غلام رسول ٽالپر
ڏس مايوس نه ٿي، اڄڪلهه جيڏانهن ڏس افراتفري، وٺ پڪڙ، جهيڙا جهڳڙا، نفرتون، مفاد پرستي، منافقت، سازشون ۽ ڪمينائپ ئي نظر اچي ٿي. اڳي وڏڙن کان ٻُڌندا هئاسين ته پراڻي وقتن ۾ امن هو، سک هو، چين هو، محبت هئي، همدردي هئي، ڀائيچارو هو، انصاف هو ۽ انسانيت هئي. پر اسان جيڪڏهن رڳو پوين ڪجهه سالن جي ڀيٽ موجوده معاشري سان ڪريون ته واضح طور تي نظر ايندو ته سڀ منفي رويا يا منفي قوتون زور پڪڙي ويون آهن ۽ اهو سلسلو جاري آهي. هڪ حساس انسان جيڪو عام معاشري ۾ به ڊڄي ڊڄي گذاريندو آهي ۽ پنهنجي هڪ هڪ عمل تي به سئو سئو ڀيرا سوچيندو آهي، هن وحشت جي دؤر ۾ ظاهر آهي ته مايوسي ۽ دٻاءُ جو شڪار آهي ۽ هن کان سڀئي سهارا ۽ آسرا به کسجي ويا آهن، ڪٿان به ڪنهن روشنيءَ جي ڪرڻي جي هن اونداهي دنيا ۾ اچڻ جي واٽ نظر نه ٿي اچي، اهڙي طرح هن معاشري جو هڪ عام فرد به معاشري ۾ موجود انهن سڀني منفي روين جو شڪار ٿئي ٿو، پر هو بجاءِ هڪ حساس فرد وانگي Re act ڪرڻ جي اهي رويا پاڻ قبول ڪري وٺي ٿو ۽ اهڙي طرح ڏينهون ڏينهن ڇڪتاڻ وڌي رهي آهي. هڪ حساس فرد جيڪو اصل ۾ پنهنجو پاڻ کي به سمجهي نه سگهندو آهي، معاشري جي نظر ۾ بيوقوف، پاڳل، هيڻو، ڪمزور تصور ڪيو وڃي ٿو، جنهن کي هر طرح سان Press ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي ٿي، ڇو ته هو موٽ ۾ ڪميڻو ۽ وحشي نه ٿو ٿئي، ڏٺو وڃي ته هڪ ڏاڍو ٻئي ڏاڍي سان زيادتي نه ٿو ڪري، بلڪ هڪ ٻئي جو تحفظ پڻ ڪري ٿو.
اهڙي صورتحال ۾ هڪ حساس شخص وٽ ٻه راهون رهجي وڃن ٿيون. يا ته هو حضرت عيسيٰ جي چواڻي هڪ ڳل تي چماٽ کائڻ بعد ٻيو ڳل اڳتي ڪري ڏي. ٻيو طريقو اهو آهي ته هو موٽ ۾ اڳينءَ جي ٻنهي ڳلن تي چماٽ وهائي ڪڍي. پنهنجي ڳلن تي چماٽ کائڻ وارو انهي ڪري برداشت ڪري ٿو، جو هن وٽ هڪ اميد آهي ته هو ٻئي جي عمل کي هڪ ڏينهن غلط ثابت ڪري سگهندو. پر اڳينءَ کي چماٽون هڻڻ وارو اهو عمل ان ڪري ٿو ڪري جو هو پاڻ سان ٿيل زيادتي کي غلط ”ثابت“ ڪري سگهڻ جي اميد نه ٿو رکي، ٺيڪ آهي ايترو Re act نه ٿو ڪري سگهجي، پر وت آهر Resist ڪري سگهجي ٿو. جيڪڏهن ڪنهن دٻاءُ کي روڪي نه ٿو سگهجي، ته به Resist ڪرڻ سان اُن دٻاءُ جي شدت کي يا ان دٻاءُ جي متوقع اثرات کي گهٽائي سگهجي ٿو. اسڪرين تان يا رستي تان هٽي وڃڻ سان نتيجا بدتر رهن ٿا. هڪ رڪاوٽ کي خود هٽائي ڇڏڻ کان بهتر آهي ته ان رڪاوٽ کي هٽائڻ جي لاءِ اڳينءَ جي توانائي ۽ وقت ضايع / استعمال ڪيو وڃي. مُڙس ٿي منهن ڏيڻ بعد ڪنهن به نتيجي کي قبول ڪرڻ جي صلاحيت ازخود پيدا ٿئي ٿي. هڪ عام چوڻيءَ مطابق جتي مسئلو آهي اتي حل به آهي، سوال اهو آهي ته اسان مسئلي جو جُبو پاڻ تي پائي اُن کي ڏسون ٿا يا ان کي پاڻ تان لاهي ٿورو پري رکي غور ۽ چالاڪيءَ سان ان کي تفصيل ۽ هر پهلوءَ سان جانچيون ٿا. پوئين طريقي مطابق ان مسئلي جا weak point نظر اچن ٿا ۽ حل جون راهون واضح ٿين ٿيون. منهنجي موجودگيءَ ۾ مسئلي کي وڌيڪ تفصيل ۽ وڌيڪ مناسب طريقي سان حل بابت ڪجهه ڪري سگهجي ٿو. مان جلدئي موڪل تي اچڻ جو انتظام ڪري رهيو آهيان.
وقت هڪ اهم Factor آهي، جيڪو هر شئي جي شدت کي گهٽائي ڇڏي ٿو ۽ ٻيو ته مصروفيت لازمي آهي. مصروف رهڻ سان ذهن کي مختلف موضوع ملن ٿا ۽ هڪ مسئلي جو جُبو لاهي ڏسڻ جو موقعو ملي ٿو ۽ وقت پڻ گذري ٿو. ٻيو ته زندگي هڪ تجربو آهي ۽ موت Routine آهي. زندگي ۾ هر تجربو ڪري سگهجي ٿو، ان جي نتيجي جو انتظار ڪري سگهجي ٿو، نتيجو ڪجهه به ٿي سگهي ٿو. خوشگوار / ناخوشگوار، نتيجي جي ناخوشگواريءَ کي وري ڪنهن نئين تجربي سان تبديل ڪري سگهجي ٿو. تجربو فرد تي، ماحول تي، معاشري تي اثرانداز ٿئي ٿو. Routine ڪنهن شئي تي اثرانداز نه ٿي ٿئي، تجربو حال آڻي ٿو. ٻيو تجربو بهتر حال آڻي ٿو. ۽ هڪ تجربي ڪندڙ فرد هميشه نتيجن جو متجسس رهي ٿو ۽ هو روايتي ڳالهين، سُس پُس، ۽ روايتي طريقن، روايتي تنقيد، مخالفت کي حساب ۾ نه ٿو آڻي ۽ ان ۾ احساس برتريءَ جو احساس جاڳي ٿو ۽ هجڻ گهرجي، بلڪه احساس نه پر برتري هجڻ گهرجي.
تنهنجو
رسول ٽالپر
*
ٽالپر وڏا
5 مئي 1985ع، آچر
پوءِ به ڪيان ٿو پريم جي ورکا،
مون نه ڪڏهن جي محبت ماڻي.
ادل سارنگ
سدائين سپنن جي ساڀيا پائين شال،
تنهنجو ٻيو خط مليو، پهريون پيڙا نامون ته پهريان ئي پڙهي چڪو هيس. جواب ڪونه لکيم، ان جو جواب لکان ها، الائي ڇا لکان ها، تنهن ڪري ڪونه لکي سگهيم. نه لکڻ وارو احساس به رکي رکي ستائيندو رهيو، يار ايڏو مايوس ته نه ٿيندو ڪر، تنهنجي ڦاسي کائڻ سان يا سنڌوءَ ۾ ٽپڻ سان ڇا ٿيندو، ڪجهه به نه، ڪهڙو دنيا جو چرخو بيهي رهندو يا تنهنجون مايوسيون تنهنجا مسئلا ختم ٿي ويندا. بس پاڻ جهڙن کي ڏک ڏئي مايوسيون وڌائي ويندين، يار هاڻ وڌيڪ ڪونه ٿو لکان.
بس! ”اڄ جا غم ئي ڪافي آهن، اڄ ته نه گهاءُ پراڻا جاڳن.“ انهيءَ ڏيڍ مهيني کن ۾ ٻه دفعا نوابشاهه ويو هئس، ڇا هو، ڪجهه به ته نه هو، نه سارنگ مليو نه، امير هو، نه لياقت گڏ هو، رڳو رستا هئا، مان هيس ۽ يادون هيون، سارنگ سڄي کان ته کٻي کان امير ۽ گڏ گڏ لياقت به، ڪچهريون هيون، بحث هيا، کل هئي، ڀوڳ هيا، ڪجهه نه هو، رڳيون يادون، ڪيڏو نه اوپرو هيس، هيڏي ساري شهر ۾،
ڪاليج ڇڏيو ڪونه اٿم، داخلا آهي، امتحان ڏيندس ”مُسلمانن“ ته ڪارِ ثواب خاطر ”اسان جي پنهنجن“ پئسن مان ڪجهه خيرات (زڪوات) به ڏني آهي (-/2500)، تو وانگر فرسٽ ييئر انٽر (گڏ) آرٽس ۾ به فارم ڀرايو اٿم، اميد اٿم ته توسان گڏ (ساڳي وقت) امتحان ڏيندس.
هت ڳوٺ ۾ بس چوويهه ڪلاڪ گذارڻا هوندا آهن، (هر روز) ۽ توکي پڻ مڪلي تي ۽ وچ ۾ سوين ميل ڪيڏو نه چڀندڙ احساس آهي انهن مفاصلن جو، جيڪي اسان پاڻ نه وڌا آهن، پر اهي زبردستي وڌا ويا آهن، ۽ رهڻا ئي آهن، (منهنجي خيال ۾!) ته رستو سمجهي ويو هوندين، تمام سولو آهي، تون رڳو ڪُنب يا راڻي پور پُڄ (ريل يا بس رستي) (نوٽ: ڪنب صرف روڊ سان آهن ريل سان نه) يار هي ٽي صفحا لکيا اٿم ته گهٽ ۾ گهٽ ٻه ڪلاڪ لڳي ويا، وقت به گذري ويو، يادون تازيون ٿي ويون، حال احوال ڏنو مانءِ، پڇيو مانءِ.
اڳين خط جي جواب نه لکڻ لاءِ معافي (هٿ ٻڌي) توهان کي وساريو ڪونه اٿم، ڪيئن وساري سگهندس باقي خبر نه آهي ته انسانيت مون ۾ رهي آهي يا نه!
چڱو تنهنجي جواب تائين موڪلائي،
آءُ ته ڳايون پرين،
زندگيءَ کي وري
خواب سارا وساري،
ڪا ساڀيان لهون.
*
درد دلين مان ميڙي ڇڏجو، زخم تان پَهو اکيڙي ڇڏجو.
سانت جو بُت جي ٽوڙڻ چاهيو، ديوانن کي ڇيڙي ڇڏجو.
پنهنجي مُنهن تي مُرڪ سجائي، ڳل تان ڳوڙها ميڙي ڇڏجو.
ڳليءَ ڳليءَ ۾ پيار پکيڙي، سارو وير سهيڙي ڇڏجو.
جيڪو پٿر رستو روڪي، ٺوڪر ماري ٿيڙي ڇڏجو.
زلف خزان ۾ پيلو چهرو، چهڪ ڏئي ڪو رهڙي ڇڏجو.
*
سُوڙ ۾ وَ ڃيجانءِ سڄڻ جيئن سانگ ويا،
پِرين پُڄاڻا جيئن آءٌ اوهان سان اوريان.
تنهنجو
غلام رسول ٽالپر
*
ٽالپر وڏا
8 اپريل 1985ع
ڇو ٿو ڪرين مينهن مونسان ريس رُئڻ جي،
’طالب الموليٰ‘ سان ڪيا، ناحق وڏا نينهن،
تنهنجا ٻه ٽي ڏينهن، منهنجي موسم سڀڪا.
سڄڻ سائين سارنگ
سدائين سُهڻين سوچن ساڻ سُونهين
تنهنجو پريم ڀريو پنو ڪلهه مليو، پڙهي اندر کي آسيس ملي، ۽ ٿورڙو رنج به، اهو هيئن ته پتر ننڍيرڙو لکيل هو، نوابشاهه ۾ ٿيل ننڍڙي ساٿ کي ٻه ٽي ڏينهن پئجي ويا هئا. سو ايترڙي احوال ۾ سڪون ته نه لٿيون، ڀائل اندر کي اهنج ته ان مهل به ٿيو هو ته تو روڳيءَ کي ڏُکيءَ ويل ڇڏي آيس، حيف هجي مونکي، ان لاءِ ۽ شُما گهران ٿو.
مان سج ٻُڏي راڻيپور ٿاڪ (اسٽيشن) تي پهتو هيم، ۽ اتان اونداهي پَکڙيي ڳوٺ ڀيڙو ٿيس. اهو ٻڌي جيءَ کي جهٻو آيو ته تنهنجي روڳ وڌڻ ڪري تنهنجي پرک (امتحان) جو هڪ پرچو رهجي ويو. ڀاسيم ٿو ته ”ڏکيءَ کي ڏک گهڻا“ واري چوڻي به سچي آ، پر ادل هانءُ نه هارجان، ويل وئي ڪانه، همٿ ڪجان، همٿ سان ئي سوڀ سرجندي.
ڀائڙا ذهن ۾ پڻ پاڻ ڀرو (خوداعتماد) ٿي. پاڳل ماڻهو ته رڳو ٻين جا عيب ڳولهيندا وتندا، اکيون ڪوجهيون يا ڪجليون، ڄمندي ڄام يا سوين سرمست ڪوبه ڪونه آهي، ڪير ٿو اها هام هڻي، پاڻ کي اڳتي وڌندڙ (ترقي پسند) چوڻ وارا هي اهڙيون ڳالهيون ويچاريندا ته اهي ”اڳتي وڌندڙ“ چئبا ڇا؟
ڏک آهه جو تون انهن کي مٿڀرو ٿو ڀائين، اهي ته پوئتي ڀڄندڙ (رجعت پسند) ڪوٺبا. پنهنجي اوائِلي اڻ سڌريل ۽ سَتمي سوچ ڏانهن ڀڄندڙ توکي ’شيرو‘ چوڻ وارا اڳتي وڌندڙ انهن شيرن کي ئي ته پنهنجو ”بابو“ ۽ ”صفا سڌريل“ ڪوٺيندا آهن، هُونءَ نه ته انگريز ڏيهه (انگلينڊ) ۽ يورپ جا ماڻهو ڪي ڪارين اکين وارا آهن، ڇا يار رڳو ذهني سمڪ جي ڳالهه آهي.
تون اکر ڇاڻي هلائڻ به سِکي وٺ ۽ پڙهندو به رهه جيئن ڪا چڱڙي ۽ جَجهن ڏوڪڙن واري نوڪري ملئي ته پوءِ ”اِهي سڀئي“ اڳيان نِوڙي هلندئي.
جي وِک کي وڌائين، اڄ ماڳ ڏُور نه آهي،
ڏونگر ڏري پيو آ سَاهَس ته ڌار سَاسي.
ها ٻي ڳالهه ته ادبي سنگت پاران ”لاکيڻي لطيف جي ڏينهن“ ملهائڻ جي پڪ ٿي وئي آهي، جيڪو عيد کان ٻئي ڏينهن آهي، عيد جو ڏِڻ پهرين شوال تي ۽ لاکيڻي لطيف جو ڏِڻ ٻي شوال تي سانجهيءَ جو. هاڻي ته توکي پڪ ئي پڪ اچڻو آهي، ۽ آس آهي ته توکي وِٿي ملي ويندي، نه ته ڪڍڻي پوندي، ڇو ته ڏڻ عيد کان ٻئي ڏينهن آهي، پوءِ ڳالهه تنهنجي وس آ ته ٻئي ڏڻ هتي ملهائين يا هڪڙو.
قومي رستي (نيشنل هاءِ وي)سان اچي ”ڪُنب“ ۾ لهي اتان ڳوٺ جو سوزڪيون هٿ ڪجان ۽ اچي ٽالپر وڏا ۾ لهجان. ۽ ها! ”شاهه لطيف“ تي ڪجهه لازمي لکي اچجان (مقالو، شعر يا ٻيو ڪجهه).
پني ٽُڪر تي اور ته ڪُجهه،
شاعر! تنهنجي سوچ سَڙي،
پاڻ سان پاڻ ڪرين ٿو دوکو،
توتي هاڻي ڪير رَڙي.
ادل هتي وقت پيا گذاريون، ڪنهن ڳالهه ۾ مزو نه آهي ۽ ٻڌ تون اچجان سَهي.
اُڌما اُڀري جيءَ مان
ماڳهن ٿا مَارين
ڪنهن سان سُور سَلين.
يا وري
کڙيو آڪاس ۾ تارو آهي
ڪنهن ڪنهن ڀاڳ ڀلارو آهي
ڏک سک جا پيا ڏونگر ڏاريون
جيون چوپڙ ڍارو آهي
ڪير ڪنهن جا ڏک سور سُڻي هِت
سورن ۾ جڳ سارو آهي
درد ڇڏي دل ايئن پُسائي
پوکن ۾ ڄڻ پارو آهي.
ڏنڀيل ڌرتي آهي ڏنڀن سان
مسڪينن تي مارو آهي
”آهن سُور اندر ۾ توڙِي
جيون پوءِ ڀي پيارو آهي.“
غلام رسول ٽالپر
*
D G Khan
24 آگسٽ 1990ع
ڊيئر سارنگ
توهان جا خط پهتا، جواب نه لکڻ لاءِ Sorry، مان بلڪل ٺيڪ ٺاڪ آهيان، مون پاڻ کي Normal ڪري ورتو آهي.
1990-8-9 کان 1990-8-18 تائين مان ۽ خليل اسلام آباد، پنڊي، مري ۽ پشاور ويا هياسين گهمڻ، ڏاڍو Enjoy ڪيوسين. اسلام آباد جو موسم ٿڌو هيو، جڏهن ته هتي گرمي آهي، مري ۾ ته سردي پئي لڳي. اسلام آباد ۾ Mutual Transfer لاءِ هڪ ڇوڪرو مليو آهي ۽ مون Transfer لاءِ شروعاتي ڪوششون ورتيون آهن، ڏسون ته ڇا ٿو ٿئي.
توکي خطن جا جواب صرف روايتي سستي جي ڪري نه لکي سگهيس. هتي 24 ڪلاڪ واندڪائي هوندي آهي، توهان جا اسڪول کلي ويا هوندا، ڊيوٽي ڪيئن پئي هلي ۽ ڪهري اسڪول ۾ آهي.
P.P.P کي اقتدار تان هٽائو ويو آهي، عوام جو ڇا رايو آهي ۽ دانشورن جو ڇا تبصرو آهي، ۽ توهان جو ذاتي طور ڇا خيال آهي. ڇا سنڌ ۾ ڪو وڏو آپريشن ٿيڻ وارو آهي؟ ڇا مارشل لا پيو لڳي؟ ڪراچي کي الڳ ڪيو پيو وڃي، يا صرف سعودي عرب ۾ فوجون موڪلڻ لاءِ اسيمبليون ٽوڙيون ويون، ڇا اليڪشن وري ٿيندي.؟ توهان جي ڇا مصروفيت آهي يا رڳي بوريت آهي، سرور سان ملاقات ٿئي ٿي يا نه، مان ان کي به الڳ خط لکان ٿو، هو ڪڏهن پيو وڃي. منهنجي مسئلي جي حل لاءِ توهان جي Efforts لاءِ مون وٽ لفظ ڪونهن، بس مان محسوس ڪري سگهان ٿو صرف، توهان زندگي ۾ ايندڙ هڪ وڏي زلزلي کان بچائي ورتو آهي.
بهرحال گهڻو ۽ گهرو سوچڻ ۽ طرح طرح جا نتيجا ڪڍڻ وغيره سان پريشانيون پيدا ٿينديون آهن. تنهنڪري هڪ سوچ يا فيصلي کان پوءِ فوري طور عمل ڪرڻ گهرجي، ۽ پاڻ کي Normal ۽ Easy رکجي. (جيئن هر عام ماڻهو ڪري ٿو.) جي اسلام آباد ٽرانسفر ٿي ويئي ته اتي جو ماحول ۽ موسم سٺو آهي، هتان کان ۽ Chance به وڌيڪ آهن، هر قسم جا بهرحال توهان به Company ۾ Busy رهندا ڪريو ۽ سوچڻ کان وڌيڪ عمل ڪريو.
رسول
*
ڪنديان
90-11-16
ڊيئر سارنگ
گهڻا ڏينهن ٿي ويا خط نه لکي سگهيس، بهرحال جوائننگ کان پوءِ 20 ڏينهن اسلام آباد ۾ رهڻ کانپوءِ ڪنديان ضلعي ميانوالي ٽرانسفر ٿي وئي. ڊي جي خان مان ٽرانسفر ٿيل اٺن ڄڻن مان پنجن کي اسلام آباد ۾ Post ڪيائون، باقي ٽن کي هتي موڪليو اٿن، مون اسلام آباد ۾ Posting جي ڪوشش ڪئي، پر رزلٽ زيرو. ڪُنديان ريلوي اسٽيشن دادو، لاڙڪاڻو، شڪارپور، جيڪب آباد، ڊي جي خان، ڪوٽ ادو، ميانوالي، اٽڪ، پشاور ريلوي لائين تي آهي ۽ ميانوالي اسٽيشن کان ٿورو اڳ ۾ اچي ٿي. انهيءَ لائين تي موهن جودڙو ايڪسپريس يا جنهن کي خوشحال خان خٽڪ ايڪسپريس به چوندا آهن، هلندي آهي، اها ٽرين ڪراچي، دادو کان ايندي، هتي رات جو يارهين ٻارهين وڳي پهچي ٿي. هتان اسلام آباد، پنڊي 5-6 ڪلاڪن جو سفر آهي،اسان جي ڪالوني ۽ Technician Hostel وغيره اسٽيشن کان 5 ڪلوميٽر پري آهن، ان لاءِ ائٽامڪ انرجيءَ جي وئگن يا بس پلئٽ فارم کان نڪرندي ئي سامهون بيٺي هوندي آهي. جيڪا اسان کان هڪ روپيو ڪرايو وٺي ڪالوني پهچائي ٿي.
اها ته ٿي وئي نئين ماڳ متعلق معلومات، بلال ۽ منصور ٻئي اسلام آباد ۾ آهن. هتي ڊيوٽي واري ٽائيم (7:30 کان 7:30) ۾ ڪو ڪم نه هوندو آهي، شام جو راند وغيره کيڏي يا عتيق سان گڏ ڪنهن هوٽل تي چانهن پيئڻ کان پوءِ رات جو سمهڻو ئي هوندو آهي. هاسٽل ۾ ڪمرو ملي ويو آهي. عتيق به D.G خان جو دوست آهي، شاعرانه مزاج رکندڙ آهي، سو ٿورو گهڻو وقت گذارڻ لاءِ Compny ٿيندي آهي، ڊسمبر جي شروعات ۾ اچڻ جو پروگرام آهي. وڌيڪ جيئن پروگرام پڪو ٿيو ته خط ۾ لکندس تون ٻڌاءِ ڪيئن پيو وقت گذري ۽ سرور سان رابطو ٿئي ٿو يا نه.
اِس شب ڪڳ مقدر ميڻ سحر هي نهيڻ مُحسن،
ديڪھا هڳ ڪئي بار چراغوڻ ڪو بجھا ڪڳ.
غلام رسول
*
ڊيئر سارنگ
ڪهڙا حال ٿي، مان به ٺيڪ آهيان.
منهنجي ٽرانسفر اسلام آباد ٿي وئي آهي ۽ اڄڪلهه اُتي ئي آهيان، بدلي Pinstech ۾ ٿي آهي، جيڪو اسلام آباد کان ٻاهر 40-45 منٽن جي پنڌ تي آهي، اتي ئي ڪالوني ۽ هاسٽل به آهي، مون به هاسٽل ۾ جاءِ ورتي آهي، هتي پارٽنر ڪراچي واري هاسٽل جو روم ميٽ آهي، تمام سٺو دوست آهي، شروع ۾ مهينو کن پُڦاٽ وٽ اسلام آباد رهيس، پر گهرو ماحول ۾ مزو نه آيو، ٻيو پنهنجي طبيعت آزاد، سو گهر ۾ ته کلجي يا روئجي به لڪي لڪي، جمعو ۽ ڇنڇر موڪل هوندي آهي، موڪل وارن ڏينهن ۾ يا هتي جي وچ ۾ پڦاٽ جي گهرئون چڪر هڻي ايندو آهيان، باقي پنهنجي ڪمن ڪارين يا گهمڻ ڦرڻ جي نيت سان ته ڪڏهن پنڊي ته ڪڏهن اسلام آباد ويندا ئي رهندا آهيون، ڪالوني مان شاپنگ لاءِ بسون اسلام آباد وينديون رهنديون آهن، آفيس جو ٽائيم صبح 8 بجي کان شام جو 4 بجين تائين هوندو آهي.
شام جو ڪمپيوٽر جي ڪورس ۾ داخلا جو سوچيو اٿم، سو شايد داخلا وٺي ڪمپيوٽر سکڻ شروع ڪندس، تون ٻڌاءِ حال ڪيئن آهن، وقت ڪيئن پيو گذري ۽ ڪهڙيون مصروفيتون آهن.
سرور جو ٻڌاءِ مون کي ياد نه آهي ته هو 16 آڪٽوبر وڃڻو هيو يا 16 نومبر، پوءِ ويو آهي يا وڃڻو اٿس، يار چئينس ته اسان جي لاءِ به هتان نڪرڻ جو ڪو فارمولو ٻڌائي. تو به چيو هو ته لنڊن جي هڪ روحاني علاج واري سوسائٽي جي ايڊريس ۽ ان جي باري معلوماتي لٽريچر هٿ ڪري موڪليندس، سو جلد هٿ ڪري موڪلجان ۽ هتي جي حالتن ۽ ماحول ۾ رهڻ ۽ ماڻهن کي منهن ڏيڻ ڏاڍو ڏکيو ٿي پيو آهي. شايد ٻاهر ڪا اهڙي دنيا لڀي وڃي جتي، ڪجهه انسانيت هجي، ڪو اصول هجي، ڪا حقيقت پسندي هجي، جتي ماڻهن جي مٿي تي اَنا جو تاج نه رکيل هجي، جتي هر ڪو ئي صرف ٻئي جي Weak Point جي انتظار ۾ نه هجي، مطلب ته شايد ڪو زنده رهڻ جهڙو معاشرو ملي وڃي. بس يار زندهه رهڻ به هڪ وڏو هنر اٿئي، هنر مند هئڻ جي اسان دعويٰ ته ڪري سگهون ٿا، پر عملي طور ايئن هئڻ ڏاڍو ڏکيو اٿئي.
چڱو خداحافظ
غلام رسول ٽالپر
*
ڊيئر سارنگ
ڪهڙا حال آهن،
ڳالهه اهائي ٿي، هميشه وانگر هن دفعي به اُتان اچڻ کان پوءِ خط ڪونه لکي سگهيس، بس ٿيندو ايئن آهي جو هتي پهچڻ کان پوءِ هتان واري Routine شروع ٿي ويندي آهي. بس جيڪو سامهون هوندو آهي اهو ڪري وٺبو آهي، بغير ڪنهن Planning جي ۽ گهڻو ڪري بنا ڪنهن مقصد جي، بس وقت گذارڻ يا ضايع ڪرڻ، اصل ۾ اهو احساس به دل ۾ ڏاڍي گهرائي سان هوندو آهي ته وقت جو ذيان نه ڪرڻ گهرجي، پر آخر ڇا ڪجي ۽ ڇا ڪرڻ جي باري ۾ هڪ ڊگهي لسٽ هوندي آهي، ڪرڻ جهڙن ڪمن جي جهڙوڪ: ڪجهه لکڻ، ڪجهه پڙهڻ، ڪجهه سکڻ، پئسو/ شهرت ڪمائڻ، انهن مان ڪافي شيون هڪ ٻئي جي بلڪل ابتڙ هونديون آهن، پر وقت، موڊ، ماحول ۽ ڪمپنيءَ جي حساب سان مختلف وقتن تي الڳ الڳ اهي خواهشون هونديون آهن، وري انهن مان هر هڪ خواهش به پوري ڪرڻ لاءِ به سوين Options هوندا آهن. مثلا: لکڻ، ڇا لکڻ، ڪيئن لکڻ، ڇو لکڻ وغيره ۽ جڏهن به ڪنهن به ڳالهه جو موڊ ۽ موقعو ملڻ ته ان کي سڀاڻي يا آئيندي لاءِ ٽاري ڇڏڻ (هميشھ) ۽ پوءِ ”سڀاڻي“ ۾ اهو موڊ، اهو Idea ڪنهن به انهي شڪل ۾ ياد نه رهندو آهي، (وڏڙن صحيح چيو آهي ته هر ڪم وقت تي ڪجي يا اڄ جو ڪم سڀاڻي تي نه ڇڏجي.) گهڻي عرصي يعني گهڻن ڏينهن لاءِ هڪ موڊ هڪ سوچ ۽ خاص طور تي ”هڪ شوق جو نه رهڻ“ هڪ وڏو عذاب آهي. ڪيفيتن جي تبديلي گهٽ ۾ گهٽ توهان کي ڪڏهن به ڪنهن هڪ Field ۾ نمايان نه ٿي ڪري سگهي.
سڀ ڪجهه ملتوي ڪرڻ ۽ وقت تي گهمڻ ڦرڻ وغيره ۾ گذارڻ کان پوءِ به هر هڪ احساس (گهرو) ”ڪجهه ڪرڻ جو“ ڏنگيندو آهي، اهو ڇا آهي جيڪو ڪرڻو آهي، ۽ جيڪو نه ڪرڻ جو پڇتاءُ رهي ٿو. شايد اها ”زندگي“ جي روايتي بي چيني آهي، جنهن جو ذڪر، وضاحت ۽ جواب مختلف فلاسافر ۽ رائٽر ڳوليندا رهيا آهن، يا اسان جي پنهنجي ذاتي محرومين جي جهلڪ آهي. سوچ ايندي آهي ذهن ۾ ته شايد محبت /دولت/ شهرت ماڻڻ سان بي چيني ختم ٿي وڃي، پر انهيءَ جي به ڪا گارنٽي ڪانهي، پر مون اهو ته به طئي ڪيو آهي ته ڪنهن به هڪ ميدان ۾ کيڏڻ ۽ مستقل مزاجي سان رهڻ ۽ ڪم سڀاڻي تي نه ٽارڻ سان ڪجهه نه ڪجهه ڪري سگهجي ٿو، پر ايترو ڪرڻ لاءِ به ذهن کي روايتي طريقن کان ڪيئن ڦيرائجي.
اسان وٽ Average عمر تقريبن 50 سالن جي لڳ ڀڳ آهي، اڌ گذري چڪي آهي، اسان وٽ (مون وٽ؟) ڪي Objectives نه آهن، ڪا شهرت ڪانه آهي، ڪا دولت ڪانه آهي، ڪا ڀرپور محبت نه ملي آهي، ڪو ياد رکڻ جهڙو، ڪو دنيا جي ڀلائي جو ڪم اسان جي ڪيل ڪمن جي لسٽ ۾ ڪونه آهي، بس صرف آهي ته نوڪري ڪرڻ، ماني کائڻ، گهمڻ ڦرڻ، ڊاڙا ڊشا هڻڻ ۽ سمهڻ وغيره وغيره. هاڻي مسئلو اهو آهي ته هڪ ماڻهو پاڻ کي پابند ڪري به ڪجهه ڪرڻ لاءِ، پر اصل سوال آهي، ته اهو ڪير ٻڌائي ته ڇا ڪرڻو آهي، يا ته ذهن ۾ موجود سڀئي Ideas پورا ڪرڻ لاءِ ڪجهه ڪجي، جيڪي ايترا ته آهن ۽ ايترا ته هڪٻئي کان مختلف آهن، جو ڏکيو (يا ناممڪن) آهي، انهن کي هڪ وقت ۾ سنڀالڻ، يا وري ڪنهن هڪ Idea تي ڪم ڪرڻ ڪا هڪ Field سنڀالڻ، سو ان لاءِ شايد پاڻ کي ڦلهورڻو پوندو ته آخر مان چاهيان ڇا ٿو ۽ ڇا ڪري سگهان ٿو، ۽ اهو جواب پنهنجو پاڻ کان وٺڻ خبر نه آهي، آسان آهي يا ڏکيو. خير اِها ته هئي اُها بڪواس جيڪا هن وقت (هن ڪيفيت ۾) ڇانيل هئي ذهن تي، 95-4-24 کان ٽن مهينن لاءِ Training شروع ٿي رهي آهي، هونءَ نه ته هيستائين بلڪل واندڪائي هئي. (جيڪا ضايع وئي، شايد؟) عيد جي موڪلن ۾ گهر ۾ ڪجهه ڪچو پڪو لکيو هيم، پر هتي اهو ائين جو ائين پيو آهي، ڪجهه پراڻي شاعري موڪلڻ جو سوچيو هيم، پر هر روز سڀاڻي تي ٽاري رهيو آهيان. هن عيد تي خبر نه آهي موڪل اچڻ جيتري ملندي الائي نه، ٻيو ته ٽن مهينن کان پوءِ جي صورتحال به Conform نه آهي، الائي اتي اسلام آباد هونداسين، الائي ڪراچي يا ۽ آخرڪار وري ڪنديان جيڪو نه ٿو چاهيان مان ۽ نوڪري ڪنهن ٻي ڊپارٽمينٽ ۾ ملڻ جي توهان کي خبر آهي ته ڪيترو مسئلو آهي.
شادي ڪرڻ/نه ڪرڻ هڪ مسئلو، (ڪنهن) شهر ۾ Setup ڪرڻ جو مسئلو.
هڪ گهر جو هجڻ،
گهر ۾ سڪون جو هجڻ.
بهرحال ڊگهي لسٽ ٿي ويندي.
تون جواب لکجان، مون کي خبر نه ڇا لکڻ گهرجي ۽ ڇا نه، بهرحال هڪ خط ٿي ويو، ۽ جنهن جي جواب ۾ تون به ڪجهه نه ڪجهه لکي موڪل، (تون ته خير ڪجهه نه ڪجهه ترتيب سان ته ضرور لکندين) ٺيڪ آ.
رسول ’مظهر‘ ٽالپر
اهو نالو ڪيئن لڳي، مان چوان ٿو اهو چورايان.
*
27 جون 1992ع
اسلام آباد
سارنگ
خط لکڻ به ڄڻ آسمان تان تارا لاهڻ جي مثال آهي، نه اڄ تائين ڪنهن لاءِ آسمان تان تارا لاهي سگهيو آهيان، ۽ نه ئي وري وقت تي خط لکي سگهيو آهيان، محسوس ته ايئن پيو ٿئي جو توکان سرور ۽ ڪراچي / لنڊن واري سوسائٽيءَ جي ايڊريس پُڇي توکي خط لکڻ ڇڏي ڏنم ۽ مٿين ٻنهي کي خط لکڻ شروع ڪري ڇڏيم، پر اصل ۾ نه خط لکڻ ئي مسئلو آهي سو ڪنهن کي به نه لکي سگهيو آهيان، ايئن به ڪونهي ته اسلام آباد جي رونقن ۾ گم ٿي ويو آهيان، رونقون پنهنجي جاءِ تي، پر پئسي يا چالاڪي سان، سو انهن ٻنهي شين سان پوي ڪانه، اسلام آباد اچڻ سان محروميون وڌيون ئي آهن، پر مون شايد اهو پاڻ چاهيو هو. منهنجي نيچر ئي ايئن ٿي وئي آهي، جو شعوري (يا لاشعوري) طور تي ان پاسي وڌندو آهيان، جتان ڪجهه ڏک، درد يا اُداسي ۽ محرومي ملي، ڪڏهن ڪنهن ڪاميابي/خوشي ڏانهن قدم وڌندا به آهن ته آخري مرحلن ۾ موٽ جو / غلط رستي جو انتخاب ڪندو آهيان، يا ائين ٿي ويندو آهي. شايد ٻالڪپڻ کان وٺي محروميون ملڻ ڪري محروميءَ کي ئي منزل سمجهي ويٺو آهيان. اندروني بي چيني جي ڪيفيت ڪٿي به ختم نه آهي، نه ئي اهو معلوم آهي ته اها ڇا جي ڪري آهي، ڇا سان ختم ٿيڻي آهي.
تو ادبي سنگت جي پبليڪيشن لاءِ لکيو هو ته مواد موڪليان، پر مواد (ڪاغذن جا رف ٽڪرا، سگريٽن جون پنيون وغيره) گڏ ڪرڻ وري اتارڻ ڏاڍو مشڪل هو، ٻيو ته اها خبر ڪونهي ته اهي ٽوٽا ٽڪرا هتي آهن يا گهر. سو بهرحال جي پبليڪيشن ڇپي هجي ته هڪ ڪاپي مونکي ضرور موڪلجو.
ٻيو نوابشاهه جي دوستن فياض، اسد، مسعود وغيره جا ڪهڙا حال آهن، تنهنجو ٽائيم ڪيئن پيو گذري، تو سرورر کي خط لکيو آهي يا نه، هاڻي نوڪرين تان پابندي کڄي وئي آهي، ٻڌو آ ته ٽيچرن جون ويڪنسيون خالي آهن ۽ سنڌ جي ڪوٽا به آهي، سو مونکي جيئن ئي معلومات ملي يا اوهان ڪا اخبار ڏسو ته ضرور اپلاءِ ڪجو، ڪم ٿي سگهي ٿو. هتي منصور کان سواءِ اهڙو ڪو ٻيو دوست في لحال ڪونهي، جنهن سان اندر جون اوري سگهجن، منصور سان به معاشرتي مسئلن تي ئي گفتگو ٿيندي آهي، (شادي کان پوءِ ملاقات به گهٽ يا محدود وقت لاءِ ٿيندي آهي جو هو گهر ۾ اڪيلو مرد آهي)، باقي داخلي ڪيفيت جو اظهار نه ڪرڻ ئي بهتر رهي ٿو شايد.
تون اسلام آباد جڏهن به چاهين اچين سگهين (يا وئڪشن ۾ يا جيئن توکي سئولو لڳي هليو اچجان.) اطلاع سو ڏجان جو مان ڪٿي هيڏي هوڏي نه هجان. اسلام آباد پهچڻ کان پوءِ منهنجي پڦاٽ جي فون نمبرتي گهر پهچڻ جو پتو پڇي سگهو ٿا (پريشاني جي صورت ۾)
مونسان آفيس ٽائيم صبح 9 بجي کان شام 4 بجي تائين فون نمبر تي رابطو ڪري سگهو ٿا. پر اسلام آباد واري گهر پهچڻ جي آساني رهندي، اُتي پوءِ مان پهچي ويندس، گهر ۾ بجاءِ شرم جي ٻڌائجو ته نوابشاهه کان مونسان ملڻ آيا آهيون.
اسلام آباد جي مشهور جڳهه ”ڪراچي ڪمپني“ پهچڻ کان پوءِ ويگن نمبر 105 جيڪا (G/10) طرف ويندي هجي، ان تي ويهي، انڪوائري اسٽاپ تي لهجو، ڀر ۾ ئي فليٽ آهن، اتي بلاڪ 9E ملي ويندؤ ان جي 2 نمبر Flat ۾ اچجو.
غلام رسول
*
سارنگ!
هي صفحو جيڪو توکي لکڻ گهرجي ها، انهيءَ تي مان پيو لکان بلڪل ايئن ئي ماڻهو ٻئي جا حق ۽ خوشيون کسي وٺندا آهن. مان اڄڪلهه ڏاڍو مُنجهيل آهيان ماڻهوءَ جي فطرت مون کي حيرت ۾ وجهي ڇڏيو آهي، هر ماڻهو متضاد ڪيفيتن جو گهر لڳو پيو آهي. ۽ هر ڪو پنهنجي مفاد تائين ٻي سان سنسيئر آهي، مون ته اهو سمجهيو آهي ته هن سماج ۾ وڌيڪ ذهين ۽ geneous يا وڌيڪ سادي ۽ سنسيئر ماڻهوءَ جو رهڻ ڏاڍو مشڪل ٿي پيو آهي. مان نوابشاهه ۾ گذاريل ڏينهن ۽ ساٿين تي هينئر ڇا لکان، اهو به وڏو ۽ مُنجهيل بحث آهي. ۽ ٻيو ته هينئر مان تيار ٿيو ڳوٺ پيو وڃان، هتي به سيٽ نه ٿي سگهيس، ڳوٺ سيٽ نه ٿي سگهيو آهيان، هاڻي ڏسون حالتون ڪاڏي ٿيون گهلين.
غلام رسول ٽالپر