جرمني جي فِري يونيورسٽي
جرمني واري فري يونيورسٽي ڪو ان حوالي سان فري نه آهي ته هتي صفا مفت يا فريءَ ۾تعليم ڏني وڃي ٿي پر هن درسگاهه جي “فري يونيورسٽي” (Free University) واري نالي جو مطلب آهي ته “آزاد يونيورسٽي”. هونئن به انگريزي واري لفظ فري Free) ) جي معنيٰ صرف “مفت” ئي نه پر “آزاد” پڻ آهي. تنهن جي ڪري اهو واضع هجي ته هيءَ “آزاد يونيورسٽي” آهي نه ڪه مفت واري يونيورسٽي. باقي ايترو ضرور آهي ته هن يونيورسٽي جي ڪجهه شعبن ۾ مفت ۾ داخلا ڏني وڃي ٿي يا وري بلڪل ئي گهٽ فيس ورتي وڃي ٿي، پر اها سهوليت به گهڻو ڪري اتان جي ڏيهي شاگردن لاءِ آهي، ڪنهن حد تائين انٽرنيشنل شاگرد به اهڙي سهوليت مان فائدو حاصل ڪندا آهن. باقي يونيورسٽي طرفان مقرر فيس جي ادائگي تي سڀني باصلاحيت پرڏيهي شاگردن کي مختلف ڊگري ڪورسز ۾ داخلا ڏني ويندي آهي.
هن يونيورسٽي جي “فري” يا “آزد” هجڻ واري اعزاز جي پٺيان حقيقت ۾ هڪ سياسي سبب آهي. اهو هن طرح ته هن يونيورسٽيءَ پنهنجو نالو پنهنجي ملڪ جي ان دور واري سياسي صورتحال جي نتيجي ۾ حاصل ڪيو جڏهن اڃا دنيا ۾ سياسي حوالي سا ٻه “سپر پاور” (Supper Power) موجود هئا ۽ انهن ٻنهي جي وچ ۾ هلندڙ سياسي ۽ نظرياتي ڇڪتاڻ کي “ ٿڌي جنگ” يعني ڪولڊ وار (Cold War) سڏيو ويندو هيو. “ڪولڊ وار” وارو اهو زمانو يونائٽيڊ اسٽيٽس آف آمريڪا ۽ سويت يونين جي وچ ۾ ٻي عالمي جنگ جي خاتمي کان پوءِ 1948ع کان شروع ٿيو هو جيڪو آخرڪار 1990ع ۾ سويت يونين جي خاتمي تي اچي ختم ٿيو.انهيءَ وچين دور دوراناهي ٻئي عالمي طاقتون ڪوششون ڪري رهيون هيون ته جيئن دينا جا ٻيا ملڪ به سندن سياسي نظام يعني ڪيپيٽلزم (Capitalism) ۽ ڪميونزم ( Communism) کي اپنائن.
انهيءَ حوالي سان ان دور ۾ دنيا اندر ٻه بلاڪ جڙيا هيا. جن مان هڪ جي اڳواڻي آمريڪا ۽ ٻئي جي اڳواڻي يونين آف سويت سوشلٽ ريپبلڪ (USSR) ڪري رهي هئي. آمريڪا واري ڪيپيٽلزم واري بلاڪ) جنهن کي وَيسٽرن بلاڪ BlockWestern چوندا هيا) ۾ توڙي سويت يونين واري سوشلشٽ بلاڪ جنهن کي ( اِيسٽرن بلاڪ Eastern Block چوندا هيا ) ۾ ايشيا ۽ آفريڪا سميت يورپ جا به ڪي ئي ملڪ شامل هيا. ايتري تائين جو ان بنياد تي ڪجهه ملڪ ٻن حصن ۾ به ورهائجي ويا هيا. فري يونيورسٽيءَ واري ملڪ جرمني جا به ٻه حصا ٿي ويا هيا؛ هڪ جيڪو ڪيپيٽلسٽ بلاڪ ۾ آيو يعني اولهه جرمني (West Germany) ۽ ٻيو ڪميونسٽ بلاڪ ۾ يعني اوڀرجرمني (East Germany). ساڳي طرح جرمني جو شهر برلن به ٻن حصن ۾ ورهائجي ويو هو، جنهن مان هڪ “وَيسٽ برلن” ۽ ٻيو “اِيسٽ برلن” ٿي ويو هو.
اولهه (وَيسٽ) جرمني وارا اوڀر (اِيسٽ) جرمني کي سويت يونين جي قبضي هيٺ آيل ملڪ سمجهندا هيا ۽ ساڳئي طرح هو اتان جي ماڻهن ۽ شهرن کي به آزاد نه سمجهندا هيا.اِيسٽرنبلاڪ واري برلن شهر، جيڪو ايسٽ جرمنيءَ جي گاديءَ جو هنڌ پڻ هيو، ۾ “همبولٽ يونيورسٽي” جي نالي سان اعليٰ تعليم جو هڪ درسگاهه هيو جنهن کي به هو آزاد يونيورسٽي نه سمجهندا هيا. جڏهن ته “وَيسٽ برلن” کي آزاد شهر يا فري سِٽي (Free City) سمجهيو ويندو هيو جو اهو سويت يونين واري اثر کان ٻاهر هيو. ۽ ان تائين ويسٽرن جرمني سميت ويسٽرن بلاڪ جي ٻين ملڪن جي پهچ به آساني سان ٿيندي هئي. جڏهن “وَيسٽ برلن” ۾ يونيورسٽي قائم ٿي ته ان کي “فري يونيورسٽي” جو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اها “فري سِٽي” يعني آزاد شهر ۾ قائم ٿي آهي تنهنڪري ان يونيورسٽي جو نالو به “فري يونيورسٽي” مشهور ٿي ويو.
بحرحال هاڻي ته ٻئي جرمنيون 1990ع کان گڏجي هڪ ملڪ جي صورت ۾ دنيا جي نقشي تي نروار ٿيون آهن. برلن شهر به ورهاست جا گهاو وساري نئين آب تاب سان ترقيءَ جا تيز قدم کڻي اڳتي وڌي رهيو آهي ۽ هتان جي “فري يونيورسٽي” هن شهر جي تعليمي شان ۽ شوڪت جو اهڃاڻ ليکجي ٿي.
فري يونيورسٽي جنهن کي مقامي جرمني ٻوليءَ ۾ (Freie Universität Berlin ) ۽ انگريزي ٻولي ۾ )(Free University Berlin لکيو ويندو آهي سا چار ڊسمبر 1948ع ۾ قائم ڪئي وئي آهي. هن يونيورسٽي کي سهوليت خاطر صرف “ايف يو برلن” (FU Berlin) به سڏيندا آهن. هي يونيورسٽي خاص طور تي سوشل سائنسز، هيومنٽيز، نيچرل سائنسز ۽ لائيف سائنسز وارن تدريسي ۽ تحقيقي شعبن ۾ پنهنجي نمايان ڪارڪردگي جي ڪري گهڻو مشهور آهي. فري يونيورسٽيءَ جو پنج ڪئمپسون آهن جيڪي جرمني جي مختلف شهرن ۾ واقع آهن جڏهن ته هن جي مکيه ڪئمپس برلن ۾ ئي واقع آهي.
فري يونيورسٽي ۾ هسٽري ائنڊ ڪلچرل اسٽڊيز، اينشن اسٽڊيز، بايولاجي، مائيڪرو بايولاجي، نيورو بايولاجي، ڪيمسٽري، فارميسي، ارٿ سائنس، ميٽرالاجي، جاگرافيڪل سائنسز، ويٽرنري ميڊيسنز، لائيف سائنسز، انسٽيٽيوٽ آف پولٽري ڊزيزز، اسٽرڪچرل بايو ڪيمسٽري، ڪمپيريٽِوِ اَيٿڪس، سائنٽيفڪ اسٽڊي آف ريليجن، لا اسٽڊي،بزنس ائڊمنسٽريشن، اڪائونٽنگ، ٽيڪسيشن، مينيجمنٽ ائنڊ مارڪيٽنگ مئٿميٽڪس ائنڊ ڪمپيوٽر سائنس، ڊپارٽمنٽ آف ايجوڪيشن، سائيڪالاجي، ائنٿراپالاجي ائنڊ هيومنٽيز، فلاسافي، گريڪ ائنڊ ليٽن لئنگوَجز، جرمن ائنڊ ڊچ لئنگويج ائنڊ لٽريچر، انگلش لئنگئج ائنڊ لٽريچر، رومانس لئنگئج ائنڊ لٽريچر، ٿيٽر اسٽڊيز، آرٽس ائنڊ ميڊيا مينجمنٽ، پوليٽيڪل سائنس جا شعبا شامل آهن.انهن کان علاوه گريجوئيٽ اسڪول آف مسلم ڪلچرس ائنڊ سوسائٽيز، گريجوئيٽ اسڪول آف ريجنريٽوِ ٿراپيز، برلن اسڪول آف انٽيگريٽِوِ آنڪالاجي،فيڊرڪ شيگل گريجوئيٽ اسڪول آف لائبريري اسٽڊيز، گريجوئيٽ اسڪول آف اِسٽ ايشين اسٽڊيز وغيره به وڏي مقبوليت رکن ٿا.
فري يونيورسٽي ۾ تعليم،تحقيق، تفريح ۽ صحت جي لاءِ به ڪيترا ئي ادارا ۽ سهوليتون موجود آهن. جهڙوڪ باٽنيڪل گارڊن آف فري يونيورسٽي، چيئرٽي ميڊيڪل اسڪول،يونيورسٽي ڪلينڪ بينجمنٽ فرينلنگ ڪئمپس، فلاسافيڪل لئبريري، کان علاوه شاگردن جي آرمده رهائش لاءِ ستاويهن کان وڌيڪ ڪشادين هاسٽلين ۽ هالن تي مشتمل “ اسٽوڊنٽس وليج” يعني “ شاگردن جو ڳوٺ” به قائم آهي. فري يونيورسٽي جي لائبريري ۾ اٽڪل نوي لکن کان وڌيڪ ڪتاب، تحقيقي جرنل ۽ تاريخي مسودا ۽ ڊجيٽل جرنل وغيره موجود آهن. هن يونيورسٽي جيچئن ريسرچرس کي سندن بهترين تحقيقين ۽ دريافتن تي نوبيل انعام ملي چڪا آهن. يونيورسٽي ۾ اٽڪل پنجٽيهه هزارن کان وڌيڪ شاگرد زيرِ تعليم آهن جن ۾ خاصو تعداد انٽرنيشنل شاگردن جو به شامل آهي.
فري يونيورسٽي تدريسي توڙي تحقيقي سرگرمين ۾ دنيا جي ڪيترن ئي ناميارين يونيورسٽين سان سهڪاري هوندي آهي. انهيءَ حوالي سان هن يونيورسٽي جا دنيا جي جن يونيورسٽين سان سهڪاري سرگرميون هلنديون رهن ٿيون انهن ۾يونيورسٽي آف ڪئليفورنيا برڪلي، يونيورسٽي آف شڪاگو، اسٽينفورڊ يونيورسٽي، يونيورسٽي آف آڪسفورڊ، يونيورسٽي آف شنگهائي، يونيورسٽي اف ٽوڪيو ۽ دنيا جا ٻيا معياري درسگاهه ۽ ادارا شامل آهن.بحرحالجيڪڏهن ڪو به باصلاحيت نوجوان فري يونيورسٽي ۾ پهچڻ جو پروگرام ٺاهي ٿو ته ان کي سچائي سان محنت ڪرڻ پوندي ۽ پوءِ فري يونيورسٽي ۾ پهچڻ جو سندس اهو خواب ضرور تعبير ماڻيندو.
(ڪاوش مڊويڪ مئگزين، 9 سيپٽمبر 2015)