مجيب جانوري
منهنجي جيجل جا با فخر پٽ اسان جا باعث فخر دوست جيئي انسانيت جيئي ديش!
ڪامريڊ گهڻا ڏينهن ٿي ويا آهن جو هڪٻئي سان رابطو ٽٽل آهي ۽ پنهنجي سڪ لاءِ سون ثابت پيو ٿئي، جيئن جيئن ڏينهن گذرن ٿا تنهنجي سڪ اڃا به وڌيڪ ستائي ٿي ۽ جدائي جي ڏک ۾ ڄڻ ته مزو پيو اچي، ڪيئي دفعا خط لکيم ته لفافي ۾ ڪونه وڌم، جي وڌم ته ائڊريس ڪونه لکيم ۽ جي ائڊريس لکيم ته خط لکي چيهاڙيون ڪري ڇڏيم. پر تو به ته ڪو خط ڪونه لکيو آهي. ميار ٻنهي تي ڪونهي. ٻيو ته سارنگ اهو ٻڌاءِ تون پاڻ کان گهٽ ماڻهن کي پنهنجي برابر سمجهندو آهين، پر پاڻ کان وڌيڪ ماڻهن سان اجنيت ڇو اختيار ڪندو آهين. اهو ته مان مڃان ٿو ته منهنجو پيءُ مختيار ڪار آهي، پر ان ۾ منهنجو ڪهڙو ڏوهه آهي. مون وٽ جيڪڏهن پئسا آهن ته ڇا تون سمجهين ٿو ته مون وٽ دل نه آهي؟ سڄڻ تون سليم، اسماعيل ۽ اياز ڏانهن ته خط لکين پيو، پر مون ڪهڙو ڏوهه ڪيو آهي؟
هاڻ مان اياز جي غير حاضريءَ ۾ لائبريرين آهيان ۽ ڪافي ڪتاب به پڙهان پيو، پهريان ته رڳو ڪهاڻيون پڙهندو هوس ۽ هاڻ ’پڙاڏو سوئي سڏ‘ پڙهيو اٿم ۽ هاڻ ’سدا ساوا پن‘ پيو پڙهان، ان ڪري جو من توهان ان جي ڪري ئي ڪا لفٽ ڪرايو.
سارنگ تون نه ٿو سمجهين سگهين ته مان ڪهڙين حالتن مان پيو گذران ۽ ان حالت ۾ تنهنجو ساٿ منهنجي لاءِ باعث همت ٿيندو. (”خبر ٿئي ته مون سليم جو خط پڙهيو آهي ۽ ان مان معلوم ٿيو آهي ته اسان وارو معصوم ۽ حساس سارنگ ۽ غلام محمد غريب عرف مٺو هاڻ وري ”جبل سنڌي“ ٿي چرس جا سوٽا هڻڻ لڳو آهي ڇورا مرندين“!)
منهنجي زندگي سورن جي سيج آ،
ڪهڙو ڏوراپو ڏکن کي اهو منهنجو ڏيج آ.
سيد مجيب الرحمان بخاري1
*
20 جنوري 1988ع
سڀني کان پيارا سارنگ!
منهنجا محسن، ادبي دنيا ۾ آڻيندڙ، انسانيت جي سڃاڻپ ڏيکاريندڙ سچ جي واٽ ڏيکاريندڙ سڄڻ سارنگ سدا سچ تي قائم رهين.
جيئي ڌرتي جيئي سنڌي ٻولي- جيئَن ڌرتيءَ جا جوڌا.
رات آئي، وئي، تون نه آئين ڪهي،
ماڪ ۾ مينڌرا، ڪاڪ روئندي رهي.
(اياز)
مان تنهنجي لکيل خط جو جواب پهريان ڏيندس ۽ احوال بعد ۾. سائين منهنجا اسان / مان جيڪڏهن تو سان سٺا هلياسين، تنهنجي عزت ڪئي سين ته اهو اسان / منهنجو دوستي جي ناتي فرض هو، ڪو احسان نه. ان کي احسان قرار ڏئي گهٽ ۾ گهٽ منهنجي جذبن کي مجروح ته نه ڪر، ها ٿي سگهي ٿو ته انهن لفظن تي ٻيا دوست خوش ٿيندا هجن پر مان نه.
سهڻل عظيم مان نه آهيان، پر پارس سان لڳي جيڪڏهن لوهه سون ٿي پوي ته ڪا عجب جي ڳالهه نه آهي، پر حقيقت ۾ اهو سون لوهه ئي هوندو آهي. مان به هاڻ تنهنجي همت افزائيءَ کان پوءِ وڌيڪ دل لڳائي جذبي سان پيو پڙهان. پر سارنگ هي منهنجا لفظ ياد رکجان ته هي مجيب تو لاءِ/ ساري سنگت لاءِ اهو ئي مجيب رهندو، مان جڏهن غرور ۾ اچان ته توکي هي حق (ان لاءِ مٿان ائڊريس آهي متان اکر سڃاڻڻ کان انڪار ڪريان) آهي ته مون کي ڪن کان وٺي چئي سگهين ٿو/ سگهندين ته مجيب تون منهنجي ڪري هن وقت اهو ڪجهه آهين.
جيڪڏهن اياز وڏو ٿو سمجهي پاڻ کي ته خير آهي، تون هر ڪنهن جي لفٽ کان سواءِ رهي سگهندين، اهو مون کي يقين آهي تنهنجي خود اعتمادي تي. مڪلي سان ناتو نه ٽوڙجانءِ اها منهنجي اپيل اٿئي. چئين ته شاهه جو قسم وجهانءِ. تون جي جسماني طرح مڪلي تان هليو ويو آهين ته ڪا ڳالهه نه آهي، تنهنجي عظمت جا مينار اسان جي دلين تي ويتر مضبوط ٿي ويا آهن. توکي اچڻو پوندو، هر هر اچڻو پوندو مڪلي تي، ڇو جو اسان جي صورت ۾ تو ٻوٽا لڳايا آهن. انهن کي پاڻي ڏيڻ انهن جي سيوا ڪرڻ تنهنجو ڪم آهي، تون سمجهندو هوندين ته وقت وڏو مرهم آهي، اسين توکي وساري ڇڏينداسين، نه نه ڪڏهن به نه ڪڏهن به نه. توکان سواءِ اسين ائين آهيون جيئن.... ڪهڙي تشبيهه ڏيان مون وٽ لفظ نه آهن.
مان/ آئون لکندس هر وقت جي تنهنجو ساٿ رهيو ته منهنجي لکڻين ۾ همت جو واس هوندو، توکان سواءِ مان لکندس ته انهن لکڻين ۾ رڳو رڃ ۽ نراسائي هوندي، ڇا تون ايئن چاهين ٿو؟
سارنگ! مون کي ڪڏهن ڪا ڳالهه سمجهه ۾ نه ايندي آهي، من ماندو هوندو آهي، دل تي نراسائيءَ جا بادل ڇانئجي ويندا آهن ته هڪ سگريٽ پيئندو آهيان، مان توکي چرس کان منع ڪئي هئي (دوستي جي لحاظ کان صلاح) سگريٽ کان نه، جذبات ۾ ايڏو اقرار نه ڪبو آهي سهڻا. ڇا سمجهيئي (هن ڳالهه کي حڪم نه سمجهجانءِ، ڇو جو تنهنجا اها عادت آهي)
(خط ۾ هجت معاف ڪجان جي ناگوار لڳي ته) مايوس نه ٿيندو ڪر، جي ٿئين ته ظاهر نه ڪندو ڪر، مان هاڻ فل لائبريرين آهيان، اياز ناراض آهي، پر مون کي پرواهه نه آهي، مان نه ٿو چاهيان ته اياز کي چارج ملي ۽ هو وري ڪتابن سان حشر ڪري، جيئن اڳ ۾ ئي ڪافي ڪتاب گم ٿي ويا آهن. اڄ ڪتابن جي نئين لسٽ ٺاهڻ شروع ڪئي اٿئون، سليم سٺو ساٿ پيو ڏئي، شايد پير تي اچي ويو آهي، پر خير موسم بدلجندي وقت گهڻو ڪونه لڳندو آهي، هاڻ لائبريري کي لائبريري بڻائڻ جو چئلينج قبول ڪيو اٿم. تنهنجي رهنمائي جي سخت ضرورت آهي/ رهندي. تون پنهنجون ڪجهه صلاحون هدايتون ڏيندو ۽ لکندو رهجانءِ.
(خبردار مڪلي کان ناتو ٽوڙڻ تمام خطرناڪ آهي، هتي شينهن موجود آهن، جيڪي توکي دنيا جي هر ڪنڊ مان ڳولي هتي پهچائيندا)
(چڱو جيئي ڌرتي ماتا وڌاتا)
(موهن جي دڙي ڪتاب تان ورتل)
مجيب جانوري
*
30 سيپٽمبر 1988ع
مڪلي
اکين ۾ ٿي ويهه ته آئون واري ڍڪيان،
توکي نه ڏسي ڏيهه، آئون نه ڏسان ڪو ٻيو.
سچا سارنگ سهتا توکي سلام!
جيئي سنڌ.
سارنگ واندو انسان ۽ مئل انسان هڪ مثل آهن. ڪو انسان واندو آهي ته اُن ۾ سڄو قصور سندس ڪونه آهي ان ۾ سماج جو پڻ عمل دخل آهي. مان به هن مهل بلڪل واندو/مئل آهيان. پڙهڻ لاءِ دل نه ٿي چوي، لکڻ لاءِ ذهني سڪون ڪونه آهي. نه ئي وري ڪا اهڙي شخصيت آهي جو ڪنهن ڪم لاءِ اُتساهي. انهي بيڪار زندگيءَ کي هيڪر بيڪار بنائڻ ۾ شايد منهنجو پنهنجو هٿ وڌيڪ آهي، نسبت سماج جي. بس تنهنجي ڪمي کي بهانو بڻايو اٿم جيئن:
تو جو نهين هڳ تو ڪچٿ ڀي نهيڻ هڳ
يه مانا ڪه محفل جوان هڳ حسيڻ هڳ.
يا واقعي زندگي جي هن پيچري تي آڻڻ جو تون ئي ذميدار آهين، سمجهه ۾ ڪجهه ڪونه ٿو اچي. بهرحال اها ڳالهه اٽل آهي ته هن پيچري تي ڪنڊا ته گهڻا آهن، پر اُن تان گذري پوين لاءِ گل ضرور پيدا ڪري سگهجن ٿا ۽ ان لاءِ وڏو حوصلو کپي وڏي قرباني کپي.
ٻيو سارنگ ڪر حال حوال تون ڪيئن آهين، خوش آهين نه. زندگي ڪيئن پئي گذري؟ اليڪشن ڪيئن ٿي. ڪي خبرون چارون ته ڪر تون ته مون کان به وڌيڪ سست ٿي ويو آهين.
فقط
مجيب الرحمان جانوري
*
1 ڊسمبر 1988ع
مڪلي
هر حال ۾ حق چوڻ ڳالهه وڏي آ،
منصور ٿي سوريءَ تي چڙهڻ ڳالهه وڏي آ.
(رنگريز)
سچا سارنگ سدائين سکيو رهين.
جيئي سنڌ
هن مهل 2.30 منٽن تي اوهان جو خط پپوءَ هٿان مليو ۽ آئون هن وقت ڄام ساقي جي انٽرويوز تي مشتمل ڪتاب ”مظلوم قومن جو مستقبل“ پڙهي رهيو هوس ۽ ماحول اهڙو هيو جو اوهان جي دل جي آواز کي وڌيڪ گهرائي سان سمجهي سگهيس. ادل زندگي ته آهي ئي جدوجهد جو نالو، اها ڳالهه دل مان ڪڍي ڇڏڻ گهرجي ته هن ڪم کان پوءِ آئون آرام سان ويهندس، نه، نه ائين ڪونه آهي. اهو صحيح آهي ته ڪنهن کي جدوجهد گهٽ ڪرڻي ٿي پوي ۽ ڪنهن کي سخت. ان کي قسمت ضرور نه چئجي، پر پنهنجي حوصلي سان عزم سان نڀائجي. عزم ئي اهڙي شيءِ آهي، جنهن سان پهاڙن کي پرزا پرزا ڪري سگهجي ٿو.
تو ته پنهنجي زندگي جا مشڪل ترين ڏينهن اهڙي بردباريءَ سان نڀايا، جو اهي اسان لاءِ باعث فخر ۽ مشعل راهه آهن.
ها تنهنجي اها ڳالهه صحيح آهي ته اسين ڇڙ وڇڙ آهيون. ادا اهو ئي ته هن قوم جو الميو آهي، نه ته جيڪر سکيا نه هجون ها. اسان جا ليڊر پنهنجي منهن وتن سنڌي قوم جا رهبر سڏائيندا ۽ پيارا وري اهڙا آهن جو اليڪشن ۾ سيد ذات جو نالو وٺي ووٽ پنيا، پر پنڻ سان به ڪو ملين. اهي اٿئي مقدر ۽ رهبر. هن قوم جو مستقبل اڃان ڌنڌلو آهي. چئي نٿو سگهجي پنهنجي مشاهدي طور.
سدائين ساٿ سلامت! ديدار جو منتظر
مجيب الرحمان جانوري
*
25 ڊسمبر 1990ع
مڪلي
سراپا سچ سارنگ! جيئي سنڌ.
بيدل مسرور جو ڳايل شيخ اياز جو نظم جي هانءُ نه هارين...! ۾ بند، آمرڻو هر ڪنهن کي ماڻهو کي...! ٻڌي محسوس پيو ٿئي ته اسين اياز جي آدرش جي بلڪل ابتڙ تاريخ لکي رهيا آهيون ۽ اهو بند هي ٿو صورت وٺي ته: ”آمرڻو هر ڪنهن ماڻهوءَ کي ۽ ايئن ئي مري وياسين ساٿي، ڪا آڳ لڳائي ڪونه سگهياسين ڪا جوت جلائي ڪين سگهياسين.“ قوم ڪارن ڪوٽن ۾ مضبوط سنگهرن ۾ جڪڙجي رهي آهي ۽ اسين آهيون جو مجنون لڳا ليلائن جي پويان مست لڳا ٿا وتون. عشق اهڙو اچي ديرو ڪيو آهي جو وساري ويٺا آهيون ته عشق ڪبو ڪيئن آهي؟ ڇو ڪبو آهي، ان لاءِ ڪهڙيون Requirements آهن؟ بس هر ڪو فرهاد ٿيڻ جا پيو خواب ڏسي. وري مثال ٿا ڏيون خدا جي عشق جو. لطيف ۽ سچل جو، اهو ڏسون ئي ڪونه ٿا ته اسان جا افعال ڪهڙا آهن، هنن جو مرتبو ڪهڙو هيو ۽ اسين ڇا آهيون.؟
موجوده حالتون تمام مايوسيءَ واريون آهن، جتي بورجوازي قوتون گڏجي پيون آهن ۽ ڪوڙا قومپرست وڃي پنهنجي اصليت تي بيٺا آهن، ٻيا ته ٻيا پر اسماعيل راهو ايترو سستو آهي، سوچيو به ڪونه هيوسون، پر ڇا ڪجي ڪامريڊن جي موجوده ڪردار اسان کي قومي جدوجهد ۾ صديون پويان ڌڪي ڇڏيو آهي. بينظير جي حڪومت کي ختم ڪرائڻ لاءِ تحريڪ هلائڻ وارا، پنجابين کي گاريون ڏيڻ وارا، پنجابي سرمائيدارن جي حڪومت کي آڌرڀاءُ چئي رهيا آهن. صنعتن تان پابندي ختم ڪرڻ جو خاص مقصد صرف ۽ صرف اهو آهي ته هر حالت ۾ سنڌ ۾ پير مضبوط ڪرڻ آهي.
قوم ڪڏهن سمجهندي ته آقا غلام کي کڻي ڪيترو به نوازي، پر هر اها شيءِ آقا جي ڏنل آهي ۽ هو ڪنهن وقت به کسي سگهي ٿو. هونئن به وڏي عظيم مفاد کي حاصل ڪرڻ لاءِ ننڍن مفادن کي قربان ڪرڻو پوندو آهي ۽ سامراجي دلال اهو ئي ڪري رهيا آهن، پر اسين ان جي خلاف عظيم مفاد کي وڃائي / گڏي ننڍين ننڍين خيراتن تي هنبوڇيون هڻي رهيا آهيون. هي راهون ڏاڍيون ڏکيون ٿي پيون آهن، هي راهه جا واڍوڙي واڍوڙي آهي اسان کي به واڍوڙي وڌو آهي. سوچ سمجهه تي تالا لڳا پيا آهن. ڄاڻي واڻي انڌا ٻوڙا ۽ گونگا لڳا پيا آهيون. انفرادي طور تي ته کڻي ڪجهه سنڌي وڌي رهيا به هجن، پر اجتماعي طور تي هر هڪ سيڪنڊ هر هڪ قدم اسان کي اونداهي غار ۾ ڌڪي رهيو آهي.
مجيب الرحمان جانوري
*
21 اپريل 1988ع
مڪلي
ڪامريڊ سارنگ!
شال تنهنجي ڄمار سکي گذري.
پيارا توکان موڪلائي 7 بجي گهر پهتس. رستي تي ٻه دفعا ويگن حادثي کان ذري گهٽ بچي ويئي. ٺٽي واري بس ۾ هڪ مهاجر سان منهن ماري ٿي. اسپتال جي رستي گهر اچي رهيو هوس ته اسپتال ۾ جامع ڪراچي جي ٻن شاگردن جا لاش پيا هئا، جيڪي ڪينجهر ۾ ٻڏا هئا. اها هئي سفر جي ڪهاڻي.
تنهنجي مائٽن جو خلوص ۽ پيار آئون جي وسارڻ به چاهيان ته انهي لاءِ سڄي زندگي گهرجي. تنهنجن دوستن جي به جيتري تعريف ڪجي گهٽ آهي. جن مون کي اذيت جو احساس ٿيڻ نه ڏنو. وسيم سومرو کان منهنجي طرفان دلي معذرت ڪندا/ معافي وٺندا. ساڻن ملاقات کان پوءِ دل ئي نه پئي چيو ته واپس اچان، پر هتي به پهچڻ ضروري هو.
آئون توڏانهن جلد ڪهاڻي (تازي) موڪليندس جيڪا تون اتي اصلاح لاءِ ادبي گڏجاڻي ۾ پڙهجانءِ. وسيم مون کي چڱو لڳو، بهرحال هڪڙي ملاقات مان ئي آخري اندازو لڳائڻ نه گهرجي. ڇو جو هو تمام سٺو به نڪري سگهي ٿو. کيس- ميراڻي ۽ راڄپر کي منهنجا خلوص ڀريا سلام مڻن جي حساب سان ڏيندا. سلام ادا غلام مصطفيٰ سميت سڀني مٽن مائٽن کي چوندا. آخر ۾ دعا آهي ته تنهنجي ازدواجي زندگي خوشيءَ سان گذري.
تنهنجو
مجيب جانوري