آفتاب قاضي بار، ڪچهري ۽ ڪتاب
جنهن مهل آفتاب قاضي پنهنجي مبينا آفتاب بار تي اچڻ جي دعوت ڏني ته سندس گهر رش واري علائقي ۾ هجڻ ڪري دوستن انڊر گرائونڊ رستي اچڻ جي صلاح ڏني. اها هڪ يادگار شام هئي. آفتاب قاضي جي خوبصورت ۽ ننڊڙي فليٽ تي.
آفتاب قاضي سنڌ يونيورسٽي ۾ پروفيسر رهيو آهي. هو پنهنجي مختلف ۽ موڊي طبيعت جي ڪري، سنڌ جي ڪن اهم اشوز تي دلچسپ ۽ مختلف موقف رکڻ ڪري مشهور کان وڌيڪ متنازعه آهي. سندس اهڙي مختلف ۽ متنازعه راءِ جي ڊگهي لسٽ آهي پر تازو سندس پاران هڪ نئون بحث ڇيڙيو ويو آهي، جنهن ڪري سنڌ ۾ دوستن وٽ ڪافي تنقيد بحث هلندڙ آهي.
هن هاڻي اهو ٿيسز پيش ڪيو آهي ته سنڌ جي قومي ٻولي سنڌي نه پر سرائيڪي آهي ۽ لطيف صوفي شاعر نه هو. آفتاب قاضي سان هڪ دفعو انٽرنيٽ تي ٿيل هڪ جهيڙي ۾ جڏهن ڪن دوستن سندس موقف بدران ذاتي زندگي تي ڇوهه ڇنڊيا ويا ته مون اها گذارش ڪئي هئي ته سنڌ جا ايڏا نالي وارا ماڻهو ائين نه ڪن ۽ کين اهو بحث بند ڪرڻ جي درخواست ڪئي هئي سين. مون آفتاب قاضي کي به ڪو نه ڏٺو هو پر مون هن جو ساٿ ان اصول تي ڏنو هو ته ڪا به راءِ رکڻ هن جو بنيادي حق آهي ۽ دوست هن جي زاتيات تي ڳالهائڻ بدران هن تي موقف ۽ راءِ تي تنقيد ڪرڻ جو حق رکن ٿا.
ٻه سال اڳ جڏهن هو حيدرآباد آيو هو ته چاهڻ باوجود به ملاقات نه ٿي سگهي هو انهن ڏينهن ۾ وچ ايشيائي رياستن جي حوالي سان ڪن منصوبن تي محقق ۽ ٽرينر طور ڪم ڪرڻ جي ڪري اسلام آباد جي دوري تي آيل هو. پوءِ خبر پئي هئي ته هو پنهنجي ڳوٺاڻي ساٿين جي ڪچهرين ۾ وقت گذاري، ۽ ڪن ٻين دوستن سان ملاقاتون ڪري واپس هليو ويو هو.
اڄوڪي ڪچهري آفتاب قاضي پاران رکيل هئي، جنهن ۾ آءٌ نصير ميمڻ، خالد هاشماڻي، اقبال ترين ۽ سائين علي نواز ميمڻ شريڪ ٿيڻا هياسين سائين هاشماڻي صاحب اسان کي پنهنجي روايتي تيز رفتاري سان گهمائيندي ڦيرائيندي (پنڌ ئي پنڌ) اچي پهچايو آفتاب قاضي جي فليٽ تي.
منهنجي ۽ نصير جي اها متفقه راءِ هئي ته آرلينڊو کان واشنگٽن تائين جيڪي به ڪچهريون ٿيون انهن ۾ سڀ کان دلچسپ مناظرو آفتاب قاضي جي جاءِ تي ٿيو.
ڇا ٻڌايان اوهان کي ته ڪيئن نه مون انهن چئن يعني علي نواز ميمڻ، خالد هاشماڻي، اقبال ترين ۽ آفتاب قاضي جي چهرن تي سنڌ جي چڱائي لاءِ ٿيندڙ هر ڳالهه تي سرهائي ڏٺي، ڪيئن نه وطن، ماڻهن ۽ ڌرتي جي موسمن کان دور رهندڙ انهن ماڻهن کي هر ان شيءِ مان پنهنجائپ جي خوشبو محسوس ڪندي ڏٺوسين جن جو حوالو وطن ۽ ماڻهن سان هجي.
خبر ناهي ته اهي خبرون سفرنامي ۾ لکڻ جهڙيون آهن يا پڙهندڙن جا موڊ خراب ڪرڻ جو ذريعو. پر اهي خبرون حقيقت آهن تنهن ڪري جيئن اڳ ۾ ئي عرض ڪيم ته روڊ رستن جي ڳالهين ۽ پارڪن جا وڻ ڳڻائڻ بدران اوهان سان ماڻهن جون ڪچهريون شيئر ڪندس ته پوءِ اهي احوال ته ضرور برداشت ڪرڻا پوندا.
اسان کي سولي جاءِ تي ويهاري دوستن چيو ته هاڻ ڪچهري ائين ٿا شروع ڪيون ته اسين ٻئي يعني آءٌ ۽ نصير ”اڄوڪي سنڌ“ جو منظرنامو پيش ڪيون ۽ پوءِ هڪ ڊگهي ۽ دوستاڻي ماحول واري ڪچهري شروع ٿي. سوال جواب ٿيا، اختلاف ۽ اتفاق ٿيا. جيئن جيئن مڌ جو جو مقدار وڌندو ويو. تيئن تيئن دليلن ۽ ڳالهائين جي رفتار وڌندي وئي.
آمريڪا ۾ شايد ڪنهن اهڙي دوست سان ملاقات ٿي هجي جنهن کي ان ڳالهه جو احساس نه هجي ته جيستائين سنڌ اندر هڪ قومي ۽ سنڌ ۽ سنڌين جي ايجنڊا رکندڙ سياسي جماعت جڙي تيستائين پيپلزپارٽي مان هٿ نه ڪڍجي نه ته سنڌين جو وطن ايم ڪيو ايم ۽ وڪائو وڏيري جي ڳٺ جوڙ حوالي ٿي ويندو.
اقبال ترين، خالد هاشماڻي، پيپلزپاڻي جي وڏيري ڪلچر تي تنقيد ڪرڻ باوجود به ان ٿيوري جي حق ۾ هيا ته پيپلزپارٽي مان في الحال هٿ ڪڍڻ ٺيڪ نه ٿيندو. اهو بحث پارلياماني سياست جي حوالي سان هلندڙ هو. آفتاب قاضي پنهنجي مخصوص اسٽائل ۾ هڪ انوکو ٿيسز پيش ڪيو. علي نواز ميمڻ صاحب هونئن ته پيپلزپارٽي کي ويجهو آهي، ۽ هو هر روز سنڌ جي ترقي جي حوالي سان محترمه بينظير ڀٽو شهيد کي موڪليل اي ميلز جي جواب ۾ محترمه وٽان آيل جواب خوشي وچان ڏيکاريندو هو. اسان دوستن کي سنڌ اندر پيدا ٿيندڙ هڪ نئين مڊل ڪلاس، انٽرپرونيئر ڪلاس جي اڀرڻ، نوجوانن پاران اين جي اوز ۽ سول سوسائٽي ميدان ۾ پوري دنيا ۾ تلاش ڪندڙ ۽ ملندڙ موقعن بابت تفصيلي ڄاڻ ڏني.
آفتاب قاضيءَ جي انٽرنيٽ تي موجود شاعري، شاهه لطيف جي شاعري جي بهترين انگريزي ترجمي واري ويب سائيٽ ۽ نون منصوبن تي به ڪچهري ٿي.
انهن ئي ڏينهن ۾ پيپلزپارٽي 2007 جي عام چونڊن لاءِ منشور جوڙي رهي هئي. ان حوالي سان به دوستن سان گفتگو ٿي ۽ ڪن دوستن چيو ته سندن راءِ به پيپلزپارٽي جي دوستن کي موڪليل آهي.
چونڊ منشور ۾ سندن دلچسپي جو ٻُڌي خوشي واري حيرت ٿي. آءٌ اوهان کي ٻڌائيندو هلان ته اهو ڏانءَ رڳو محترمه بينظير ڀٽو شهيد کي ئي ايندو هو ته هر ماڻهو کي ڪنهن نه ڪنهن ڪم ۾ ائين انگيج رکندي هئي جو هر ماڻهو پاڻ کي حصيدار سمجهندو هو. اهو ڪمال آرٽ هو بي بي جو. فردن کان وٺي ادارن تائين سندس رابطا پوري دنيا ۾ ڦهليل هيا. سندس شهادت کان پوءِ پيپلزپارٽي جو اهو پاسو ڪمزور ٿي ويو آهي. ڇاڪاڻ ته اهو رابطو محترمه جي پنهنجي سڃاڻپ ذاتي واسطن ۽ وڏي ڳالهه ته سندس پاران کيس موڪليل هر اي ميل کي غور سان پڙهڻ ۽ جواب ڏيڻ جي بنياد تي قائم ٿيل هو.
ڪچهري عروج تي هئي. پيپلزپارٽي ۽ محترمه سوڌو سياست تي بحثن جا وڏا مورچا آيا ۽ ڪنهن نٿي ڄاتو ته ڪجهه وقت کان پوءِ محترمه شهيد ٿي ويندي ۽ سنڌ کي خوشحال ڏسڻ جي خواهشمندن جي هن ڪچهري ۾ ويٺلن کي سنڌ کي پهتل هڪ ناقابل تلافي نقصان کي ٽٽل دليل سان منهن ڏيڻو پوندو.
ڪچهري پڄاڻي ڏانهن وڌڻ لڳي ته پياري آفتاب هڪ ڪتاب تحفي طور ڏنو جنهن جو ٽائيٽل هو
The New Silk Roads
“Transport and Trade in Greater Central Asia”
مستقبل ۾ معاشي طور دنيا جي سڀ کان امير خطي وچ ايشيائي رياسن جي وسيلن، انهن جي اسٽريٽجڪ اهميت ۽ ان مٿان بدلجندڙ عالمي سياسي منظرنامي جي اثرن جا تفصيل پيش ڪندڙ هيءَ ڪتاب هڪ زبردست تحرير آهي.
آفتاب قاضي ان ڪتاب لاءِ پاڪستان چيپٽر لکيو آهي جنهن ۾ مشهور زمانه گيس پائيپ لائين، افغانستان جي ريفرنس ۾ وچ ايشيائي رياستن سان پاڪستان جا مستقل جا اقتصادي لاڳاپا، چين ۽ يورو ايشيا ۽ ايران، چين، انڊيا ۽ روس جي معاشي اثر ۽ حڪمت عملين تي هن زبردست ڪتاب لکيو آهي. تيرنهن بابن تي ٻڌل پنج سو صفحن جي هن ڪتاب دنيا جي سڀ کان وڏي معاشي رزروايئر بابت اهم ڄاڻ موجود آهي ۽ خوشيءَ جي ڳالهه اها آهي جو اسان جي هڪ دوست ان اهم دستاويز ۾ پاڪستان وارو باب لکيو آهي.
مون واعدو ڪيو هو قاضي صاحب سان ته پاڪستان وڃي ان ڪتاب کي پڙهي ان تي ڪنهن مقامي سنڌي اخبار ۾ تبصرو لکندس ۽ پوءِ ڇاڪاڻ ته هاڻ واعدا پاڙڻ جي عادت وجهڻ جي ڪوشش ۾ هوندو آهيان تنهن ڪري واپسيءَ ۾ سندس ڪتاب تي روزاني خبرون اخبار ۾ تنقيدي مضمون شايع ڪرايو هيم ان مضمون جي ڪاپي ڪمپيوٽر وسيلي اسڪيمن ڪري آفتاب کي موڪلي هيم.
آمريڪي دوري دوران مون ۽ نصير ڪافي ڪتاب پڻ خريد ڪيا پر انهن ٽنهي ڪتابن جو تذڪرو ان ڪري ڪرڻ ضروري هو. ڇاڪاڻ ته انهن ڪتابن جي ليکڪن سان جي ڪافي اشوز سان سڌوسنئون بحث مباحثا ٿيا، ڪچهري ٿي.
سائين علي نواز آخري ٽرين جو وقت ٻڏائيندي اٿڻ جو حڪم جاري ڪيو. سمورن مهمانن سان گڏجي آفتاب کان موڪلايوسين. پاسي ۾ ٽي انڊرگراؤنڊ اسٽيشن هيا. سائين علي نواز به انڊرگراؤنڊ ويجهي هجڻ ڪري پنهنجي گاڏي گهر وٽ واقع ريلوي اسٽيشن تي ڇڏي آيو هو. اسين ڇاڪاڻ ته ميمڻ صاحب جي گهر ۾ ترسيل هياسين سو وڃي ٽرين کي پاسو ڏنوسين. اقبان ترين پنهنجي ڪار ۾ آيو هو، ان خالد هاشماڻي کي لفٽ جي آچ ڪندي ٻيو روڊ ورتو ۽ ائين هڪ يادگار ڪچهريءَ جا سرور محسوس ڪندا ميري لينڊ پهتاسين.