي طرف ازخود يونين جي سپورٽ سان مونکي پرمنٽ )پڪو) آرڊر مليو. مان ان وقت ان عورت مثل پاڻ کي سمجهڻ لڳس جنهن کي ستن ڌيئن پٺيان پٽ ڄائو هجي!
ٽن مهينن جي نوڪريءَ جي مُدي پڪي (پوري) ٿيڻ تائين مان مل کان پري به نٿي ٿي سگهيس، ۽ ٺيڪ ان نموني ۾ توهان جي بابا سائين جو مرتيو ٿيو! هاڻي هڪ پاسي باهه ٻئي پاسي پاڻي واري مثال مطابق مان مُنجهي پيس جنهن ۾ توڏانهن ٻه عدد اڀرا سڀرا عذرخواهي وارا خط لکيم، جيڪي آفيس ۾ لکيا هوندم. آرڊر ملڻ تي ٿورو گهڻو نه پر تمام گهڻو سُرهو ٿيس، جو روزگار اسان وٽ موت کان به ڏکيو ٿو ملي. ان ڪري وقت جي شناس ۽ ڊيوٽين جو قدر قيمت سمجهڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳس. ان ۾ هڪ حد تائين ڪامياب ويس ۽ هاڻي 30 مئي تي منهنجو مدو پورو پيو ٿئي. تنهن کانپوءِ عيد جون موڪلون ملنديون شايد توهان جون وئڪيشنون به ان دوران ٿي وينديون. مان ۽ آفتاب عيد کانپوءِ تو وٽ اينداسون عذرخواهي ڪري توکي کَنڀي کڻي اينداسون. ٻه مهينا وئڪيشن جا مون وٽ گذارجان، ائرڪنڊيشنڊ ماحول آهي ڪنهن به قسم جي کوٽ محسوس نه ٿيندءِ. اسان ماڻهن لاءِ AC ۽ ڪار جو ماحول ئي سڀ ڪجهه سمجهيو ويندو آهي.
ان عرصي دوران اخلاقيات منهنجو موضوع رهيو، ان سبجيڪٽ تي جيڪي ڪتاب هٿ لڳم پڙهيم، سائين جي ايم سيد صاحب جي تحريرن کي به نظر مان ڪڍيم. سائين ڪيترو اونهو آهي مون کي هاڻي پتو پيو آهي، باقي ديشي سڳورا هروڀرو پيا سائين جو منفي رجحان واضح ڪن. ڇا اسان سڀ جا سڀ زم زم سان وهنتل آهيون ڇا؟ خاميون صرف خدا ۾ ناهن. ڪائنات حسين آهي ۽ جدّت ان جو شيوو، اڄ کان ستر پنجهتر سال اڳ ۾ دنيا ڪٿي هئي ۽ هاڻي ڪٿي آهي، اهي سڀ انتشار، ظلم اقربا پروريءَ جون نشانيون ۽ مثال آهن.
شنڪر آچاريه چيو آهي” اُهي هستيون عظيم آهن جيڪي بنا لوڀ لالچ جي ماڻهن لاءِ ڪم ڪن ٿا ۽ انهن جي فلاح لاءِ سوچين ٿا ۽ پاڻ وري اهڙي نموني الوپ ٿيو وڃن جيئن چشما هزارين وڻن ٽڻن کي سيراب ڪرڻ کانپوءِ نديءَ يا مها ساگر ۾ جذب ٿي ويندا آهن.“ (مها ڀارت)
اهو ته هميشه دستور رهيو آهي ته اسان جي معاشري ۾، بدمعاش ۽ لُچ جي بازي زور رهندي پئي آئي آهي. اسان پنهنجي طور تي نيڪ ۽ سٺا رهنداسين ته به شڪ جي نگاهه سان ڏٺا وينداسون. جيڪڏهن امير ڊفينس جي بنگلي ۾ ويهه ويهه رنون ويهاري ويٺو هوندو ته اهو نيڪ ۽ سخي سڏبو.
ٿورو يورپ جي مسلمانن بابت هميشه اسلام کي عوام جي خلاف دقيانوسي انداز ۾ پکيڙيو ويو آهي انهيءَ جي حقيقت تشريح مُلن پنهنجي فائدي ۾ نه ڄاڻي ٺوڪ ٺوڪان واري انداز ۾ ايڊاپٽ ڪيو. ان جو نتيجو اهو نڪتو جو ماڻهن بجاءِ جديد علمن ۽ سائنس کان هڪ طرف منهن موڙي خدا جي خدائي جي آسري لڳي ويا، ٻئي پاسي اوڀر ۽ اولهه يورپ جي عيسائي ۽ يهودي لابين سائنس ۽ ٽيڪنالاجين ۾ انقلابي ڪارناما سرانجام ڏنا. توهان تي ڪٿي به ڪنهن مسلمان ملڪ جي ٽرڪ، بس ڪرين، بلڊوزر ۽ ڪامپليڪس مشينري ڏسڻ ۾ نه ايندي، باقي ايڪڙ ٻيڪڙ ميزائلن ۽ بليڊن (ڏاڙهي ٺاهڻ وارا) ملڪ نظر ايندا. ان جو سبب ئي اهو آهي ته اسلام جيڪو پيغمبر محمد صلي الله عليه و آله وسلم پيش ڪيو هو تنهن جي سموري ٻيڙي ٻوڙي ڇڏي اٿائون. بوسينيا ۽ فلسطينن جي ستم ظريفي ڏسڻ وٽان آهي. انهن مان گهڻا مسلمان شريف به آهن، پر هنن کي ڪلمي جي به خبر ناهي. جيڪو ڪجهه يورپ ۾ ٿيو يا ٿي رهيو آهي ان جو ذمو ڪٽر قسم جي مذهبي جنونين مٿان آهي.
اهڙا ناڪام ۽ نامراد تجربا هن کان اڳ ۾ يورپ جي پوپن صليبي جنگين ۾ ڪيا هئا. اسان سنڌي ماڻهو هڪ لحاظ کان مذهب جي پنجوڙ کان ٻاهر آهيون، ڇو ته صوفين / بزرگن اسان کي امن ۽ آشتي جو درس پئي ڏنو آهي، جنهن جا پيش خيما / سرچشما سرمد، بلاول، شاهه عنايت، دولهه دريا خان، ڪبير، بلي شاهه، لطيف، سچل، سامي، بيدل ۽ بيڪس رهيا آهن. باقي رهيو روزن ۽ نمازن جو چڪر سو سڄي دنيا جا مسلمان ئي ڪونه ٿا نماز پڙهن ۽ روزا رکن ته پنهنجو ڇا وڃي؟
وڌيڪ ڪچهريون ٿينديون ۽ اُميد ته ٻارن ٻچن سان خوش هوندين. سڀني کي سلام، پيار مان
تنهنجو، سليم
===============================================================*

مڪلي
26 اپريل 1994ع
پيارن ۾ پيارا سارنگ!
حق موجود!
تنهنجو اپريل جي 5 تاريخ کان وٺي 15 تائين انتظار ڪيم پر تون ڪونه آئين. پوءِ لاڳاپا لاهي پنهنجي ڪمن کي وقت ڏنم. هاڻي تنهنجو وڌيڪ ڇا پروگرام آهي ان بابت مون کي آگاه ڪر. مون جيڪي ڊپلومه جا سرٽيفڪيٽ فيڪٽري ۾ ڏنا هئا، انهن جو هيل تائين ڪوبه کڙ تيل ڪونهي نڪتو، بيروزگاري ڪونهي، اڀرو سڀرو روزگار آهي، لڳا پيا آهيون، پر حقيقت ۾ مون کي تنهنجو اُلڪو ٿيندو آ، چريا اکرن کي به انگريزي سان گڏوگڏ سُڌار، باقي مجموعي طور تي تون اڳي کان وڌيڪ ايڪٽوِ نظر آئين. تبديلي به ترقيءَ جو نالو آ، ڪوشش ڪر ۽ ٻارن تي توجھ ڏي. ٽنڊي جان محمد ويو هوس ڊاڪٽر وارا، نند لعل، علي احمد ٽالپر ۽ رزاق تنهنجو پڇن پيا، مون تنهنجا ايڊوانس ۾ سلام چئي ڇڏيا مانَ، ڏاڍو پيا توکي ياد ڪن.
هن خط جو جواب ڏيڻ جي هر ممڪن ڪوشش ڪجانءِ نه ته بس، اچڻ جو پروگرام ٻڌاءِ ته ڪڏهن ٿو اچين؟
تنهنجو، سليم
===============================================================*


ال آصف شوگر ملز ڳاڙهو
2 جنوري 1994ع
پيارن ۾ پيارا سارنگ!
طويل عرصو گذريو آهي پر ڪنهن قسم جو رابطو نه ٿي سگهيو. مان به پنهنجين مصروفيتن ۾ مشغول هيس ۽ توسان به ڪجهه اهڙي قسم جون گهٽائون هونديون. مطلب ته حالتن جي سازگار ۽ ناسازگار هجڻ تي ئي سڀ ڪجهه منحصر آهي. تون مون کان واقف آهين ۽ مان توکان. پوءِ پاڻ ۾ ڪهڙيون دوريون؟ توڙي جو اسان ڪڏهن ڪڏهن محسوس به ڪندا هجون ته به اهو اسان جي ذهن جو فقط فِتور هوندو. ڪافي عرصي کان اهو ٻڌندا اچون ته ڏکن پٺيان سُک هوندا آهن، اها حقيقت پنهنجي جاءِ تي، پر اهي فقط اسان لاءِ آسرا آهن ۽ تجسُس وڌائڻ جو اهو به هڪ نمونو آهي جيڪو اسان تي ٿاڦيو ويو آهي. اسان ڇلانگون ٿا لڳايون ته ماڻهو ٽنگن مان ٿا جهلين، ڪير جستجو جو جذبو کڻي اڳيان وڌي ٿو ته ڪيرائي ٿا وجهنس، پوءِ اهڙي ماحول ۾ ماڻهو انفراديت ڏانهن موٽ کائي ٿو، هن کي فقط پاڻ، اولاد ۽ گهروارن، سنگت ساٿ ۾ ويساهه رهي ٿو.
منهنجي خيال ۾ اسان سڀئي انفراديت کي اجتماعيت تي ترجيح ڏيڻ لڳا آهيون. سڀني حالن احوالن کان واقف ڪجانءِ.
تنهنجو
سليم
===============================================================*

نيشنل هاءِ وي ڪراچي
21 آگسٽ 1995ع
پيارا سارنگ!
خوش هجين شال!
گهڻي عرصي کان پنهنجو رابطو نه ٿي سگهيو آهي، مان سمجهان ٿو ته ان ۾ اسان ٻنهي جو ڪوئي ڏوهه ناهي بس زماني جي گردش ڪجهه اهڙي آهي جو ڪنهن جو وس هوندي به نٿو هلي. بيروزگاريءَ جي احساس مون کي ڊپريشن جو شڪار بنائي ڇڏيو هيو، رضا ان احساس کي سمجهيو ۽ مونکي مارڪيٽ ڪميٽي ڪراچي ۾ نوڪري وٺائي ڏنائين. مسلسل رات جي ڊيوٽي آهي روزانو ايندو ويندو آهيان، ڪنهن حد تائين مطمئن به آهيان، ڇاڪان ته ذهني سڪون جي تلاش ۾ اسان پارن کي ڪا وندر هجي ته بهتر آهي. سا هينئر مون محسوس ڪئي آهي. ايگريڪلچر ڊپارٽمنٽ وارو ڪم اڃا ناهي ٿيو اعجاز شاهه شيرازي آسرو ڏنو آهي، ڏسي رهجي ته ڇا ٿو ٿئي. اياز، بلڪل خوش آهي ۽ پنج ڇهه هزار مهينو ٺاهي وٺي ٿو، ڏاڍي مطمئن زندگي پيو گذاري. الطاف ميمڻ اسسٽنٽ انجنيئر، پاڪستان اسٽيل ۾ ٿيو آهي. آفتاب ميمڻ، سول ڪورٽ ۾ سڌي ڀرتي وسيلي ڪلرڪ ٿيو آهي. رضا اڃا ڊاڪٽر عطاء جي ڪنهن Caution جي انتظار ۾ آهي، مجيب انٽيليجنس جو اڄڪلهه بيورو آهي. حميد مهراڻوي ساڳيو تو وانگر ماستر آهي گڏوگڏ ايڌي سينٽر تي نائٽ ۾ پارٽ ٽائيم پيو ڪري.
تون پنهنجي موجوده مجموعي سرگرمين کان آگاهه ڪجان. حقيقت ۾ تنهنجو هر قدم مستقبل ڏانهن نئين پيش قدمي هوندو آهي، جيڪو مون ۽ مون جهڙن لاءِ نئين راهه جو راهي ٿيڻ لاءِ سبب پڻ هجي ٿو.
بختاور، علي ۽ سڀني کي سلام.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================*

ال آصف شوگر ملز ڳاڙهو
6 فيبروري 1995ع
ڀاءُ سارنگ!
حق موجود!
اڳ ۾ جيڪو تنهنجو خط آيو هو، ڀانيان ٿو ته تنهنجن ويچارن ۽ آدرشن ۾ ڪو سست عمل يا ائين کڻي چوان ته زندگيءَ جو فقط تحفظ ان خط مان بکي رهيو هو. ڇاڪاڻ ته هاڻي فقط تحفظ يا بچاءُ سڀ ڪجهه ناهي رهيو، هاڻي اڳرائي / پيش رفت به ڪرڻي پوندي. بقول دوستن جي ته سارنگ CSS جي تياري پيو ڪري. مان ڏاڍو خوش ٿيو هوس، پر تنهنجي پوئين انگريزي واري خط ۾ فقط ڪنهن ڪامپيوٽر ٽريننگ جو ذڪر ٻڌي مون سمجهيو ته شايد تون زندگي جي ساڳئي مورچي تان ٿڙي ويو آهين. ممڪن آهي هي منهنجا تو بابت هڪ طرفا ويچار، تنهنجن مجبورين ۽ محرومين جي حقيقي جهلڪ سان سهمت نه ٿيندا هجن. پر مان پنهنجي طور تي ان ڳالهه جو حق ٿو رکان ته تون مونکي زندگيءَ جي حقي واجبي پروگرامن کان وقت بوقت آگاهه ڇو نه ڪيو، يا مان هاڻي ان جي اهل رهيو نه آهيان، پر به 1986ع جا گذاريل ڏينهن ۽ انهن ڏينهن جي خوشبوئن ۾ واسيل اهي يادگار ڪچهريون، مطلب ته انهن ڏينهن جو مون وٽ احترام اڃا به آهي، توهان ڀلي ڪهڙي به رنگ ۾ هجو، گهٽ ۾ گهٽ ڪو احترام لائق مون وٽ ماضيءَ جو واقعو ته آهي! ۽ ان جو مان هميشه بچاءُ ڪندو رهندس.
هن سماج ۾ اهو به اسان کي حق نٿو ڏنو وڃي ته اسان پنهنجون روحاني گهرجون پوريون ڪري سگهون. اياز، مونکي تو بابت ڄاڻ ڏني ته تون حيدرآباد جي سائيٽ قاسم آباد ۾ گهر وٺڻ جي چڪر ۾ آهين. اها ڳالهه ڪٿي پهتي آهي؟ ۽ ها رضا به تنهنجا سلام مون کي ڏنا هئا. تنهن لاءِ مهرباني. هن کان اڳ ۾ مون تو ڏانهن ان ڪري خط نه لکيا هئا، جو مون کي اياز چيو هيو ته سارنگ هينئر انتهائي مصروف آهي، تنهنڪري اسان کي خطن جا جواب نه ڏئي سگهندو. اِهو ئي سبب خطن نه لکڻ جو هيو.
منهنجون حالتون (روزگار جي حوالي سان) ڏاڍيون خراب آهن فيڪٽري جي انتظاميه مڪمل طور تي ڪرش پئي ڪري، يونين ٽائوٽ ٿي وئي آهي. ٻن ٻن مهينن کانپوءِ هڪ مهيني جي پگهار ملندي آهي، ايڪگريڪلچر انجنيئرنگ جي واٽر مينيجمنٽ پروجيڪٽ ۾ اپلاءِ ڪيو اٿم، پر هيل تائين ڪنهن به قسم جي چرپر نظر نٿي اچي. خبر ناهي اڳيان ڇا ٿيندو!؟ ڪڏهن ڪڏهن عجيب غريب خيال ايندا آهن، جن جو دنگ خوفناڪ محسوس ٿيندو اٿم. پر ”پِڇلي پريت ڪي ڪارن پٿر چُن چُن کائي“ واري ڳالهه ٽاري ڇڏيندي آهي. مون محسوس ڪيو آهي ته منهنجو هتي هجڻ ئي نه هجڻ برابر آهي، خدا جنهن ڪم لاءِ مونکي پيدا ڪيو ان جي تلاش ۾ مان بلڪل ناڪام ويو آهيان، هاڻي اها جاءِ ويڪينٽ ٿئي ته ڪو اچي پنهنجا جوهر ڏيکاري نه!!
پر خير آ، انهن سڀني ڳالهين جو توسان ڪوبه تعلق ناهي پروشيه واري ڳالهه ته ”تون پنهنجون مصبيتون ٻين کي نه ٻڌاءِ ڇاڪاڻ ته ڌڻي هر ڪنهن کي پنهنجا پنهنجا مسئلا پيدا ڪري ڏنا آهن.“
مون کي اُميد آهي ته سڀني حالن احوالن کان مون کي آگاهه ڪندين ته جيئن مان به ڪائي جوت جلائي سگهان ۽ ڪوشش ڪريان.
بختاور ۽ علي رضا کي تمام گهڻو پيار
تنهنجو
سليم
===============================================================*

29 بي شاهه لطيف ڪالوني
مڪلي ٺٽو
20 فيبروري 1995ع
ڀاءُ سارنگ!
نهايت افسوس اٿم جو اوهان مون وٽ آيا ۽ مان اوهان سان نه ملي سگهيس، انهيءَ ڏينهن مان مل تان سڌو حيدرآباد ويو هوس ۽ جمعي تي، جنهن ڏينهن توهان نوابشاهه لاءِ روانا ٿيا هئا، ان ڏينهن شام جو گهر پهتس ته توهان جو پپوءِ احوال ڏنو، اها به خبر پئي ته توهان رات جو مجيب جانوريءَ وٽ ترسيا هئا، مان مجيب سان رات جو ملڻ ويس، پر هو نماز تي يا تراويحن تي ويل هو. بس پوءِ جيڪي وڻيم سو پاڻ ئي محسوس ڪيم.
هڪڙو گروپ فيڪٽري وٺڻ جي چڪر ۾ آهي، پر هيل تائين ڪابه ڳالهه واضح ڪونهي ٿي، پر جيڪي ڪجهه به ٿيندو وري به عيد کانپوءِ. هيءُ خط هڪ ته عيد ڪارڊ سمجهجانءِ، ٻيو تنهنجي اچڻ ۽ منهنجو توسان نه ملي سگهڻ جو جواب.
چاند ملتا نهين سب ڪو سنسار مين،
هي ديا هي بهت روشني ڪي لئي.
واري ڳالهه ته مون ڪوشش ڪري حالتن سان سمجهوتو ڪرڻ شروع ڪيو آهي، پر سمجهوتي ڪرڻ جو به حق مونکي حاصل ناهي، هاڻي خبر پوي ٿي ته وان گوگ، دوستو وسڪي ۽ فرانز ڪافڪا ڇو آتم هتيا ڪئي هئي. پر مان نه ته ڪا آتم هتيا ڪندس نه وري ڪو اٻهرائي وارو قدم کڻندس. ان لاءِ توهان ڀائر پنهنجي دل مان مون لاءِ سڀئي وسوسا ڪڍي ڇڏيو.
آخر ۾ سڀني سڄڻن توڙي دشمنن کي اڀري سڀري عيد مبارڪ چوندا.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================*

مڪلي
8 اپريل 1996ع
سارنگ!
حالتن جو بار کڻي کڻي هاڻي ته صفا هيڻو ٿي ويو آهيان. هر شيءِ ۾ منافقت ۽ بناوٽ ٿي پسيم، دوستن ۾، مٽن مائٽن ۾ مطلب ته هر پاسي اهميت ۽ قدر بيٺل ماڻهوءَ جو آهي، اُتي منهنجي ڪابه حيثيت ناهي.
مالي حالتن جي ڪُن ۾ ڦاٿل نه هجان ها ته مون کي به ايتري ئي اهميت ملي ها. سڄي زندگي اسپئير ٽائر وانگر گذري وئي، پر هڙ حاصل ڪانه ٿي. مهرباني ڪري تون سڪرنڊ شوگر ملز واري چانڊيي صاحب سان سيڙجي مل ۽ منهنجي حالات کان کيس آگاهه ڪر، ڪم ٿئي ته ٺيڪ جي نه ته ميار ناهي.
ايم اي اردوءَ جا تقريباً ڪتاب هٿ ڪيا اٿم ۽ تون پريشان نه ٿجانءِ، مون هينئر کان ئي پڙهائي شروع ڪري ڇڏي آهي، بس تنهنجي ٿوري همت افزائي کپي.
اياز جي بدلي لاڙڪاڻي ٿي وئي آهي ۽ هڪ ٻن ڏينهن ۾ مڪلي ڇڏي چڪو هوندو!
منهنجي طرفان مرتضيٰ کي شادي مبارڪ.
سڪ مان
سليم
===============================================================*

29 بي شاهه لطيف ڪالوني
مڪلي ٺٽو
14 جولاءِ 1998ع
پيارا سارنگ!
مونکي ڏاڍونئون نئون ٿو لڳي ته مان توڏانهن پيو خط لکان ڇاڪاڻ ته گهڻو عرصو اسان وچ ۾ خطن جو رابطو ڪٽيل رهيو آهي، پر وري به ڪوشش اها رهندي ته پنهنجون روزمره جون سرگرميون، حالتون ۽ ڪشمڪش زندگيءَ جون خبرون هڪٻئي تائين پهچائيندا رهون. ان سان مان سمجهان ٿو ته هڪٻئي کي Boost ملندو ۽ اصلاح پڻ ٿيندي.
مون کي ڏاڍي خوشي ٿي جو تون مون وٽ آئين ” آين جا احسان آهن، احمد شاهه چوي“ روحاني طور تي خوشيءَ جا احساس ڪنهن ماپي جا محتاج ڪونهن، پر سماج جي موجوده جوڙجڪ ۾ ماڻهن ماپا ٺاهي ڇڏيا آهن. پر اسان ڪڏهن پنهنجي نجي آزادي جيڪا ضمير جي آزادي هجي ٿي، ڪنهن سان نيلام ناهي ڪئي! ته پوءِ اهڙي صورت ۾ ماپا ۽ ماڻا اسان جو ڇا بگاڙيندا؟ خسيس سوچ ۽ هلڪڙي معيار جا ماڻهو ٻين پاران سڃاتا ويندا آهن، جيئن ڪنهن جو پي ڪمشنر هجي ۽ هو هروڀرو لئه ۾ مست گهمندو وتي، پاڻ جهڙا چرٻٽ ٺاهيندو وتي، جيڪي ائين چوڻ ۾ ڪو ٽڪي جو شرم محسوس نه ڪندا هجن ته فلاڻو / فلاڻي ڪمشنر جو اولاد آهي. اِها غلاميءَ جي ستن پاڻين ۾ ڌوتل جديد چمڪ آهي، پر توکي سماج ۾ اهڙي قسم جي فوبيا سان ٽمٽار ماڻهو جام ملندا. مان ته انهن کان خائف ٿيندي به انجواءِ ڪندو آهيان ۽ وري محسوس ٿيندو اٿم ته مان وري به شڪر جو اهڙن ماڻهن مان ڪونه آهيان.
ٽيون ڏينهن هڪڙو ماڻهوءَ جيڪو جيالاجيءَ جو شاگرد آهي، مون سان اهڙي ريت مليو جو ڄڻ مون شايد کانئس قرض ورتو هجي، وقتي طور پريشان ٿيس، پر وري به دقيق نظرين جي مانارن ۾ هٿ وڌل هجڻ جي ناتي مون سندس فيلڊ تي جڏهن ڳالهايو، ته سائين جن آهستي آهستي وسامڻ لڳا. پوءِ ايڪسڪيوز پيو ڪري، مون چيو مانس جيڪڏهن توهان ڪنهن کي ڏيکارڻ لاءِ ٿا پڙهو ته پوءِ توهان تي معيار ناهي، پر جيڪڏهن پنهنجي ڀلي مستقبل لاءِ ٿا پڙهو ته پوءِ توهان جي پڙهائي اڃا شروع ناهي ٿي، اُها شروع ٿيندي ئي ڊگري وٺڻ کانپوءِ!
سو اهڙي قسم جا ڪئين وکري ٽائپ (نوابشاهه وارن جو روائتي پهاڪو) ماڻهو به ملن ٿا، پر وري به عوام کي منهن ڏجي پُٺي نه ڏجي!
خط لکڻ ۾ ٻه ٽي ڏينهن دير ڪيم، ان لاءِ جو ال آصف شوگر ملز جي باري ۾ دوستن سان مشورا ۽ صلاحون ڪرڻ گهر کان ٻاهر ويل هوس. هاڻي مان سمجهان ٿو ته اهو سارنگ، جيڪو 94-1995ع ۾ گم ٿي ويو هيو، سو مليو آهي ۽ ساڳيو تسلسل جاري رکندو، هونءَ به ميوو وڻ ۾ وڌيڪ خوبصورت لڳندو آهي.
هميشه گڏ
تنهنجو
سليم
===============================================================*



160-A شاهه لطيف ڪالوني
مڪلي ٺٽو
1 ڊسمبر 2003ع
سڄڻ ۽ مانائتا سارنگ!
خبر اٿئي، مان عيد کان هڪڙو ڏينهن اڳ ۾ مڙئي سوچي رهيو هيس ته هن عيد تي ڏسان ڪير ٿو مون کي ياد ڪري، نفسانفسي جي عالم جو اهو حال آهي جو اسان ئي ڪنهن کي ڪونه ٿا کنگهون ته ٻيا وري ڪهڙو منهن ۾ مُٽندا ٽپال گهر ويس، يڪا ٽي ڪارڊ مون مسڪين جي نالي سان پيا هئا. کنيم ۽ کڻي هول ڪري کولي پڙهيم، هڪڙو تو بدولت عالي جناب جو هيو ۽ باقي ٻه ٻيا به اسان پارن چنڊن جا هيا. يار! وري به توکي جس هجي جو ياد ڪيو اٿئي. مونکي روح ۾ ياد هوندو آهين، باقي مان پيار ۽ حد درجي عقيدت کي ماري روپ ڏيڻ کان ٿورو لنوائيندو به آهيان ۽ حقيقت ۾ ايندو ئي ڪونهيم. ائين ڀڄجي جيئن آلحيرا کان!
سڀ ڪجهه ٺيڪ ٺاڪ آهي ڪنهن ڊس انفرميشن جو شڪار نه ٿيجان، ازدواجي، رقابتي، ثقافتي، سياسي ۽ ادبي دوستي هيل تائين نباهيندا اچون. باقي جنهن وکر کي جيڪڏهن وڌيڪ ٽائيم ڏئي ٿا ويهون ته پوءِ هر محاذ جي سنگت پڇاڻو ڪري ٿي ۽ احتجاج پڻ نوٽ ڪرائي ٿي. هاڻي مان ان نتيجي تي پهتو آهيان ته هي سڄو کيل پئسي جي فراواني جو ۽ گليمر جو آهي، پاڻ خاڪ نشين ۽ فاقي فقر وارا لنگوٽي لڙڪائي نٿا هلي سگهون. باقي ماڻهو پنهنجي ذات ۾ ڪائنات آهي، سڀ ڪجهه ملي ٿو بس تصور سگهارو هجي، مان ته توهان سڀني وڇڙيل دوستن جي خيالن سان ماضيءَ جي اولڙن سان ۽ ڀاونائن سان به دل وندرائيندو آهيان. شايد اهوئي سبب هجي جو مان نه ته نوان دوست ٺاهي سگهيو آهيان نه ئي وري ڪوشش ڪئي اٿم، ڇاڪاڻ ته مون وٽ پراڻا ئي احترام لائق دوست آهن ته پوءِ ڇو وڃي ٻين کي مَتيون ڏيان ۽ متيون مُنجهايان! باقي تخليقڪار ڪير به هجي ۽ ڪٿي به هجي، ڳولي هٿ ڪندوسانس، نون ماڻهن کي اسان پنهنجي حلقي ۾ تڏهن داخل ڪندا آهيون، جيڪو اسان جي فريڪونسي کي جَهپي.
ٻار، ڳوٺ ويل آهن، اياز جي ننڍي ڀيڻ شائسته جي شادي هئي، مان به عيد جي ڏينهن ڳوٺ ويو هيس، اياز تنهنجو ڪارڊ ۽ خط ڏيکاريا ۽ مون به کيس تنهنجو ذڪر ڪيو هيومانس ته مونکي به سارنگ ياد ڪيو آهي. اياز ڏاڍو خوش پيو ٿئي، شايد ڊسمبر جي پهرين هفتي ۾ توڏانهن اچي، ڇاڪاڻ ته سندس ڪم به آهي چيف انجينئر جي آفيس ۾.
هن دؤر ۾ هر شخص هڪ ڪهاڻي آهي ۽ هر ڪهاڻي هڪ حقيقت آهي ۽ حقيقت جيڪا فقط حقيقت هجي ٿي، پر تمام گهٽ ماڻهو حقيقت پسند هجن ٿا. خوش قسمتيءَ سان اسان واقعي به حقيقت پسند آهيون، جو هيتري عرصي جي دور هوندي ۽ وقت جي وڇوٽي هوندي، به ڪنهن تي ڪابه ميار ناهي ڏني! ته پوءِ ڳالهه ئي ختم. تو شهدادپور ۾ جوائن ڪيو تمام سٺو ۽ ايئن ملندا رهنداسون، هڪ ٻئي وٽ ايندا وينداسون، هڪٻئي جي ٻارن کي پيار ڪنداسون ۽ پنهنجي طور تي ڀرپور زندگي گذارڻ جي ننڍڙي ڪوشش ضرور ڪنداسون.
سارنگ: مونکي تو لاءِ دل ۾ ڪابه ميار ناهي بس ايئن ٽائيم مليئي ته رکجان ۽ ياد ڪجان مان به ياد ڪندو سانءِ.
ڊيوٽي ڏکي آهي پر ڪيون پيا ڇاڪاڻ ته مجبوري به آهي.
پنهنجو ۽ ٻارن جو خيال رکجان.
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================*



ڳاڙهو
20 نومبر 1989ع
ڀاءُ سارنگ!
تو کان موڪلايم ته ائين لڳم ڄڻ مان پنهنجي وجود جو ڪوئي حصو يا ائين چوان منهنجو اندران وارو ماڻهو وڇڙي ويو ۽ باقي مان هيڪلو ٽرڪ ۾ چڙهي ڳاڙهي فيڪٽري پهتس، پر الائي ڇو مان ڪم سان Adjust نه ٿي سگهيس! هاڻي سمجهيم ته نه فقط ڪميسٽري جي قانون مطابق ائٽم ملي بانڊ ٺاهيندا آهن، پر انسان ڀي هڪٻئي ۾ ضم ٿي هڪ قسم جو بانڊ ٺاهين ٿا ۽ سمجهان ٿو ته منهنجو ۽ تنهنجو بانڊ ٺهي چڪو آهي جنهن جو عملي مشاهدو اڄ ٿيم!
رضا کي وقت بوقت سمجهائڻ جي ڪوشش ڪجان توکي ته خبر آهي ته هو جذباتي ماڻهو آهي! ۽ منهنجي خيال ۾ هو توکي وڌيڪ اهميت جي نگاهه سان ڏسندو. هن ۾ هينئر سماجي تبديليءَ جي سخت ضرورت آهي جا گهٽ ۾ گهٽ تون پوري ڪري سگهين ٿو (حڪم جي انداز ۾ نٿو چوان!) اسد کي به هڪ عدد خط لکي موڪليو اٿم، باقي منور ابڙو جي ائڊريس موڪلي ڏجان ته کيس خط لکي پنهنجن جذبن جو جولان هلڪو ڪندس (آرٽ جي حوالي سان)
ٻيو جهڙا حال تنهنجا تهڙا حال منهنجا
تنهنجو
سليم تنيو
===============================================================*