لِوَرپُول يونيورسٽي
جيڪا ٽائٽانڪ جهاز ٺاهيندڙ ڪمپنيءَ ۽ سليوري ميوزم واري شهر ۾ قائم آهي
هونئن ته انگلينڊ جو لِورپول شهر برطانيا جي هڪ اهم سامونڊي پورٽ طور ڏيهان ڏيهه مشهور آهي پر هن شهر جي مرڪزي علائقي ۾ واقع “لِوَرپُول يونيورسٽي” پڻ هن شهر جو هڪ وڏو حوالو بڻيل آهي. هي اهو ئي لورپول شهر آهي جهن جي سامونڊي جهازن واري ڪمپني وائيٽ اسٽار لائين جو هڪ وڏو سامونڊي جهاز آر ايم ايس ٽائيٽانڪ جيڪو انگلينڊ جي هڪ ٻئي شهر سائوٿمپٽن جي سِي پورٽ تان ڏهين اپريل 1912ع تي اٽڪل 1317 مسافر ۽885 جهازي عملو کڻي آمريڪا جي نيويارڪ شهر لاءِ پنهنجي پهرئين سفر تي روانو ٿيو هيو پر پنهنجي منزل تي پهچڻ کان اڳ پنهنجي سفر جي پنجين ڏينهن تي يعني پندرنهين اپريل 1912ع تي ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ رات جي اونداهيءَ ۾ برف جي هڪ وڏي ٽڪِريءَ سان ٽڪرائجي تباهه ٿي ويو هيو.
اعليٰ تعليم جي نامياري درسگاهه “لورپول يونيورسٽي” سميت لورپول شهر جي “مرزيسائيڊ ميريٽائيم ميوزم” ۾ ٽائيٽانڪ (R.M.S Titanic) جهاز جو مجسمو ۽ هن ئي شهر جي جيمس گهٽيءَ ۾ هن بدنصيب جهاز جي جهازران ڪمپني “وائيٽ اسٽار لائين” جون آفيسون ۽ هتي جي “سليوري ميوزم” (غلاميءَ واري ميوزم) هن شهر کي دنيا ۾ هڪ خاص سڃاڻپ بخشين ٿا جنهن جي ڪري ئي دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ مان شاگردن جو خاصو تعداد لِورپول يونيورسٽي ۾ داخلا وٺي نه رڳو پاڻ کي اعليٰ تعليم جي زيور سان آراسته ڪندا آهن پر هن شهر جي تاريخي حوالن ۽ حسناڪين مان به مستفيض ٿيندا رهندا آهن.
لورپول يونيورسٽي جيڪا ڪيترن ئي حوالن سان برطانيا جي منفرد ۽ معياري يونيورسٽي ليکي وڃي ٿي ان کي ڏسڻ جو اعزاز به مون لاءِ ڄڻ هڪ خوبصورت خواب مثل هيو جنهن جي ٻيهر ڏسڻ جي تمنا هر وقت دل ۾ موجود رهي ٿي. قصو هن طرح آهي ته مانپنهنجن شاگردن کي آڪسفورڊ يونيورسٽي پريس پاران ڇپايل هڪ درسي ڪتاب “گائيڊيڊ انگلش فار پاڪستان” پڙهائيندي ان ۾ ڏنل هڪ دلچسپ آکاڻي “اَرائونڊ دي ورلڊ اِن اَيٽي ڊَيز” ۾ اڪثر ڪري برطانيا جي ڪجهه شهرن جهڙوڪ لنڊن، گلاسگو، سائوٿپمٽن ۽ لورپول جو ذڪر پڙهندو رهندو هيس. هيءَ ڪهاڻي فرانس جي نامور اديب جيولس ويرن جي (Jules Verne)لکيل ناول “ اَرائونڊ دي ورلڊ اِن اَيٽي ڊَيز” مان ئي ورتي وئي آ هي، جيڪو 1874ع ۾ ڇپيو هيو. هن ڪهاڻي ۾ لنڊن جو هڪ رهاڪو جنهن جو نالو “فليز فاگ” آهي سو لنڊن جي “رفارم ڪلب” ۾ ويٺي پنهنجي دوستن سان شرط لڳائي ٿو ته هو سڄي دنيا جو چڪر صرف اسي ڏينهن ۾ لڳائي سگهي ٿو ۽ سندس اهڙي سفر جي منصوبا بندي ۾ دنيا جي ٻين مشهور شهرن سان گڏ برطانيا جي انهن مٿي ڄاڻايل شهرن يعني گلاسگو، سائوٿمپٽن ۽ لورپول جا نالا ۽ اتان جا سامونڊي جهاز پڻ بحث هيٺ ايندا رهن ٿا.
بحرحال جڏهن ڪجهه سال اڳ ٿوري عرصي لاءِ منهنجو برطانيا وڃڻ ٿيو ته مون کي لنڊن کان علاوه انهن ٽنهي شهرن ۾ وڃي نه رڳو انهن کي ڏسڻ پر اتان جي يونيورسٽين جي درشن جو به اشتياق ٿيڻ لڳو. گلاسگو، سائوٿمپٽن ۽ لنڊن ته پهرين چند ڏينهن ۾ ئي گهمي ورتا هيم (گلاسگو يونيورسٽي ۽ لنڊن جي ڪجهه درسگاهن بابت آرٽيڪل به لکيا اٿم جيڪي اڳم ئي هن مئگزين ۾ ڇپجي چڪا آهن)، پر جڏهن لورپول شهر ڏانهن وڃڻ جو سانگ ٿيو ته لور پول يونيورسٽي منهنجي دوري جي اوليت ۾ شامل رهي.
ان حوالي سان ڊاڪٽر علي نواز مهر جڏهن لورپول شهر ۾اسان جي اچڻ واري پروگرام بابت اطلاع ان وقت لورپول يونيورسٽي ۾ پي ايڇ ڊي جي اعزاز لاءِ تعليم پرائيندڙ سنڌي نوجوان ڊاڪٽر صاحب خان شاهاڻي کي ڏنو ته هن به کيس ڀليڪار ڪندي لِورپول اچڻ جي دعوت ڏني. اهڙي طرح اسان لورپول ۾ ڊاڪٽر صاحب خان شاهاڻي وٽ وڃي پهتاسين جنهن اسان سان گڏ هلي اسان کي لورپول يونيورسٽي جو دورو ڪرايو، جتي جي اسڪول آف اينيمل هسبنڊري ۽ ويٽرنري سائنسز جو هو پاڻ به شاگرد هيو. ڊاڪٽر صاحب خان شاهاڻي لِورپول يونيورسٽي مان پي ايڇ ڊي جو اعزاز حاصل ڪري تازو ئي ڪئناڊا هليو ويو آهي جتي اڄڪلهه هن پنهنجي ڪٽنب سميت مستقل طور رهائش اختيار ڪئي آهي.
عام طور تي “لورپول يونيورسٽي” جي نالي سان مشهور هن درسگاهه جو پورو ۽ سرڪاري نالو “يونيورسٽي آف لِور پول” آهي. هن يونيورسٽي جي قيام جي ڪهاڻي 1881ع ۾شروع ٿي جڏهن لِور پول شهر ۾ “يونيورسٽي ڪاليج لورپول” جي نالي سان هڪ ناميارو درسگاهه قائم ڪيو ويو هو. بعد ۾ يعني 1903ع ۾ هن ڪاليج جو درجو وڌائي کيس يونيورسٽي بڻائي هن جو نالو “يونيورسٽي آف لورپول” رکيو ويو. هن يونيورسٽي جي نو ڄڻن کي نوبيل انعام ملي چڪا آهن.
هن يونيورسٽي جي نامياري پروفيسر اوليور لاج 1894ع ۾ دنيا جو پهريون پبلڪ ريڊيو ٽرانزميشن ٺاهيوهيو. هتان جي ئي هڪ ٻئي ريسرچر وليم بليئرس ڪئنسر جي مرض جي علاج لاءِ “ڪيميوٿراپي” واري علاج جي طريقي لاءِ ڪافي ايڊوانسڊ ريسرچ ڪري ان شعبي ۾ ميڊيڪل سائنس کي ڪافي فائدو رسايو. هن يونيورسٽي جي ٻين نوبيل انعام يافته پروفيسرن جهڙوڪ سر رونالڊ راس، چارلس برڪلا، سر چارلس شيرنگٽن،۽ جوسف راٽالٽ موضي مرض مليريا، ايڪسري، نيورانس ۽ عالمي امن جي بحالي لاءِ موتمار هٿيارن جي خاتمي (نيوڪليئر ڊس آرمامنٽ) واري حوالي سان پنهنجي تحقيقن ۽ دريافتن وسيلي وڏو ڪردار ادا ڪيو آهي. ساڳئي طرح هن يونيورسٽي جي هڪ ٻئي سائنسدان ايلين ڊووين ماتا (Small Pox) واري بيماري لاءِ بيڪٽريا ۽علاج دريافت ڪرڻ واري ڏس ۾ وڏي ريسرچ ڪري انساني چڱ ڀلائي لاءِ قابل قدر ڪم ڪيو آهي.
لورپول يونيورسٽي ۾ ڪل ٽي فئڪلٽيون آهنانهن ۾ قائم مختلف تدريسي شعبن جو تفصيل هن ريت آهي جهڙوڪ؛ فئڪلٽي آف هيلٿ ائنڊ لائيف سائنس؛ هن فئڪلٽي جي ناميارن تدريسي ۽ تحقيقي شعبن ۾ اسڪول آف ميڊيسن، اسڪول آف ڊينٽسٽري، اسڪول آف لائيف سائنسز، اسڪول آف هيلٿ سائنسز، اسڪول آف ويٽرنري سائنسز اچي وڃن ٿا. فئڪلٽي آف سائنس ائنڊ انجنيئرنگ؛ هن فئڪلٽي ۾ اسڪول آف انجنيئرنگ، اسڪول آف فزيڪل سائنسز، اسڪول آف انوائرنمنٽل سائنسز، اسڪول آف اليڪٽريڪل انجنيئرنگ، اسڪول آف اليڪٽرانڪس، اسڪول آف ڪمپيوٽر سائنس وغيره اچي وڃن ٿا.فئڪلٽي آف هيومنٽيز ائنڊ سوشل سائنسز؛ هن فئڪلٽي ۾ اسڪول آف آرٽ، اسڪول آف هسٽريز، لئنگئجز ائنڊ ڪلچرس، اسڪول آف لا ائنڊ سوشل جسٽس ۽ اسڪول آف مئنيجمنٽ وغيره اچي وڃن ٿا. مٿي ڄاڻايل ٽنهي فئڪلٽين جا اهي سمورا اسڪول پڻ پاڻ ۾ خود هڪ فئڪلٽي جي وسعت رکن ٿا جن اندر لاڳاپيل سبجيڪٽن جا ٻيا به ڪيترا ئي ڊپارٽمنٽس موجود آهن. هي برطانيا جي پهرين يونيورسٽي آهي جنهن پنهنجي هڪ ڪئمپس چين ۾ پڻ قائم ڪئي آهي. ان حوالي سان هن جي چين واري ڪئمپس پهرين “سائينو برٽش” يونيورسٽي جو اعزاز پڻ رکي ٿي.
لورپول شهر ۾ هن درسگاهه جو “يونيورسٽي آف لورپول اسڪول آف ميڊيسن” ۽ ان سان منسلڪ “رايل لورپول يونيورسٽي هاسپيٽل” پڻ صحت واري شعبي ۾ نمايان خدمتون سر انجام ڏيندي رهي ٿي. لور پول يونيورسٽي جي هڪ صدي کان وڌيڪ واري تاريخي عرصي ۾ لکين شاگر هتان تعليم حاصل ڪري پنهنجي پنهنجي دور ۾ دنيا اندر سماج جي مختلف شعبن ۾ نمايان ڪارڪردگي سرانجام ڏيندا رهيا آهن. اڄڪلهه يونيورسٽي ۾ اٽڪل ڇٽيهه هزار شاگرد زير تعليم آهن جن ۾ ڇهه هزار انٽرنيشنل شاگرد پڻ شامل آهن. ڪردستان ريجنل حڪومت جو اڳوڻو وزير اعظم برام احمد صالح، گمبيا جو پهريون صدر ۽ وزير اعظم “سر دوادا جوارا” سميت سائنس انجنيرنگ ۽ ميڊيڪل شعبي جو ڪيتريون ئي دنيا جون ڪامياب شخصيتون هن يونيورسٽي مان تعليم حاصل ڪري چڪيون آهن. آمريڪن براڊ ڪاسٽنگ ڪمپني (اي بي سي نيوز) ۽ وِڪيپيڊيا مطابق آمريڪي حساس ادارن جي ڳجهي معلومات کي منظر عام تي آڻي سڄي دنيا ۾ وڏي شهرت ماڻيندڙ آمريڪي نوجوان ايڊورڊ سنوڊن پڻ 2011ع ۾ لورپول يونيورسٽي مان انٽرنيٽ ذريعي آن لائين ماسٽرس ڊگري حاصل ڪئي آهي. سهڻيءَ سنڌ جي لاڙڪاڻي ضلعي سان تعلق رکندڙ عبدالطيف ڀٽو پڻ لورپول يونيورسٽي جي اسڪول آف اينيمل هسبندري ائنڊ ويٽرنري سائنسز مان پي ايڇ ڊي حاصل ڪري آيو آهي ۽ هو اڄڪلهه سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام ۾ اسسٽنٽ پروفيسر جي حيثيت سان ڪم ڪري رهيو آهي. سعيد احمد سومري به لورپول يونيورسٽي مان تعليم حاصل ڪئي آهي.
لورپول يونيورسٽي ۾ شاگردن جي پڙهائي سان گڏ انهن جي ذهني، جسماني ۽ سماجي چڱ ڀلائي لاءِ جديد طرز تي ٺهيل ڪتابن ۽ ڊجيٽل سوليتن سان آراستا لئبريرين، لئبارٽرين ۽ ريسرچ انسٽيوٽن سان گڏ اسپورٽس سينٽر، انٽرٽينمٽ ڪلبس، ڊپيٽنگ سوسائٽيز ۽ ويلفيئر آرگنائيزيشن، ايف ايم ريڊيو، يونيورسٽي نيوز پيپر موجود آهن. هن يونيورسٽي ۾ شاگردن جي رهائش لاءِ پڻ اسٽوڊنٽس هال موجود آهن.لورپول يونيورسٽي ۾ تعليم لاءِ اچڻ وارن شاگردن کي لورپول شهر ۾ موجود هتان جو تاريخي ورثو جيڪو هتان جي نيشنل ميوزمس، انٽرنيشنل سليوري ميوزم ۽ ميرزيسائيڊ ميريٽائيم ميوزم کان علاوه ڪيترن ئي ماڳن ۽ مڪانن تي موجوجود آهي ان مان پڻ مستفيض ٿيڻ جو موقعو ملندو آهي.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 7 جنوري 2015 )