12
جڏهن به آئيندي ڏانهن ڏسون ٿا ته، لامحدود ڪاراڻ کان سواءِ ڪجھه به نظر نه ٿو اچي. اها ڪائناتي اونده ڪنهن بدروح وانگر اسانجي روحن ۽ جسمن ۾ واسو ڪري ويئي آهي. ڪڏهن ڪڏهن سوچيندو آهيان ته اسان جي سڄي ڪائنات جي اونداهي هجڻ جو سبب اندرين اونداهي آهي يا ڪائناتي انڌيرن اسان جي اندر مان روشنيءَ کي هڪلي ڪڍيو آهي. بهرحال، اونده جو راڄ حقيقت آهي. اُوندهه زندگيءَ جي هر پهلو تي حاوي آهي. اوندهه ۽ ظلم جي ثقافت انساني آزادي ۽ حقن کي ماري ڪارو ڪفن پارائي دفن ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهي آهي. هن هيڏي انڌيري رات ۾ گدڙ به اونايون نه ٿا ڪن، رڳو ريڊيو ۽ ٽي وي جي اسڪرين ۽ لائوڊ اسپيڪرن مان مسسل اوندهه جا طوفان، هيبتناڪ ڪارنهن کڻي ڦهلائڻ ٿا ۽ ڀونڪن ٿا.
يونيورسٽيون ته ڄڻ شعور جو قتل گاهه ٿي پيون آهن. جتي، نه رڳو بيدرديءَ سان علم ۽ ڏاهپ جو ڪوس ڪيووڃي ٿو، پر معصوم جانين جو شڪار رياستي حاڪمن ۽ سياستدانن جو محبوب مشغلو ٿي پيو آهي. شاگرد ڪافي عرصو پڙهي ٿو، پنهنجي ماءُ پيءُ جا پئسا خرچ ڪري ٿو، سندس ماءُ پيءُ خوبصورت خواب ڏسن ٿا. پر تعليم ختم ڪرڻ کان پوءِ نوجوان بيڪار گھمندي ڇا ٿو محسوس ڪري؟ پر ڪيترا مستقبل ته گولين جو کاڄ بڻجي شهادت حاصل ڪن ٿا، يا عمريون جيلن جي ديوارن اندر چوڙين ٿا.
شعور جي اوسر تي زبردست پابندي وجھڻ خاطر شاگرد تنظيم جي واڳ سنڌ جي مشهور ڏوهارين ۽ ڌاڙيلن جي سپرد ڪئي ويئي آهي .استادن تي ذهني ۽ جسماني تشدد ڪيو وڃي ٿو.
فائينل ييئر ۾ پهچڻ سان شاگرد جي زندگيءَ جو محور، صرف ۽ صرف مستقبل ٿيئي ٿو.
ان ڏينهن مان به پنهنجي مستقبل جي باري ۾ڏاڍو پريشان هيس، زندگيءَ جي غير يقيني ۽ خوشيءَ جي باري ۾، تون ڪينٽين تي آئينءَ. يونيورسٽيءَ جي ڪينٽين، گلاب جي گلن، وڻن ۽ موتئي جي مهڪار ۾ ٿوري ٿوري مفاصلي تي پوءِ ڪرسين جو جھڳٽو ۽ کِل جي خوشبوءِ سا واسيل. پر اهائي خوبصورتي بدصورتي لڳي رهي هئي. ڇو جو ڪڏهن ڪڏهن شين ڏانهن رويو من اندر موجود ڪيفتن جي حوالي سان ٿيندو آهي.
تون آئينءَ، منهنجي من تي مايوسيءَ جا پاڇا پسي تون به مايوس ٿي وئي هئينءَ.
”ڇاڳالهه آهي؟“
”ڪجھه به نه ...“
”مايوس ڇوآهين؟“
”ڪير ٿو چئي؟“
”تنهجيون اکيون“
”اکين تي اعتبار ڪرين ٿي، مون تي نه ؟“
”مان اندر کي اکين جي آئيني ۾ پسيندي آهيان“
”چانهه گھراءِ.“
”هيءُ جو اڳ ڪوپ پيا آهن، وري پيئندين“
”مان تون کي چانهه گھرائڻ لاءِ چيو آهي سوال پڇڻ لاءِ نه“
تون بيري کي چانهه آڻڻ لاءِ چيو.
”مستقبل ڇا آهي؟“
”آئيندو!“
”هر ماڻهو پنهنجو آئيندو روشن چاهيندو آهي نه!“
”ها بلڪل“
”پر اسانجو آئيندو ته اونداهو آهي“
”نه ايئن ناهي“
”اسانجي پڙهڻ جو مقصد ڇاآهي؟“
”پنهنجي ذهن کي روشن ڪرڻ لاءِ، ڄاڻ حاصل ڪرڻ“
”اهي سڀ پيٽ ڀرئي جون ڳالهيون آهن“
”شعور جي واڌ کان انڪاري آهين؟“
”نه، شعور وڌي ٿو پر شعور يا ڄاڻ بک نه مٽائيندي آهي“
”شعور يا ڄاڻ کانسواءِ ٻي ڪهڙي شيءِ آهي، جيڪا بک مٽائيندي آهي؟“
”فطرت جي باري ۾ ڄاڻ، اقتصادي مسئلن کي حل ڪندي آهي“
”منهنجو مطلب ايڏي وڏي پئماني تي نه هيو“
”مان ڳالهه ڪئي ننڍي پئماني جي، جنهن مطابق اسان هيٺئين وچين ۽ هيٺئين طبقي جا ماڻهو تعليم حاصل ئي انلاءِ ڪريون ٿا ته پيٽ جي باهه جا الا گهٽائي سگهون. پر ان سان گڏ شعور به ملي وڃي ٿو، ۽ شعور اسانکي هر ڳالهه جو شدت سان احساس ڏياري ٿو ۽ پوءِ اهو احساس به پيدا ٿئي ٿو ته زندگي ڪيئن گهارجي“
”زندگي گذارڻ ڪو مسئلو نه آهي“ تون گهرو ساهه کڻندي چيو.
”بلڪل ناهي. پر، ڪٿي وري زندگي گھارڻ کان بهتر آهي ته موت اچي“
”ايڏي مايوسي!“
”مايوس ڇو نه ٿيون، اسانجون سياسي تحريڪون صرف ان ڪري ناڪام ٿي رهيون آهن، جو انهن ۾ گھڻائي اسان واري طبقي جي آهي، جيڪو پنهنجي معاشي مسئلن جي مونجھارن ۾ فائيل ڪڇ ۾ کڻي آفيس ۾ نور نچوئي رهيا آهن“
”ڳالهه ته شاگرد جي مستقبل جي هلي رهي هئي“
”ها شاگرد، اسان به ان سماج جي پيداوار آهيون، سياست به ان ڪري ئي ڌڪ کائي رهي آهي“
”شاگرد سياست مان مايوس آهين؟“
”شاگرد سياست مان نه، پر ڇڙواڳي، جھالت، فيوڊل لاڙن ۽ غيرجمهوري قدرن مان. شاگردن ۾ڪا به موثر تنظيم نه آهي. ٿوري ٿوري ڳالهه تي، پنهنجن جي رت سان هٿ رڱيو ويٺا آهن. ٿورن شاگردن کانسواءِ ٻيا شاگرد، نوڪري ملڻ کانپوءِ سياست کان لنوائي رهيا آهن. ساحره مستقبل ڏاڍو ڏکيو آهي“
”مستقبل اونداهو ناهي، سڀ ٺيڪ ٿي ويندو“
”سڀ ٺيڪ ٿي ويندو، پر ڪيئن؟ ٻه مهينا اڳ ٻه گروپ پاڻ ۾ وڙهي هڪ ٻئي کي زخمي ڪري ۽ ماري وڌائون. ساحره! انهن شاگردن جون مائرون ڪيتريون رنيون هونديون! انهن جي جذبن کي ڪهڙي گروپ جي همدردين ۽ نفرتن جي پئماني ۾ توريون؟ ياد نه اٿئي ٽوڙي ڦاٽڪ واري واقعي ۾ ڪيترا شاگرد شهيد ٿي ويا. انهن جي گھر شاگرد سرٽيفڪيٽ وٺي نه پر شهادت جي سند سان داخل ٿي“
”هر تحريڪ جي شروعات ايئن ٿيندي آهي“
”هرگز نه! ڪابه تحريڪ شعوري غلطين، نااهليءَ ۽ جهالت جي محراب کان شروع نه ٿيندي آهي. چڱو ڀلا تون ٻڌاءِ، تنهنجو مستقبل ڇا آهي!“
”ڪجھه به نه، ٻارن جي سنڀال ۽ بورچيخاني جي باهه“
”پوءِ پڙهڻ مان فائدو؟ مان به ته اهوئي چوڻ چاهيان ٿو ته منهنجي مستقبل جو ڇا ٿيندو؟“
”تون اداس ۽ مايوس نه ٿيءُ، تنهنجي اداسي، مون تي به اثر ڪري رهي آهي. شايد هيپناٽائيز ڪرڻ ڄاڻين ٿو. تنهنجيءَ ان پريشانيءَ جو حل ڪوبه هڪدم نه ٻڌائي سگھندو، مون کي يقين آهي ته تون هڪ ڏينهن ان ڪُنَ مان نڪري ايندين، ڇو جو هر شيءِ جو هڪ مقرر وقت ٿيندو آهي. پريشان ٿيڻ سان تڪليفون ختم نه ٿينديون آهن، پر انسان جو پنهنجو زيان ٿيندو آهي.“
”پوڙهن واريون نصيحتون ٿي ڪرين“
”نه ايئن ناهي، تون وقت جو انتظار ڪر، مون کي يقين آهي ته اهو ڏينهن ضرور ايندو، جڏهن تنهنجيءَ پيشانيءَ تي ڪاميابين جو سج ضرور چمڪندو ۽ تنهنجي اکين ۾ خوشين جي انڊلٺ کڙيل هوندي“
تنهنجي چهري تي به مايوسي ۽ اداسيءَ جي ول ڦهلجي وئي، ماحول سمورو اداس ٿي ويو هو، مون ماحول کي ٺيڪ ڪرڻ لاءِ توکي چيو
”ٺيڪ آهي، هاڻي پنهنجو موڊ ٺيڪ ڪر، مان ته مڙيئي ڳالهيون پئي ڪيون“
تون ڳنڀير ٿيندي چيو:
”تون، پريشان نه ٿيندو ڪر، تون پريشان ٿين ته اهو به سوچيندو ڪر ته تنهنجي چهري تي پريشاني پسي، هڪڙي چري ڇوڪري پنهنجي ليکي پريشان ٿي ويندي آهي. ڪاش! خوشيون ڪٿان ملن ها ته، مان پنهنجو وجود وڃائي به تنهنجي لاءِ خوشيون خريد ڪيان ها.“
”سٺو ڊائلاگ آهي، ڪهڙي فلم جو آهي؟“ مون موضوع بدلائيندي مذاق مان چيو.
تنهنجو موڊ ٺيڪ ٿي ويو هو ۽ کلندي چيو هيئه ته
”فلم جو ناهي، رات تنهنجون ڪهاڻيون پڙهيون هئم“
ٻنهي کان ٽهڪ نڪري ويا ۽ ڀرسان بيٺل رابيل به پنهنجن اڇن اجرن ڏندن سان کلڻ لڳو.